BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÜRETİM ( BDÜ ) COMPUTER AIDED MANUFACTURING ( CAM )

BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM ( BDT ) COMPUTER AIDED DESIGN ( CAD )

BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÜRETİM Bilgisayar destekli üretimin temel mantığı kontrol ve üretim işlemlerinin bilgisayar aracılığı ile otomasyon bir sisteme bağlı kalarak sayısal kodlar yardımı ile yapılmasıdır. Bu işlemlerin yapılmasında üç temel tezgah sistemi vardır.

Tezgah Sistemleri 1. NC tezgahlar Tezgah Sistemleri 1. NC tezgahlar. ( Nümerical Control) Sayısal kontrol (denetim)

2. CNC tezgahlar (Computer Nümerical Control) Bilgisayarlı sayısal kontrol (denetim)

3. DNC tezgahlar. ( Direct Nümerical Control) Direkt sayısal kontrol (denetim)

NC Tezgahlar. ( Nümerical Control) Takım tezgahlarının sayı harf vb NC Tezgahlar. ( Nümerical Control) Takım tezgahlarının sayı harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir mantığa göre kodlanmış komutlar yardımıyla işletilmesidir. Komutlar ilgili takım tezgahına veri blokları şeklinde yüklenir. Her veri blok tezgahın anlayabileceği bir dizi komuttan meydana gelir.

İmalat esnasında operatörün programa müdahalesi olmadığından gereksiz zaman kaybı önlenmiş olur. Üretim süresince operatör birden fazla tezgahla ilgilenebilir. Üretilen parçalarda ölçü ve kalite yönünden farklılıkların olması söz konusu değildir.

NC takım tezgahlarında hafıza bulunmadığı için bu tür tezgahlarda blok verileri sıra ile okunur ve işleme sokulur. Bir blok bittiği zaman bir sonraki bloğa geçilir. Bu işlem,sırası ile işlem sonuna kadar devam eder.

NC Tezgahlarının avantajları Kalifiye elemana ihtiyaç yoktur NC Tezgahlarının avantajları Kalifiye elemana ihtiyaç yoktur. Üretim hızları yüksektir. Her türlü sarfiyat azdır. Karmaşık şekiller kolayca işlenebilir. İmalat hassastır.

DNC tezgahlar ( Direct Nümerical Control) DNC tezgahlar ( Direct Nümerical Control). Direkt Sayısal Kontrol ( DNC ), bir ana bilgisayar yardımıyla bir ya da birden fazla CNC takım tezgahının kontrol edilmesidir.

DNC sistemi donanım olarak bir merkezî bilgisayar, DNC hub olarak adlandırılan seri port çoklayıcı ve tezgâh ile DNC hub arasındaki kablo bağlantılarından oluşur. Yazılım olarak ise merkezî bilgisayarda CNC programları veri tabanı mantığı ile tutan ve bunların yönetimini sağlayan ve her tezgâh ile olan iletişimi sağlayan protokolleri tutan bir yazılım gereklidir.

DNC ' de temel düşünce NC programı aktarma, saklama, işleme ve rapor işlemlerini gerçekleştirmektir. Bu sistemde parça programı direkt olarak bilgisayardan CNC tezgahı ile bilgisayar arasında çift yönlü ( Tezgahtan bilgisayara, bilgisayardan tezgaha ) veri transferi vardır.

DNC Sisteminin Temel Özellikleri : NC programının yönetimi ve programın elde edilmesi kolaydır. Birden fazla CNC tezgahı ile kullanılır. Uzun NC programlarının saklanma ve tezgahlara aktarılmaları mümkündür. İstenilen programlara ulaşmak ve programlarda değişiklikler yapmak kolaydır. Çift yönlü veri transferinde büyük ölçüde güvenlidir. Esnek imalat sistemleri ( FMS ) ile entegre edilebilir.

CNC tezgahlar (Computer Nümerical Control) Bilgisayarlı sayısal kontrol (denetim)

CNC’nin Tanımı ve Özellikleri Nümerik kontrol fikri II CNC’nin Tanımı ve Özellikleri Nümerik kontrol fikri II. Dünya Savaşının sonlarında ABD hava kuvvetlerinin ihtiyacı olan kompleks uçak parçalarının üretimi için ortaya atılmıştır. Çünkü bu tür parçaların o günkü mevcut imalat tezgâhları ile üretilmesi mümkün değildi.

Bilgisayarlı nümerik kontrolde (Computer Nümerical Control ) temel düşünce ; takım tezgâhlarının sayı, harf vb sembollerden meydana gelen ve belirli bir mantığa göre kotlanmış komutlar yardımıyla işletilmesi ve tezgâh kontrol ünitesinin (MCU) parça programını kontrol edebilmesidir.

Yüksek verim ve hassasiyetinden dolayı CNC, günümüzde her türlü imalat sisteminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Otomatik kesici değiştirme özellikleriyle de otomasyonda büyük ölçüde kolaylık ve zaman tasarrufu sağlamaktadır.

CNC’nin Üstünlükleri, Çeşitleri ve Kullanımı CNC’nin Üstünlükler 1 CNC’nin Üstünlükleri, Çeşitleri ve Kullanımı CNC’nin Üstünlükler 1. Verimliliği arttırır. 2. İşlenen parçaların ölçü ve şekil tamlığı yüksektir. Bu nedenle bozuk parça sayısı çok düşüktür ve kalite kontrolü kolaydır. 3. Özel takım ve iş bağlama aparatlarına duyulan ihtiyaç azdır. Bu nedenle takım ve aparat stoklama sorunu azdır. Ölü yatırımların maliyetleri düşüktür.

