PETROL OFİSİ’NİN ÖZELLEŞTİRİLMESİ SÜRECİNDE TÜRK BASINININ TUTUMUNUN İNCELENMESİ

POAŞ HAKKINDA BİLGİ 1941 yılında kurulmuştur. Kuruluş amacı tüketicilerin petrol ve petrol ürünleri ihtiyacını bu tür ürünleri satın alarak ithal ederek karşılamaktadır. 1983 yılında AŞ olmuştur.

ÖZELLEŞTİRME KAVRAMI NEDİR ? Özelleştirme, KİT’lerin mülkiyetinin tümüyle veya sermaye payının en az %51’inin özel sektöre devredilmesi ile, bu kuruluşların yönetimlerinin özelleştirilmesidir. Özelleştirmenin geniş manada tarifi ise, her ne şekilde olursa olsun devletin ekonomideki payının küçültülmesidir.

POAŞ VE ÖZELLEŞTİRME SÜRECİ 18 Şubat 1941’de kurulan POAŞ, 5 Eylül 1990’da özelleştirilmek amacıyla Özelleşirme İdaresi Başkanlığına bağlanmış, Mart 1991’de %4.02’si halka arz edilmiş ve daha sonra bu oran 6.7 ‘ye çıkarılarak kamu payı %93.3 ‘e çekilmiştir. İlk olarak 1998 yılında ihaleye çıkarılan POAŞ’ın blok halde satışı gerçekleştirilecek %51 hissesine , 1 milyar 160 milyon dolar bedelle en yüksek teklife Sümerbank’ın sahibi Hayyam Garipoğlu vermiştir.

Ancak Özelleştirme Yüksek Kurulu, ihaleyi 1 milyar 110 milyon dolarlık teklifi ile 3. sırada yer alan İş Bankası, Park Holding, Bayındır Holding ve PÜİS Ortak Girişim Grubu’na teklifini 1. teklifin fiyatına çıkması şartıyla verme kararı almıştır. Rekabet Kurulu’nun PÜİS’in bayi olarak ihaleye girmesinin rekabeti engelleyeceği yönünde verdiği karar, Petrol İş sendikasının İdari Mahkemede açtığı dava sonucu yürütmeyi durdurma kararının açıklanması ve son olarak Ankara 6. İş Mahkemesi’nin satışın iptali çerçevesinde gerçekleştirilmemiştir.

İkinci ihale ise 3 Mart 2000 günü gerçekleştirilmiştir. İhaleyi bu kez Doğan Holding- İş Bankası, Koç Holding-Doğuş Holding, Nurol-Cıngıllıoğlu-Anadolu Uluslararası Ticaret- Medya Holding ve Vakıflar Bankası- Alarko Holding ortak grupları katılmıştır.

Açılan bu ihale 4 konsorsiyum arasında gerçekleştirilen 9 tur sonunda tamamlanmıştır. İhaleye en yüksek fiyatı 1 milyar 260 milyon dolarla Doğan Holding-İş Bankası Grubu vermiştir.

İHALE SONRASI GERÇEKLEŞEN OLAYLAR Hazine Müsteşarlığı’nın kapıları önünde sendika yetkililerinin ve işcilerin ihaleyi protestosu gerçekleşmiştir. Yaşanan kargaşada Türk İş Başkanı Bayram Meral elinden yaralanmıştır. Yaptığı açıklamada Bayram Meral Petrol Ofisi’nin bazı kişilere peşkeş çekilmek istenildiğini söylemiştir

Bu arada başka illerde de özelleştirmeyi protesto eden eylemler gerçekleştirilmiştir. Derince, Samsun, Aliağa ve İskenderun da işciler iş bırakma ya da yürüyüş biçiminde eylemlerde bulunmuşlardır. ( Hürriyet gazetesi, 2000) POAŞ ve ihaleye katılan firmaların hisselerinin İMKB’ de işlem görüyor olması ise ihaleyi genellikle finans sayfalarında görülen bir başka haber başlığının konusu yapmıştır.

İhale günü POAŞ tahtasının kapatılasına karşın ihaleye teklif veren grupların hisseleri işlem görmüş ve borsada ihaleye yönelik gelişmeler çerçevesinde hareketli anlar yaşanmıştır. Doğan Holding, İş Bankası işlem hacmi ve işlem miktarı sıralamasında ilk 10 ‘ da yer almıştır.( Cumhuriyet Gazetesi 4 Mart,2000)

POAŞ İHALESİ HABERLERİNE YÖNELİK İÇERİK ANALİZİ UYGULAMASI İhale haberi incelenen gazeteler arasında Cumhuriyet, Dünya, Finansal Forum, Milli Gazete, Radikal ve Star’da manşet haber olmuştur. Diğer gazetelerinde ekonomi sayfalarının manşetinde ihale haberi bulunmaktadır. Hatta Hürriyet Gazetesi iki ekonomi sayfasını bu habere ayırmıştır.

Genel olarak tüm gazetelerde ihale süreci ya da pazarlıklarına ve bu arada ihaleye katılan konsorsiyumların adlarına ortak bir biçimde yer verilmiştir Daha sonra en fazla ihale bedelinin ödenme biçimi ve ihalenin İstanbul Menkul Kıymetler Borsası(İMKB)’nda işlem gören hisselere yönelik boyutu haberlerde işlenmiştir.

Öncelikle haber başlıklarına bakıldığında; buradaki ifadelerde yer alan yorumlar anlamında, gazeteler arasında birbirine tezat görüşler dikkati çekmektedir. Bu çerçevede haberleri genel olarak; Olumlu Olumsuz Tarafsız Diye adlandırılabilecek üç ayrı kategoride değerlendirmek mümkündür.

