ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ SOMON BALIKLARI’NIN GÖÇÜ SUNUSU Dersin Adı: Zoocoğrafya Hazırlayan: Eyüpcan ADEM

SOMON BALIKLARI’NIN GENEL ÖZELLİKLERİ Sombalığı ya da somon olarak adlandırılan balıkların hepsi Salmoniformes sınıfının Salmonidae familyasına ait olsalar da aslında bu familyanın farklı cinslerindendirler. : Salmo,Salmothymus, Stenodus ve Oncorhynchus. Atlantik somonu (Salmo salar) ve pasifik somonları (Oncorhynchus) tatlı suda yetişip denize göç eden, ve sonra yumurtlamak için tekrar tatlı sulara dönen göçebe balıklardır. Bu göçlerinde inanılmaz bir çaba ile imkânsız görünen engelleri aşarlar; hatta alçak şelaleleri metrelerce yukarıya atlayarak ya da hiç desteksiz boşluğa dökülen suyun içinde akıntıya karşı yüzerek aşarlar. Somon balıkları bütün okyanusu dolaşmış olsalar bile, suyun kokusunu takip ederek sonunda daima kendi doğdukları kaynağa geri dönerler.

Etleri çok sevildiği için ve havyarı sosyete delikatesi sayıldığı için Somon balıklarının yüksek ticari değerleri vardır. Foto:1.Somon Balıkları

Yüz yıl öncesine kadar somon balığı çok yaygın olan bir balık türüydü Yüz yıl öncesine kadar somon balığı çok yaygın olan bir balık türüydü. Avrupa’nın neredeyse her ırmağında bulunurdu. Bazı türlerinin o zamanlarda hatta Atlantik Okyanusundan Rhein ırmağına girerek Alp dağlarında bulunan kaynaklara kadar göç ettikleri bilinir. Ama 1900 yılında başlayan sanayi devrimi ile birlikte, birçok somon balığı türlerinin sonu da gelmiştir. Sıvı atıklarını ırmaklara akıtan Fabrikalar ve elektrik ihtiyacını gidermek için kurulan ama somonların göçlerine son veren baraj duvarları çoğaldıkça somonlar ortadan kaybolmuşlardır. Alaska’nın nehirlerinde : yaşayan somon balıklarının sayı bakımın’dan en fazla oldu yerdir. Somonlar tatlı suda dünyaya gelmiştir ama protein yüklü canlılarla beslenmek için okyanusa göç ederler. Ömürleri boyunca kendi yavrularını dünyaya getirmek için güç toplamaya çalışırlar… bunun için bir tek uygun yer vardır oda kendisinin dünyaya geldiği yerler yani tatlı sulardır.

SOMON BALIKLARI’NIN GÖÇÜ Somonlar zamanı geldiğinde artık doğduğu yere göç etmek üzere okyanustan nehirlere doğru yola çıkarlar. Dünyanın en büyük okyanusunda, doğru nehir ağzını bulmaları onların mükemmel bir yön bulma yeteneği sayesin gerçekleşmektedir.Somonların dünyaya pusula donanımıyla gelmişlerdir, beyinlerindeki manyetik maddeyle dünyanın manyetik alanını kullanarak onları yönlendirir yuvalarını bulmasını sağlar. Bu göç zamanında gerçekleşen med olayı balıkların göçlerini kolaylaştırmaktadır ve güvende olmalarını sağlamaktadır. Somon balıkları derin sularda avlanma riskleri daha azdır.Okyanusun sığ sularında kapana kısılan somonlar köpek balığına av olurlar.

Somonlar sığ sularda ilerlemesi bir hayli zordur. Somonların tatlı sulardaki bir sonraki avcıları olan boz ayılara çok fazla yem olmakta ve somon balığı bazen ayılar arasında kavga sebebi olmaktadır. Bu nehirlerde yaptıkları yolculuk baştan sona tehlikelerle doludur. Dünyanın en büyük boz ayı topluluğu bu balıklara tuzak kurmakta ve avlamaktadır.Kel kartallar ise ayıların kaçırdığı somonları avlamak için beklerler.

Foto:2. Ayıların Somon Avı

Somonlar akımın kuvvetli oldu yerlerde:nehrin dönemeçlerinde, kayaların kenarların ve düşmüş kütüklerin arkasından ilerleyerek suyun altını en optimal değerde kullanırlar bu sayede hayati enerjilerini boşa harcamazlar. Yolculukta buldukları doğal havuzlarda ve suyun ağır aktığı yerlerde konaklarlar ve enerji depolarlar. Bir çok kuş dik şelalelerin yukarı kısmında beklemektedir çünkü; somonlar şelaleden geçerken büyük çaba sarf ederler ve yukarı kısımda yorgun düştükleri için kolay avlanırlar. Toplu hareket ederler çünkü her birini yakalayacak kadar ayı yoktur böylelikle avlanma risklerini daha en aza indirirler. Ayılar avladıkları somonların en çok enerji veren kısımlarını yani beynini ve yumurtalarını yerler.

Foto:3. Somonların Sürü Halinde Hareket Etmesi

Foto:4. Somon Balığı’nın Renk değişimi Şelaleyi aşan somonlar kamofle için kullandıkları renkleri değiştirerek yolculukları boyunca şaşırtıcı bir değişim geçirip tanınmaz hale gelirler.Üreme zamanlarında bazen kırmızımsı bazen yeşilimsi parlak renklere bürünürler. Atlantik somonu Foto:4. Somon Balığı’nın Renk değişimi

Erkekler sırtlarındaki kamburumsu tümsekle çengel biçimli çeneleri ile rakiplerini uzaklaştırmaya yarar ve kamburlarını göz korkutmak için kullanırlar. Foto:5. Erkek Somon Balığı

Somonlar yumurta ve spermlerini paylaşarak çiftleşme görevlerini tamamlarlar.Ama bunun bedeli çok ağırdır.. Çiftleşme sonucu somonların vücutlarındaki bütün yağ rezervleri yanar, kasları hızla erimeye başlar ve yaşamları yavaş yavaş son bulur tüm somonlar ölür geriye sadece başarıları yani bıraktıkları yumurtalar kalır. Foto:6. Ölen Somon Balıkları’nın Cesetleri Gölün Tabanına Çökelir

Somon ırmaklarında çok fazla bitki ve kuş vardır. Ayılar kışı atlatacak kadar kiloyu somonlar sayesinde alırlar. Foto:7.Taşların arasındaki yumurtalarda, bir sonraki gelecek somon kuşağı... Gelecek baharda onlarda denize yüzerler ve kendinden önceki kuşak gibi onlarda şanslarını deneyeceklerdir.

Somonları göç etmeye zorlayan şey ise soylarını devam ettirme isteğidir. Foto:8. Somon Balıkları’nın Sürü halindeki Göçü

KAYNAKÇA http://karakalemcem.wordpress.com/2011/11/19/somonbaligi/ http://toprakbalikevi.com/tur/projever.asp?projeid=132 http://www.dailymotion.com/video/x10vsfz_trt-muhtesem-doga-somon-baliklarianimal-TRT | Muhteşem Doğa: Somon Balıkları Belgeseli http://www.dailymotion.com/video/xxkxb8_bbc-doganin-mucizeleri-buyuk-somon gocu-tr-altyazi_animals?start=6

SON TEŞEKKÜRLER…