4. CNC tezgâhlarda çok sayıda işlem aynı anda (bir bağlamada) yapılabileceğinden tezgâhlar arasındaki iş parçası akışı azdır. 5. İşlem süreleri sabit olduğundan, üretim takibi yapmak, planlamak, denetlemek ve önceden zaman tespiti yapmak mümkündür. Bu da imalat seçeneklerinin tespit edilebilmesi 6. Programdaki esneklikler ve çabuk müdahalelerle dizayn değişiklikleri (ölçü şekil) oldukça hızlı ve kolaydır.

7. Karmaşık profilli işler kolaylıkla yapılır. 8 7. Karmaşık profilli işler kolaylıkla yapılır. 8. Hazırlanan programlar saklanabilir. 9. Kalifiye insana ihtiyaç yoktur. 10. Birim parça maliyeti düşüktür. 11.İş kazası oranı düşüktür.

CNC’nin Çeşitleri CNC Torna Tezgâhı Nümerik kontrollü torna tezgâhlarda genelde X ve Z ekseni olmak üzere iki temel eksen vardır. Bu tür takım tezgâhlarında pek çok profil tornalama işlemlerinin yapılabilmesi için doğrusal interpolasyon (Linear Interpolation) ve eğrisel interpolasyon (Circular Interpolation) işlem özelliği yeterlidir. Ayrıca devir sayısı ve kesici değiştirme, ilerleme hızının belirlenmesi vb fonksiyonlara sahiptirler.

İşleme kapasiteleri daha geniş olan CNC torna tezgâhlarında eksen sayıları 3 ya da daha fazla olabilir.

CNC Freze Tezgâhı CNC freze tezgâhları operasyon yeteneklerinin çeşitliliği bakımından işleme merkezlerinden sonra en çok işlem kabiliyetine sahip olan tezgâhlardır. Bu tür tezgâhlar en az 3 olmak üzere 4-5 ve daha fazla eksende işlem yapabilme özelliklerine sahiptir.

Bu tezgâhların bütün çeşitleri sürekli iz kontrol (Continuous Paht Control) ile donatılmıştır. Otomatik kesici değiştirme (Automatic. Kesici telafisi (Tool Compensation) özellikle eğrisel frezeleme işlemlerinde ve kalıpçılıkta büyük kolaylık sağlar. Üç boyutlu (3 Dimension) iş parçalarının ideal profil ve optimum özellikte işlenmeleri başarıyla gerçekleştirilir.

CNC İşleme Merkezleri Bu tür CNC tezgâhları noktasal hareket (Point to Point) ve sürekli iz kontrolü ile donatılmıştır. Karmaşık ve çok sayıda operasyonlara sahip iş parçalarının imalatları bir bağlamada gerçekleştirilir.

I. Yatay işleme merkezi II. Düşey işleme merkezi CNC dik işlem merkezi

Prizmatik iş parçalarının bir bağlanışta 3 hatta 4 yüzeyi aynı anda işlenebilir. Alın frezeleme, delme, delik büyütme, rayba ve kılavuz çekme, profil işleme, açılı delik delme vb. işlemler yapılabilir. Kullanılacak olan kesiciler tezgâhın magazin kısmına yerleştirilir ve program içerisinde gerekli olan işlemlerde kullanılır.

Magazinler 10-30-60-80 ya da daha fazla kesici kapasitesinde sahiptir Magazinler 10-30-60-80 ya da daha fazla kesici kapasitesinde sahiptir. İş parçalarının tezgâha bağlanma ve çözülme işlemlerinde robot kol ve ekipmanlar kullanılır. Böylece bu alandaki zaman kayıpları ortadan kaldırılır.

CNC Matkap Tezgâhı CNC matkap tezgâhları işlem fonksiyonları bakımından konvansiyonel türlerinden çok farklı değildir. Başlı başına CNC matkap tezgâhı olarak değil, küçük kapasiteli düşey işleme merkezi olarak tasarlanırlar. Tezgâh tablasının hareketleri X ve Y eksenleri, kesicinin hareketi ise Z ekseni doğrultusundadır.

CNC matkap tezgâhı

CNC Taşlama Tezgâhı Torna ve freze tezgâhlarında kullanılan standart kontrol tasarımları taşlama tezgâhlarında kullanışlı değildir. Bu nedenle taşlama tezgâhlarının kontrol sistemlerinde diğer tür tezgâhlardan farklı çözümlere ihtiyaç vardır.

Kademeli ilerleme artışı, bekleme, salınım, rutin taş bileme vb Kademeli ilerleme artışı, bekleme, salınım, rutin taş bileme vb. bu döngülere örnektir. Doğrusal (Linear) ve eğrisel (Circular) interpolasyon hız kesilmeden yapılmaktadır. Herhangi kontur sapmalarında zımpara taşının bilenmesi, programa sonradan yapılacak veri girişleri ve düzeltme işlemleri kolaylıkla yapılabilmektedir. Taşlama tezgâhlarında kullanılan kesici miktarı fazla olmadığı için telafi işlemi daha basittir.

CNC taşlama tezgâhı

BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÜRETİMDE PROGRAMLAMA Bilgisayar destekli üretim üretim mantığında daha önceden tasarlanmış olan iş parçalarının bir CAM programında çizilmesi sonucunda CNC tezgahlarına aktarılarak tezgahın algılayabileceği kodlar yardımı ile otomasyon mantığı ile işlenmesi olayı olarak ifade edilir.

Temel prensip olarak CNC tezgahlarına ait olan tabla hareketi mil hareketi ve kesici hareketlerini ifade eden eksen çalışma yönlerinin algılanması gerekir. Bu işlem koordinat sistemlerinin algılanması ile ilgili bir husustur. CNC tezgahlarının tabla hareketleri, kesici hız ve devir sayıları, koordinat noktalarına hareket kabiliyetleri belirli bir sisteme göre düzenlenmiş ve anlamları olan sayısal ve harflerden oluşan kodlar aracılığı ile gerçekleşir.

