LAW 201 INTRODUCTION TO LAW fundamental concepts of LAW Res. Asst. [*]

KİŞİLİK KAVRAMI I. GERÇEK KİŞİLER II. TÜZEL KİŞİLER A. Kişiliğin Başlangıcı ve Sona Ermesi B. Kişinin Ehliyetleri 1. Hak Ehliyeti 2. Fiil Ehliyeti II. TÜZEL KİŞİLER A. Özel Hukukta Tüzel Kişiler 1. Kişi Toplulukları: Dernekler, Şirketler 2.Mal Toplulukları:Vakıflar B. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri 1. Kişi Topluluğu Şeklindeki Kamu Hukuku Tüzel Kişileri 2. Mal Topluluğu Şeklindeki Kamu Hukuku Tüzel Kişileri

KİŞİ VE KİŞİLİK KAVRAMI Hukukta kişi (person), hak ve borçlara sahip olabilen varlıklara denir. Kişilik (personality), hukukça korunan kişiye bağlı değerlerin bütününü ifade eder. Kişi olmanın bazı sonuçları vardır: 1. kişiler irade açıklayabilirler. 2. Kişiler, hukuki işlemler yapabilirler. 3. Malvarlığına sahip olabilirler. 4. Hak ve borç altına girebilirler. 5. Sorumluluk sahibidirler. 6. Mahkemeler huzurunda davacı ve davalı olabilirler.

GERÇEK KİŞİLER Gerçek kişiler (real persons), insanlardır. İnsanlar haklara ve borçlara ehildirler. Gerçek Kişiliğin Başlangıcı/Beginning of Real Personality: MK m. 28: Gerçek kişilik çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu andan itibaren başlar. Örneğin doğduktan sonra bir an için dahi yaşayan çocukla ölü doğan çocuk arasında miras hukuku bakımından farklı sonuçlar doğar.

GERÇEK KİŞİLER Gerçek Kişiliğin Sona Ermesi/Ending of Real Personality): Ölüm ve Gaiplik Ölüm: Normal olarak gerçek kişilik ölüm ile sona erer. Bir kişinin öldüğünü iddia eden kişi bunu ispatlamakla yükümlüdür. Bir kişinin öldüğü nüfus sicilindeki kayıtlarla ve ölüm karinesi yoluyla ispatlanır. Ölüm karinesi/ Presumption of death: ölümüne kesin gözle bakılmayı gerektiren durumlar içinde kaybolan ve cesedi bulunamayan kişinin ölmüş olduğunun varsayılmasıdır. Örneğin bir gemi batmış gemide yolcu olan A’nın cesedi bulunamamıştır. Bu kişinin öldüğü karine yoluyla kabul edilir.

GERÇEK KİŞİLER Gaiplik: Gerçek kişiliği sona erdiren ikinci hal gaipliktir. TMK m. 32: Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin ölümü hakkında kuvvetli bir olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir.

gaİPLİK Ölüm tehlikesi içinde kaybolması halinde, kişinin gaipliğine karar verilmesinin istenebilmesi için olayın üzerinden en az bir yılın geçmesi gerekir. Kişinin kendisinden uzun süre haber alınamaması halinde, kişinin gaipliğine karar verilmesinin istenebilmesi için son haber tarihinin üzerinden en az beş yılın geçmesi gerekir. Mahkeme en az altı ay süre vererek bir ilan yapar. İlandan sonuç alınamazsa, mahkeme gaipliğe karar verir ve ölüme bağlı haklar, aynen gaibin ölümü ispatlanmış gibi kullanılır. Gaipliğine karar verilmiş kişi sanki ölmüş gibi işlem görür.

KİŞİNİN EHLİYETLERİ Kişinin ehliyetleri(capacities of persons) hak ehliyeti ve fiil ehliyeti olarak ikiye ayrılır. Hak ehliyetine medeni haklardan yararlanma ehliyeti, fiil ehliyetineyse medeni hakları kullanma ehliyeti de denir.

Hak ehlİYETİ Hak ehliyeti (capacity to acquire rights), kişilerin haklara ve borçlara sahip olabilme yeteneğidir. Gerçek kişiler açısından hak ehliyeti sahibi olabilmek için insan olmaktan dolayısıyla tam ve sağ doğmaktan başka bir şart yoktur. TMK m.8: Her insanın hak ehliyeti vardır. Sağ doğmuş olmak kaydıyla ceninin dahi hak ehliyeti vardır.