İhaleyi olumlu tanımlayan ve yücelten haberler en başta ihaleyi kazanan konsorsiyumdaki Doğan Holding bünyesindeki gazetelerde yer almaktadır. Hürriyet Gazetesi’nin ‘Rekor ihale’ ve Milliyet Gazeteside ‘Dev ihale Doğan-İş grubunun’ başlıklarıyla birinci sayfada manşetten vermedikleri haber, aynı grubun bir diğer gazetesi olan Radikalde manşetten ‘POAŞ’ a rekor fiyat: 726 trilyonluk satış başlığıyla yayımlamıştır.

Hürriyet ‘in ekonomi bölümünde 8 ve 9 Hürriyet ‘in ekonomi bölümünde 8 ve 9. sayfalarında birlikte yer alan ‘Süper ihalede rekor fiyat’ manşetine karşılık, Milliyet’in ekonomi sayfasında manşet ‘Tarihi özelleştirme’şeklindedir. Medya Holding’in gazetesi olan Sabah’ın ilksayfasında ise haber diğer gazetelerden daha küçük iki cümlelik bir spot halinde ‘Özelleştirmede rekor satış’ başlığı ile yayımlanmıştır.

Haber , bazı gazetelerde ise ‘daha yorumsuz’ bir dille sunulmuştur. Haber, Dünya Gazetesi’nin ilk sayfasının manşetinde ‘Milenyumun ilk büyük ihalesinde, Türkiye’nin petrol devi,yeni sahibini buldu: POAŞ’a 724.5 trilyon lira’başlığıyla; Finansal Forum Gazetesinin ilk sayfasının maşetinde ‘POAŞ için kıran kırana ihale:1.260.000.000 dolar’ başlığıyla, Türkiye Gazetesinin ilk sayfasında ‘POAŞ’ın yeni sahibi İş ve Doğan ‘başlığyla; Zaman Gazetesinin ilk sayfasında ‘POAŞ, Doğan ve İş Bankasının’ başlığla yer almıştır.

İhaleyi olumsuz tanımlayan haberlerde tam tersi görüşlere yer verilmektedir. Daha çok kendisini sosyal demokrat olarak tanımlayan okur kitlesine sahip Cumhuriyet Gazetesi bu haberi ‘POAŞ vurgunu’ başlığıyla manşetten verirken,daha çok kendilerini islamcı ve muhafazakar olarak tanımlayan okur kitlesine sahip Milli Gazetede habere ‘POAŞ yarı fiyatına’ başlığını manşet olarak kullanmıştır.

Star Gazetesi’nin haberi ise daha çarpıcı fotoğraflarla sayfayı kaplamaktadır. ’ En az 2 milyar dolara satılması beklenen Petrol Ofisi, şipşak ihale sonunda 1.2 milyar dolara gitti’ denilen haber ‘POAŞ yarı fiyatına satılınca küçük yatırımcısı yandı’ başlığıyla yer almıştır. Kısacası özelleştirme rakamın büyüklüğü ve bir yıl önceki ihalede kesinleşen rakamdan 100 milyon dolar daha fazla bir rakamın verilmesi olumlu gazetelerin dayanak noktasını oluşturur.

Karşıt görüşlü gazetelerde daha çok POAŞ’ın mali portresi / sermaye yapısı ve borsada işlem gören hisse senetlerinin değeri üzerinden ihale rakamı ile karşılaştırmalı değerlendirmelerde bulunulmuştur. Haber içeriklerinde ihale ile ilgili görüş ve yorumlar nasıldır?

Tabloya göre ihale hakkında olumlu görüş bildiren hükümet temsilcileri, işadamları ve yabancı uzmanlardır. Olumsuz görüş bildirenler ise işçi sendikaları temsilcileri MÜSİAD Başkanı Ali Bayramoğlu’dur. Gazeteler arasında en fazla görüş ve yoruma Dünya, Star, Zaman, Milli Gazete ve Türkiye Gazeteleri yer vermiştir. En fazla olumsuz görüş ise Milli Gazetede yer bulmuştur.

Genel olarak POAŞ özelleştirmesine olumlu ve iyi bir şekilde bakan yandaş gazete ve basın bu durumu Doğan Holding lehine ifade etmiştir. Halkı ilgilendiren genel bir konu olduğu içinde gündemdeki yerini her daim farklı farklı manşetler şeklinde yer almıştır.

POAŞ İLE İLGİLİ GÜNDEME GELEN HABERLER

Basının ilk sayfalarındaki hedef ‘Aydın DOĞAN ‘ olmuştur Basının ilk sayfalarındaki hedef ‘Aydın DOĞAN ‘ olmuştur. Ve uzun bir süre manşetlerde yer almıştır.

Petrol İş Genel Başkanı Ali Ufuk Yaşar, POAŞ’ın özelleştirme süreci ile ilgili Petrol İş Genel Merkezinde basın açıklaması gerçekleştirerek ‘ Hükümeti uyarmıştık’ diyerek özelleştirmeye tepkisini dile getirmiştir.

Milliyet Gazetesi(28.10.1994) ekonomi araştırması;

Türk Solu Gazetesi Prof. Dr. Cihan Dura ekonomi haberinden;

Enerji Petrol Gaz gazetesinden;

Radikal Gazetesi özelleştirmeyi bir başka boyutta manşetliyor.

Hürriyet Gazeteinden o dönem özelleştirilen alanlarla ilgili değerler;

BİZİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ … HAZIRLAYANLAR: ELİF İYİ SONÜL TURAN