KOORDİNAT SİSTEMLERİ CNC tezgâh programcısı, tezgâh üzerindeki eksen sayısını ve bunların hareket yönlerini bilmek zorundadır. Eksen isimleri ve doğrultuları tezgâh tiplerine göre değişir. CNC işleme merkezlerindeki eksen hareket yönleri ile CNC torna, CNC tel erezyon, CNC dalma erezyon vb tezgâhlardaki eksen hareket yönleri birbirinden farklıdır.

CNC tezgâhlarda her bir eksen bir harf ile belirtilir CNC tezgâhlarda her bir eksen bir harf ile belirtilir. CNC tezgâhlarda kullanılan yaygın eksen isimleri doğrusal eksenler için X,Y,Z,U,V,W ve döner eksen için A,B,C şeklinde belirtilir. CNC takım tezgâhları literatüründe, her bir tezgâh tipi için eksen hareketleri, bu eksenlere ait yönler, bu eksenlerin hangi harfler ile belirtileceği standart olsa da bunların CNC tezgâh kullanım kılavuzu incelenmek suretiyle doğrulanması gereklidir.

Dik açılı koordinat sistemi, uzayda aralarında 90° (derece) açı bulunan üç düzlemin oluşturduğu koordinat eksenleri üzerinde tanımlanan sistemdir. Bu düzlemlerin kesişim noktası orijin noktası olarak adlandırılır. Kesişim noktalarında, her bir eksen doğrultusunda çizilen temel çizgiler ile oluşturulan koordinat sistemi dik açılı koordinat sistemi adını alır.

Bu eksenler üzerinde bir döner eksen bulunması halinde ise; Bunlar sırasıyla X ekseni üzerindeki bir döner eksen A, Y ekseni üzerindeki bir döner eksen B ve Z ekseni üzerindeki döner eksen ise C şeklinde tanımlanır.

CNC Torna ve Frezede Referans Noktaları Dik açılı koordinat sistemi

CNC Frezede Koordinat Sistemi Dik freze tezgâhı Yatay freze tezgâhı

CNC Tornada Koordinat Sistemi CNC tornada eksenler

Kesiciye göre eksenler in dur umu

İş Parçası Üzerinde Sıfır Noktası Belirlemenin Önemi ve Avantajları Parça programlama teknik elemanına bağlı olarak CNC tezgâhlarda talaş kaldırmada birçok başlangıç noktası alınabilir. Bu başlangıç noktası kullanılan tezgâh tipi, kullanılan kesici takım, işleme tipi, iş parçası biçimi veya isteğe göre alınabilir. Bu başlangıç noktası üç (3) eksene sahip freze tezgâhlarında X, Y, Z eksenlerinin kesiştiği orijin ve iki (2) eksene sahip torna tezgâhlarında X, Z eksenlerinin kesiştiği orijin noktasıdır.

Tezgâh, parça kesme işlemine başladığında X, Y, Z ekseninde (tornada X, Z) kızak, tabla ve taret hareketleri bu başlangıç noktasına göre yapılacaktır. Koordinat eksenleri

İş parçası referans veya sıfır noktası (W) harfi ile simgelenmekte ve iş parçası üzerinde belirtilmektedir. Parça üzerindeki bütün kesici takım hareketleri ve yönleri bu noktaya göre hesaplanacak ve işlenecektir. CNC programı çalıştırılmadan önce referans noktası ayarlanarak tezgah bilgisayarına girilmelidir. İş parçası referans yani sıfır noktası oluşturulurken aşağıdaki noktalar göz önünde tutulmalıdır.

Kullanılan tezgâh tipi (CNC freze, CNC torna) Kullanılan kesici takım tipi ( sağ yan veya sol yan kalem) İş parçasının geometrik biçimi (çıkıntılar, et kalınlığı, kademeler, kanallar) İşleme zaman hesabı veya kısa sürede işleme (kesicinin en kısa yolu izlemesi) İşlem ve hesap karışıklığını önlemek için mümkün olduğunca (+) değer verilmelidir. (Koordinat sisteminden I.bölge seçimi yapılmalıdır. X (+); Y(+) )

CNC torna tezgâhı iş parçası sıfır (referans) noktası

İş parçası sıfır noktası CNC torna tezgâhlarında 2 eksen (X, Z) ve silindirik parçalar işlendiği için Z ekseni üzerinde işlenecek parçanın boyutlarına göre herhangi bir noktadadır CNC torna tezgâhlarında iş parçası sıfır noktası yani referans noktası genelde iş parçası alın yüzeyinin merkez noktasına ayarlanır.

CNC freze tezgâhlarında ise iki yatay (X ve Y) eksenin kesiştiği noktadır. Freze tezgâhlarında iş parçası sıfır noktası tezgâh özelliklerine ve iş parçası şekline göre değişmekle birlikte genelde iş parçalarının sol alt köşeleri seçilmektedir. Bu nokta X, Y, Z eksenlerinin orijini olduğuna göre tezgâh tablası koordinat ekseni tablosunda I.BÖLGE olmaktadır. Kesici taret ve kızak hareketleri X ve Y eksenindeki bütün hareketleri veya yer değiştirmeleri koordinat sisteminde (+) işaretli olacaktır.

Freze tezgâhı iş parçası sıfır (referans) noktası

CNC Tezgâhları Sabit ve Gezer Sıfır Noktaları Tezgâh Sıfır Noktası Bu sıfır noktasının yeri sabittir ve tezgâh üretici firmalar tarafından belirlenmiştir. Bu nokta aynı zamanda tezgâhın maksimum işleme hareketi yapabileceği tezgâh içi alanın da son noktasıdır. Bu noktaların yeri kullanıcı veya programcılar tarafından değiştirilemez. Tezgâh koordinat sisteminin orijini bu noktadır.