FİİL EHLİYETİ Fiil ehliyeti (capacity to act), bir kişinin kendi fiilleriyle haklar kazanabilme ve borç altına girebilme yeteneğidir. İÇERİĞİ a) Hukuki işlem yapma ehliyeti(capacity to enter into legal actions) b) Haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti (capacity to be liable for torts) c) Dava ehliyeti (capacity to sue)

FİİL EHLİYETİNİN ŞARTLARI TMK m. 10: Ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti vardır. a) Ergin olmak (majority) b) Ayırt etme gücüne (temyiz kudretine) sahip olmak (maturity) c) Kısıtlı olmamak (being under guardianship): kanunda öngörülen belirli sebeplerin varlığı halinde bir kişinin fiil ehliyetinden kısmen veya tamamen mahrum edilmesi demektir. Bu sebepler akıl hastalığı ve zayıflığı, savurganlık, alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim, bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkum olma ve kişinin kendi isteğidir. Bu son hal için kişinin yaşlılığı, engelliliği, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat etmesi gerekir.

FİİL EHLİYETİ BAKIMINDAN KİŞİLERİN SINIFLANDIRILMASI 1) TAM EHLİYETLİLER: (Full capacity) Fiil ehliyetinin bütün şartlarını yerine getiren, yani ayırt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlanmamış kişilerdir. Bunlar kendi fiilleriyle her türlü hakkı kazanabilir ve her türlü borç altına girebilirler. 2) SINIRLI EHLİYETLİLER: (Limited capacity): aslında tam ehliyetlidirler. Bu kişiler kısıtlanmaları için yeterli bir sebep bulunmamakla beraber korunmaları bakımından fiil ehliyetinin sınırlanması gerekli görülen ergin kişilerdir. Bu amaçla bu kişilere mahkeme kararıyla yasal danışman atanır. (TMK m. 429)

FİİL EHLİYETİ BAKIMINDAN KİŞİLERİN SINIFLANDIRILMASI 3) SINIRLI EHLİYETSİZLER: (Limited incapacity) ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılardır MK m. 16’ya göre, sınırlı ehliyetsizler yani ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar, «yasal temsilcilerin rızası olmadıkça, kendi işlemleriyle borç altına giremezler. Karşılıksız kazanmada ve kişiye sıkı sıkıya bağlı hakları kullanmada bu rıza gerekli değildir. Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar haksız fiillerinden sorumludurlar.»

FİİL EHLİYETİ BAKIMINDAN KİŞİLERİN SINIFLANDIRILMASI 4) TAM EHLİYETSİZLER: (Full incapacity) ayırt etme gücünden yoksun kimselerdir. İyiyi kötüden ayırt edemeyecek derecede küçük olan çocuklar Akıl hastalığı, akıl zayıflığı ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma yeteneğinden yoksun olan kişilerdir. Tam ehliyetsiz kişiler adına yapılması gereken hukuki işlemler onlar adına yasal temsilcileri tarafından yapılır. Bunların kendi başlarına bir hukuki işlem yapması mümkün değildir. TMK m.15: kanunda gösterilen ayrık durumlar saklı kalmak üzere ayırt etme gücü bulunmayan kimsenin fiilleri hukuki sonuç doğurmaz.

FİİL EHLİYETİ BAKIMINDAN KİŞİ TÜRLERİ TAM EHLİYETLİLER SINIRLI EHLİYETLİLER SINIRLI EHLİYETSİZLER TAM EHLİYETSİZLER ERGİN OLMA ŞARTI VAR VAR/YOK VAR VEYA YOK AYIRT ETME GÜCÜ ŞARTI YOK KISITLI OLMAMA ŞARTI HUKUKİ İŞLEM YAPMA EHLİYETİ Bazı işlemler için yasal danışmanın onayı şart Yasal temsilcinin rızasıyla geçerlidirler Yok. İşlemleri geçersizdir. HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU YOK(İstisna: hakkaniyet gereği)

Tüzel kİŞİLER Tüzel kişiler, belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bağımsız bir varlık şeklinde örgütlenmiş, haklara ve borçlara sahip olabilen kişi ve mal topluluklarıdır. Türleri: «özel hukuk tüzel kişileri» ve «kamu hukuku tüzel kişileri» olmak üzere ikiye ayrılır.