CNC Torna tezgâhı sıfır (referans) noktaları

CNC torna tezgâhı temel eksenleri

CNC torna tezgâhı yardımcı doğrusal ve dönel eksenleri

Bu nokta CNC torna tezgâhlarında fener mili üzerinde ve torna aynasının arka yüzeyindedir. Bazı torna tezgahlarında maksimum +X ve +Z noktasındadır. CNC freze tezgâhlarında ise genellikle minimum –X, -Y ve –Z noktasındadır. Bu nokta bilgisayar hafızasında kayıtlıdır ve kontrol ünitesi bu noktanın yerini bilir. Tezgâh sıfır noktasına Makine Sıfır Noktası (Machine Zero Point) denilmektedir ve “M” harfi ile ifade edilmektedir.

CNC Freze tezgâhı sıfır (referans) noktaları

CNC freze tezgâhı temel eksenleri

CNC freze tezgâhı yardımcı doğrusal ve dönel eksenleri

Park Noktası Park noktası CNC operatör veya programcı tarafından her iş parçası için oluşturulan serbest ve isteğe bağlı oluşturulan bir noktadır. Bu nokta, kesici takımın harekete ilk başladığı ve takım değişikliğinin yapıldığı noktadır.

Park noktaları

Tezgâh sıfır noktasından farklı bir noktadır ve işleme alanı içerisinde programcı tarafından herhangi bir nokta alınabilir. İş parçası referans noktasına göre kesicinin tornada (x, z) koordinatında örneğin (50, 50), (75,50), (100, 100)… veya frezede (x, y, z) eksenlerinde (40, 40, 40), (60,60,100), (0, 0, 1500) … gibi emniyetli noktalardır. Bu uzaklıklar iş parçası biçimine göre değişmektedir.

“G” Kodları ve Anlamları G fonksiyonları CNC tezgâhlarda talaş kaldırma ve birçok fonksiyonel işlemler için kullanılmaktadır. G kodlarına hazırlık fonksiyonları kodları da denilmektedir. G tezgâhları CNC programlamada en çok kullanılan kodların başında gelmektedir.

Her kesici hareketi için bir G kodu kullanılır Her kesici hareketi için bir G kodu kullanılır. G kodları tezgâhtan tezgâha yani CNC tezgâh üreticilerine ve programlama dillerine göre farklılıklar gösterebilmektedir. Bunun için üretici firmaların tezgâh programlama ve kullanım kılavuzlarından yararlanılmalıdır.

FANUC programlama diline göre CNC torna programlamada kullanılan bazı G kodlarının listesi ve anlamları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

G kodları genel olarak aşağıdaki amaçlar için kullanılmaktadır: Hareket sistemlerini seçmek için (Mutlak Sistem-Artışlı Sistem) Ölçü sistemlerini seçmek için (Metrik –Withworth) Hızlı ve talaş alma hareketi için Cep, ada, vida işleme, kanal açma gibi paket çevrimlerde Kesici hareketlerini belirlemede Takım telafisi ayarlamada

Programlama Yöntemleri CNC tezgâhlarında kesici hareketleri eksenler referans alınarak gerçekleştirilir. Koordinatlar kartezyen koordinat sistemine veya polar koordinat sistemine göre tanımlanır. Kartezyen koordinat sisteminde kesici koordinatları referans noktasına göre veya kesicinin bulunduğu konuma bağlı olarak verilir.

CNC tezgâhlarında genellikle üç programlama yöntemi kullanılır: Mutlak (Absolute) programlama, Artışlı (Incremental) programlama, Kutupsal (Polar) koordinat sistemi ile programlama.

Mutlak Programlama (G 90) Bu koordinat sisteminde, kesicinin tüm hareketleri referans noktasına göre tanımlanır. Bu koordinat sistemi G90 kodu ile ifade edilir. Bu tip ölçülendirmelerde bütün ölçüler referans noktaya göre alınmaktadır. Bu koordinat sisteminde yapılan bir ölçü hatası diğer bütün ölçüleri etkileyeceğinden programlama sırasında çok dikkatli olmak gerekmektedir.

Mutlak programlama örneği

Mutlak programlama örneği

Artışlı Programlama (G 91) Bu programlama sisteminde, kesicinin son bulunduğu nokta esas alınarak yapılmaktadır. Bu programlama kodu G91 kodu ile ifade edilmektedir. Özellikle karmaşık CNC parça programlamada en çok bu koordinat sistemi tercih edilmektedir.

İmalat esnasında olabilecek ölçü farklılıklarının veya tolerans değerlerinin düzeltilmesinde çok kullanışlıdır. Simetrik parçaların, sık sık tekrarlanan cep frezeleme, delik delme, tornalama çevrimleri operasyonlarında tercih edilir. Kesicinin en son noktasına göre işlem yapıldığı için hesap yanlışlarını ve hesap karmaşıklığını önlemektedir.

Artışlı programlama örneği

Kutupsal (Polar) Koordinat Sistemi (G16) Bu koordinat sisteminde herhangi bir nokta konumunun tanımlanması belirlenen bir orijine göre boyut ve açısal değerlerle yapılır. Pek çok CNC takım tezgâhları yalnızca doğrusal boyutlarla işletilir. Böyle durumlarda imalat resimlerinde kullanılan polar koordinatların, mutlak ya da eklemeli koordinatlara dönüştürülmesi gerekir. Bu dönüşüm trigonometrik metotlar (Pisagor, Sinüs, Cosinüs vb.) yardımı ile yapılır.

Polar koordinat çok özel işlemlerin dışında tavsiye edilmez Polar koordinat çok özel işlemlerin dışında tavsiye edilmez. En yaygın kullanıldığı uygulamalardan biri bir çember üzerinde eşit aralıklı ve çok sayıdaki deliklerin delinmesi işlemlerinin yapılmasıdır. Burada delinecek deliklerin merkeze olan koordinatları polar olarak tanımlanır.

Kutupsal (polar) koordinat sistemi

Bir iş parçası üzerinde eğik bir yüzeyin açı ve yarıçap değeri verilmiş ise bu durumda kutupsal koordinatlar kullanılabilir. Bu değerler bilinmediği durumlarda trigonometrik hesaplama ile X ve Y değerinin hesaplanması gerekmektedir. Bu sistemde açı değeri ve trigonometrik çemberdeki hipotenüs değeri girildiğinde de yine kesici aynı adrese gidecektir.

Kutupsal (polar) koordinat sistemi

Kutupsal koordinat ile programlama

PROGRAMLAMA İş Akısı CNC Tezgahı kullanarak parça islemek için parçanın NC programını yapmak ve bu programdaki komutlara göre tezgahı çalıştırmak gereklidir.

İş akısı: 1. Parçanın teknik resmi tezgah koordinatlarına göre hazırlanır. 2. Parçanın teknik resmine göre operasyon planı yapılır. 3. Operasyon planı ve resme göre parça programı yazılır. Program delikli şerit, kaset veya diskete kaydedilir. Bunların olmadığı durumda yazılan kağıtta kalır. 4. Program direk kablo bağlantısı yada elle tuşlayarak tezgahın kontrol ünitesinin hafızasına aktarılır. 5. İş parçası ve takımlar tezgah bağlanır. 6. İş parçası ve takımların ölçümleri yapılır. 7. Programdaki komutlara göre tezgah çalıştırılır ve parça islenir.

Programların yapısı Tezgahı çalıştırmak için CNC üniteye verilen komutlara PROGRAM denir. Programda verilen komutların sırasına göre takımlar hareket eder, yardımcı fonksiyonlar çalışır. Bir işlemi yapmak için verilen komutlar dizisine BLOK denir.

Programın yapısı Yukarıda görüldüğü gibi programların basında PROGARAM NUMARASI bulunmaktadır. Program numarası 0 harfi ile 4- rakamlı bir sayıdan meydana gelmiştir ve programların birbirinden ayırt edilmesine yararlar.

Her programın sonunda ise PROGRAM SONU KOMUTU olan M30 veya M02 bulunur. Hafızaya yüklenebilecek program sayısı kullanılan kumanda ünitesine ve hafızanın kapasitesine bağlıdır.

Blok’un yapısı

N (Number): Program satır numarasıdır. Her satırın başında bulunur N (Number): Program satır numarasıdır. Her satırın başında bulunur. Genellikle 10 ve katları şeklinde belirtilir. Bunun sebebi, yazılan programın ileride geliştirilip, ara satırlara program yazılmasını imkan sağlamaktır. N10,N20,N3

G (Go): Kesiciyi hareket ettiren komuttur. G00,G01,G02

X,Y,Z: Kesicinin gideceği koordinat eksenini belirtir. X40,Y20,Z30

X,Y ve Z noktalarının belirlenmesinde; Mutlak Programlama (G 90) Artışlı Programlama (G 91) Orijin noktasından başka bir noktaya hareket etmek için yukarıdaki kodlardan bir tanesi veya her ikisi de kullanılabilir.

CNC takım tezgahlarında kesici hareketleri bir noktadan başka bir noktaya, belirli bir uzaklığa yani iki nokta arasındaki mesafe değeri girilerek gerçekleştirilir. Bu işlemler inch (programlama) sistemine göre veya metrik (programlama) sistemine değerler girilerek tezgah kesici hareketleri bu sistem çerçevesinde sağlanır. İnch programlama (G20) Metrik programlama (G21)

F (Feed): Kesicinin keserken ilerleme değerini belirtir F (Feed): Kesicinin keserken ilerleme değerini belirtir.İki şekilde belirtilebilir.F100 1.Kesicinin 1 devirdeki ilerlemesi (mm/dev) 2.Kesicinin 1 dakikadaki ilerlemesi (mm/dk)

CNC tezgahlarında ilerleme hız verileri F adresi ve bunu takip eden sayısal değerlerle ifade edilir(F125,F250,F0.15,F0.25). İlerleme hızları iki farklı şekilde tanımlanır A-mm/devir(F0.15,F0.25) B-mm/dakika(F125,F250)

Dakikadaki ilerleme (G94) (mm/dak) Devir başına ilerleme (G95) (mm/dev) Örneğin: G94 F100 (dakikada 100 mm ilerler) G95 F0.3 (bir devirde 0.3 mm ilerler) mm/dev cinsinden verilmiş olan bir ilerlemeyi mm/dak’ya çevirmek için tezgah devir sayısı bu değerle çarpılır.

S (Speed): Aynanın veya kesicinin devir sayısını belirtir S (Speed): Aynanın veya kesicinin devir sayısını belirtir. S750,S3000 S Kodu (Speed- İş Mili Devri) Tezgâhın iş milinin dakikada devir olarak dönme sayısı veya sabit kesme hızı miktarıdır. Bu miktar komut satırının başındaki G koduna bağlıdır. A) (G96) Sabit kesme hızı m/dak (metre/dakika): Tezgâhın bilgisayar ünitesi bu kesme hızına bağlı olarak iş parçasının çapı değiştikçe tezgâhın iş mili devir sayısını değiştirir. B) (G97) Sabit devir sayısı dev/dak (devir/dakika) Örneğin: G96 S100 (Sabit kesme hızı 100 m/dak) G97 S1500 (Sabit devir sayısı 1500 dev/dak)

T (Tool): Kesici takımın numarasını belirtir.T01,T05

M (Machine): Yardımcı fonksiyon komutlarıdır.M03,M30,M09

CNC Tornada M kotları ve Anlamları (Fanuc) M0 Durdurma M1 Seçeneğe bağlı durma M0 ile aynı M2 Program sonu M3 Aynanın saat yönünde (CW) dönmesi M4 Aynanın saatin tersi yönde (CCW) dönmesi M5 Aynayı durdurma M6 Takım değiştirme M8 Suyu açma M9 Suyu kapama M10 Aynayı açma M11 Aynayı kapama M14 Puntayı çıkarma M15 Puntayı geri çekme