Özel hukuk tüzel kİŞİLERİ Özel hukuka tabi olan tüzel kişilerdir. Özel hukuk tüzel kişilerinin başlıca özellikleri şunlardır: Özel hukuk tüzel kişileri gerçek kişilerin serbest iradeleri ile kurulurlar ve yine bu şekilde sona erdirilirler. Özel hukuk tüzel kişileri diğer gerçek kişiler ve tüzel kişiler ile eşit durumdadırlar. Kamu gücüne sahip değildirler. Kar elde etmek, hayrı yapmak gibi birtakım özel yararları gerçekleştirmek amacıyla faaliyette bulunurlar.

ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİNİN TÜRLERİ YAPILARINA GÖRE KİŞİ TOPLULUĞU DERNEKLER ŞİRKETLER MAL TOPLULUĞU VAKIFLAR AMAÇLARINA GÖRE KAZANÇ AMACI GÜDENLER KAZANÇ AMACI GÜTMEYENLER

DERNEKLER Gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip topluluklardır. Dernekler kazanç paylaşma amacı gütmeyen özel hukuk tüzel kişileridir.

şİRKETLER Şirket (association), iki veya daha fazla kişinin ortak bir iktisadi amaca erişmek için emek ve mallarını bir sözleşmeyle birleştirmek suretiyle meydana getirdikleri topluluktur. Tüzel kişiliğe sahip şirketler ticaret şirketleridir. Bunlar, kolektif şirket, komandit şirket, anonim şirket, limited şirket ve kooperatiflerdir. Şirketler kazanç paylaşma amacı güden özel hukuk tüzel kişileridir.

ŞİRKETLER 1) KOLEKTİF ŞİRKET (Unlimited Company): Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla, gerçek kişiler arasında kurulan ve şirket alacaklılarına karşı ortaklarından hiçbirinin sorumluluğu sınırlanmamış olan şirkettir. Kolektif şirket ticaret siciline tescil anında tüzel kişilik kazanır.

ŞİRKETLER 2) KOMANDİT ŞİRKET (Partnership in commendam): ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan, şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmış olan şirket komandit şirkettir. Sorumluluğu sınırlı olmayan ortaklara komandite, sorumluluğu sınırlı olanlara komanditer denir.

ŞİRKETLER 3) ANONİM ŞİRKET (Business corporation, joint stock company), sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu olan şirkettir. AŞ en az sermayenin 50.000 TL olması gerekir. Bir gerçek ya da tüzel kişi tarafından kurulabilir. AŞ’de sermaye paylara bölünmüştür. Hisse sahiplerine hissedar veya ortak denir.

ŞİRKETLER 4) LİMİTED ŞİRKET (limited company): bir veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında iktisadi maksat ve konular için kurulan, ortaklarının sorumluluğu, koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı olan ve esas sermayesi belli olan şirkettir. Ortak adedi en az 1 en fazla 50 kişi olabilir. Esas sermayesi en az 10.000 TL olması gerekir. Tüzel kişilik ticaret siciline tescil ile kazanılır.

ŞİRKETLER 5) KOOPERATİFLER (Cooperative Companies): tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklardır.

MAL TOPLULUKLARI:VAKIFLAR Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip olan mal topluluklarıdır. Bir malvarlığının bütünü veya gerçekleşmiş ya da gerçekleşeceği anlaşılan her türlü geliri veya ekonomik değeri olan haklar vakfedilebilir.

KAMU HUKUKU TÜZEL KİŞİLERİ/LEGAL PERSONS OF PUBLIC LAW ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİ KAMU HUKUKU TÜZEL KİŞİLERİ KURULUŞ Özel kişilerin serbest iradeleriyle Devlet tarafından KAMU GÜCÜ Sahip değildirler. Sahiptirler. EŞİTLİK İLKESİ Tabidirler. Diğer kişilerle eşit durumdadırlar. Tabi değildirler. Diğer kişilerden üstün konumdadır. AMAÇ Çeşitli Kamu yararı

Kişi topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişileri Kamu idareleri Merkezi idare Devlet Mahalli idare Mal topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişileri Kamu kurumları