M23 Pah kırma M24 Pah kırma iptali M30 Program sonu; basa dön M34 Punta pimi ileri M35 Punta pimi geri M37 Yardımcı fren M38 Yardımcı fren M41 Düşük şanzıman M42 Yüksek şanzıman M68 Parça tutucu ileri M69 Parça tutucu geri M98 Alt program çağırma M99 Alt program sonu

CNC Freze M Kodları ve Anlamları (Fanuc) M00 Programı durdurma M0l İsteğe bağlı program durdurma M02 Program sonu M03 İş milini saat yönünde döndürme M04 İş milini saatin tersi yönde döndürme M05 İş milini durdurma M06 Takım değiştirme M08 Soğutma suyunu açma M09 Sogutma suyunu kapatma M30 Program sonu, başa dön M98 Alt program çağırma M99 Alt program

CNC FREZEDE PROGRAMLAMA Endüstride çeşitli programlama prensipleri kullanılmaktadır. Bunlar FANUC, SIEMENS, BOSCH, MAZATROL, OKUMA, HEIDENHAIN, MITSUBISHI gibi programlardır. Yeryüzünde nasıl ki her insanın bir adı varsa programlara da bir ad koymak gerekir. Burada program adı bir sayıdan oluşur. Bu sayı dört rakamdan oluşur. Sayının önüne FANUC sisteminde O harfi konur.

Örneğin; O1234; FANUC sisteminde program numarası (adı) 1234’tür Örneğin; O1234; FANUC sisteminde program numarası (adı) 1234’tür. Program numarasının önüne O harfi konur. Satır sonu ; işareti ile bitirilir. %1234; Siemens sisteminde ise % işareti programın önüne konur. Satır sonu “;” işareti ile bitirilir. N10 G28 G91 X0 Y0 Z0; 1. BLOK satır numarası yazılarak program yazılmaya başlanır. Ya da , N10 G28 G91 X0 Y0 Z0; şeklinde başlanabilir.

Teknolojik Bilgiler (F, S, T, G90, G91…) Kesici takım, ilerleme hızı ve kesme hızı gibi bilgileri içeren kodların yazıldığı bölümdür. F- İlerleme Hızı Kodu: Pozisyona hızlı ilerleme (G00) satırında F kodu kullanılmaz. G01 kodunda doğrusal ve dairesel hareketlerde istenilen ilerleme hızı F kodu ile verilir. Verilen değer mm/dak veya mm/dev cinsindendir. Örneğin, ilerlemenin 50 mm/dak olması isteniyorsa, programda F50 şeklinde gösterilir.

S- Kesme Hızı/Devir Sayısı Kodu: Sabit kesme hızını veya iş mili devir sayısını gösterir. S fonksiyonu yalnız başına değil, mutlaka M03 veya M04 kodları ile birlikte verilmelidir. Örneğin, iş milinin 700 dev/dak hızla dönmesini istiyorsak S700 şeklinde yazmamız gerekir. Ayrıca dönüş yönünü de belirlememiz gerekir. Bunlar aynı satırda olmak zorundadır. Yani, S700 M03 iş milinin saat ibresi yönünde ve 700 dev/dak ile döneceğini gösterir. S700 M04 iş milinin saat ibresi tersi yönünde ve 700 dev/dak ile döneceğini gösterir.

T- Takım çağırma Kodu: Takım seçme kodu dört rakamdan oluşur T- Takım çağırma Kodu: Takım seçme kodu dört rakamdan oluşur. İlk iki rakam magazindeki takımın yerini, diğer iki rakam takım ayar numarasını gösterir. Takım değiştirmek için ise aynı satıra FANUC sisteminde M6 yazmak gerekir. SIEMENS sisteminde M6 yerine L6 kullanılır. Ayrıca SIEMENS’in bazı sistemlerinde D kodu ile de ifade edilir. (D1 , D2 gibi)

Örneğin, T0202 olarak yazıldığında ilk 02 magazindeki 2 nolu takımı, ikinci 02 ise, ayar dosyasındaki ayar numarasını gösterir. Takım numarası verildiğinde magazin ve dosyadaki numaraların aynı olmasını sağlayınız. Böylece program düzeltmelerinde sorunla karşılaşmazsınız.

Geometrik Bilgiler (G0, G1, G2, G3, I, J, K…) Kesici takımın pozisyonunu, iş parçasının pozisyonunu, yaptığı hareketin şeklini ve yönünü belirten bilgilerin yazıldığı bölümdür. G kodları iki çeşittir. Geçici (One-Shot) G fonksiyonları: Sadece kullanıldığı blok içinde geçerlidir. Bir sonraki bloka etkisi yoktur. Grup 00’da gösterilmiştir. Kalıcı (Modal) G fonksiyonları: Aynı gruptan bir G kodu verilinceye kadar kendisinden sonra gelen bütün bloklarda geçerliliğini korur. Grup 01’de gösterilmiştir.

G kodları yazılırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: Bir blokta aynı gruptan olmamak koşulu ile birçok G kodu bulunabilir. Aynı gruptan yanlışlıkla G kodu yazılmışsa en son yazılan kod geçerli olur. G kodlarının önündeki sıfır yazılmayabilir. Örneğin G00 kodu G0, G01 kodu ise G1 olarak yazılabilir. Listede olmayan G kodu programda kullanılırsa, kumanda ünitesi alarm verir. Kalıcı G kodları bir bloka yazıldıktan sonra iptal edilinceye kadar geçerli olur.

G00 - Hızlı Hareket Kodu Bu komutla kesici takım, bulunduğu noktadan gitmesi istenen noktaya imalatçı firmanın ayarlamış olduğu hızda ilerler. Takımın gideceği pozisyon mutlak (G90) ya da artışlı (G91) ölçü sistemi ile tanımlanmalıdır. Mutlak ölçü sistemi otomatik olarak tezgâhlarda seçili durumdadır. O yüzden satırın başına yazılmayabilir.

G01- Doğrusal Hareket Kodu Bu komutla X, Y, Z eksenlerinde birlikte ya da ayrı ayrı doğrusal hareket yaptırılır.Parça işleme esnasında kullanılır. Ayrıca takımın parçaya yaklaşmasında da kullanılır. Takımın gideceği pozisyon mutlak (G90) ya da artışlı (G91) ölçü sistemi ile tanımlanmalıdır. G01 komutu ile birlikte X, Y, Z eksenlerinde takımın hareket edeceği koordinat değerleri ve F ilerleme hızı verilmelidir.

ÖRNEK Çakı Çapı:20 mm parmak freze kullanınız (T01) ÖRNEK Çakı Çapı:20 mm parmak freze kullanınız (T01). İlerleme hızı: F120 mm/dak Kesici devir sayısı: S1000 dev/dak Aşağıdaki parçanın programını yazınız. SIEMENS VE FANUC İÇİN

O1234 N10 G90 G21; N20 G00 Z100.; N30 G00 X100. Y100.; N40 T01; N50 S100 M03; N60 G00 X45. Y-15.; N70 G00 Z2. M08; N80 G01Z-5. F100 N90 G01X45. Y215. F120; N100 G00 Z2.; N110 G00 X45. Y-15; N120 G01 Z-10. F100; N130 G01X45. Y215. F120 N140 G00 Z100. N150 G00 X-100. Y-100 M05 M09; N160 M30

Program Sonu ( M02, M30) Bu kotlar ana programın sonunu belirtmede kullanılır. Program bu kotları icra ettiğinde otomatik operasyon durdurulur ve CNC ünitesi RESET konumuna alınır. Program sonunu belirten blok icra edildikten sonra, kontrol sistemi programın başına döner.

Kesicinin veya Aynanın Dönmesi (M03M04) Programda kesici kesmeye başlamadan önce belirtilir. Kesicinin veya aynanın sağa veya sola dönmesini sağlar. M03 : Tezgah milini veya aynanın saat ibresinin dönüş yönünde (CW) döndür. M03 : Tezgah milini veya aynanın saat ibresinin tersi yönünde (CCW) döndür.

M08: Soğutma sistemini çalıştırır. M09: Soğutma sistemini kapatır M08: Soğutma sistemini çalıştırır. M09: Soğutma sistemini kapatır. M05: Tezgah milini veya aynayı durdurur. M06: Kesici takımı değiştirir. (ATC varsa). İşi biten takım yerine diğer takımı çağırmada kullanılan komuttur.

O12345 Program başlangıcı N0010 G90 G21; Mutlak koordinat, ölçü birimi mm N0015 G00 X0. Y0. S950 M03 T01; 1 nolu noktaya hızla git, tezgah milini 950 dev/dak döndür, kesici takım no 1 N0020 Z1; İş parçası yüzeyine hızla hareket 1mm N0025 G01 Z-5. M08 F100; Parça içine 5 mm ilerleme, ilerleme hızı 100 mm/dak , soğutma sistemini çalıştır N0030 X50. F200; 2 nolu noktaya hareket N0035 Y40.; 3 nolu noktaya hareket N0040 X90.; 4 nolu noktaya hareket N0045 Y0.; 5 nolu noktaya hareket N0050 X140.; 6 nolu noktaya hareket N0055 Y80.; 7 nolu noktaya hareket N0060 X0.; 8 nolu noktaya hareket N0065 Y0.; 1 nolu noktaya hareket N0070 GOO Z50. M09 M05; İş parçası dışına hızla çık, soğutma sistemini kapat, tezgah milini durdur. N0075 X-100. Y-100.; Parça değiştirme konumuna hızla git NOO80 M02; Program sonu.

O12345 Program başlangıcı N0010 G90 G21; Mutlak koordinat, ölçü birimi mm N0020 G00 X-50. Y-50. Z50. T01; Parça değiştirme konumuna hızla git, kesici takım no 1 N0030 GOO X0. Y0. Z10.; 1 nolu noktaya hızla git N0040 G00 Z1. M03 S850; Tezgah milini 950 dev/dak döndür (CW) N0050 G01 Z-5. M08 F100; Parça içine 5 mm ilerleme, ilerleme hızı 100 mm/dak , soğutma sistemini çalıştır N0060 G01 X60. Y0. F200; 2 nolu noktaya gidiş N0070 G01 X90. Y20.; 3 nolu noktaya gidiş N0080 G01 X130. Y20; 4 nolu noktaya gidiş N0090 G01 X130. Y100.; 5 nolu noktaya gidiş N0100 G01 X40. Y100; 6 nolu noktaya gidiş N0110 G01 X40. Y60.; 7 nolu noktaya gidiş N0120 G01 X0. Y60; 8 nolu noktaya gidiş N0130 G01 X0. Y0.; 1 nolu noktaya gidiş N0140 G00 Z50. M09 ; İş parçası dışına hızla çık, soğutma sistemini kapat, N0150 G00 X-50. Y-50. Z50. M05; Parça değiştirme konumuna hızla git, tezgah milini durdur. NO160 M30; Program sonu.

O12345 Program başlangıcı N0010 G90 G21; Mutlak koordinat, ölçü birimi mm N0015 G00 X-100. Y-100. Z50 T01; Kesici değiştirme noktasına hızla git, kesici takım no 1 N0020 G00 X0. Y0. S950 M03; 1 nolu Başlangıç noktasına git, tezgah milini 950 dev/dak döndür (CW) N0025 G00 Z5; İş parçası yüzeyine hızla hareket 5mm N0030 G01 Z-5. M08 F100; Parça içine 5 mm ilerleme, ilerleme hızı 100 mm/dak , soğutma sistemini çalıştır N0035 X50. F200; 2 nolu noktaya hareket N0040 Y40.; 3 nolu noktaya hareket N0045 X90.; 4 nolu noktaya hareket N0050 Y0.; 5 nolu noktaya hareket N0055 X140.; 6 nolu noktaya hareket N0060 Y80.; 7 nolu noktaya hareket N0065 X0.; 8 nolu noktaya hareket N0070 Y0.; 1 nolu noktaya hareket N0075 G00 Z50. ; İş parçası dışına hızla çık,

N0080 M09; Soğutma sistemini kapat N0085 M05; Kesiciyi durudur N0090 G00 X-100. Y-100 M06 T02; Kesici değiştirme noktasına git, 2 nolu kesiciyi seç. N0095 X25. Y25. S950 M03 ; 9 nolu noktaya git, tezgah milini 950 dev/dak döndür (CW) N0100 Z5; Parça yüzeyine yaklaş 5 mm N0105 G01 Z-10. M08 F100; 10mm derinlinde delik del N0110 G00 Z5; Hızlı hareket parça yüzeyine 5mm mesafeye kadar uzaklaş N0115 X25. Y65.; 10 nolu noktaya hızlı hareket et N0120 GO1 Z-10; 10 nolu noktaya 10mm derinlinde delik del N0125 G00 Z5; N0130 X115. Y25. ; N0135 G01 Z-10; 11 nolu noktaya 10mm derinlinde delik del N0140 G00 Z5., N0145 X115. Y65.;

N0150 G01 Z-10.; 12 nolu noktaya 10mm derinlinde delik del N0155 G00 Z50. M09; Parçadan hızlı olarak uzaklaş, soğutma sıvısını kapat. N0160 X-100. Y-100 M05 Parça değiştirme noktasına git, kesiciyi durdur. N0165 M30 Programı sonlandır

Tezgâh Koordinat Sistemleri Tezgah koordinat sistemi, tezgah imalatçısı tarafından belirlenen ve kullanıcı tarafından değiştirilemeyen koordinat noktasıdır . İşlem sonunda ya da takım değişimi için genellikle takımın emniyetli bir noktaya gitmesini sağlamakta kullanılır.

M = Makinenin sıfır noktası W = İş parçası sıfır noktası F = Takımın sıfır noktası R = Tezgâhın sıfır noktası Wx = İ şparçası sıfır noktasının X değeri Wz = İş parçası sıfır noktasının Z değeri Rx = Tezgâh sıfır noktasının X değeri Rz = Tezgâh sıfır noktasının Z değeri Tx = Takım sıfır noktasının X değeri Tz = Takım sıfır noktasının Z değeri

G94 (ilerleme mm/dak) : Kesicinin işlem halinde iken dakikadaki ileme hızıdır. Tezgahların çoğunda G95 komutu verilmeden geçerlidir. Herhangi bir kod verilmediğinde G95 (mm/devir ilerlemesi) geçerlidir. G95 (ilerleme mm/dak) : Özellikle CNC torna tezgahında aynanın bir devir devirdeki mm cinsinden ilerlemesini ifade eder. CNC freze tezgahında ise kesicinin bir devirdeki yine kesicin aldığı yolu mm cinsinden ifade eder

İş parçasının sıfır noktası W harfi ile göstelir İş parçasının sıfır noktası W harfi ile göstelir. Bu nokta program yazılırken belirlenmesi gerekir. İş parçasının sıfır noktası iki şekilde ifade edilebilir. Birincisi; program eğer elde yazılıyor ise X ve Y koordinat noktaları yardımıyla belirlenmelidir. İkincisi; CNC freze tezgahı üzerine bağlanan iş parçasının sıfır noktası (G54) kodu ile makineye sıfır noktası tanıtılarak kaydedilir. Eğer makine tablası üzerinde birden fazla iş parçası var ise her biri için ayrı ayrı sıfır noktası tanımlamak gerekir. Bunlarda sırası ile (G54,G55,G56,G57,G58,ve G59)

G54: Çalışma koordinat sisteminin 1 G54: Çalışma koordinat sisteminin 1. seçimi G55: Çalışma koordinat sisteminin 1. seçimi G56: Çalışma koordinat sisteminin 1. seçimi G57: Çalışma koordinat sisteminin 1. seçimi G58: Çalışma koordinat sisteminin 1. seçimi G59: Çalışma koordinat sisteminin 1. seçimi

Kavis Programlama (Eğrisel kumanda) Parça üzerindeki kavisleri işlemek için G02 veya G03 kodları kullanılır. Bu kodlara dairesel interpolasyon kodları denir. G02 saat ibresi yönünde dairesel interpolasyon ve G03 ise saat ibresine ters yönde dairesel interpolasyon için kullanılır

Fanuc İçin Saat İbresi Yönünde Dairesel İnterpolasyon (G02) Komut iki şekilde yazılabilir. R yazılırsa I ve J kullanılmaz. I ve J yazılırsa R kullanılmaz. Komut satırı: N_ G02 X_ Y_ R_ F_ ; veya N_ G02 X_ Y_ I_ J_ F_ ; G02 komutu saat ibresi yönünde (CW - Clock Wise) hareket ile dairesel talaş alma işlemi yapar. Dairesel hareketin yapılabilmesi için yay bitiş noktasının koordinatları ve yay yarıçapının yazılması gerekir. Yay yarı çapı ile ilgili tanımlamalar R parametresi veya I ve K ile yapılır. G02 için kullanılan parametreler Tablo da açıklanmıştır.

N Satır numarası X ve Y Yayın bitiş noktasında çakı merkezinin koordinatları R Yayı elde etmek için çakı merkezinin çizmiş olduğu yayın yarıçapı I Yay başlangıç noktasında çakı merkezinin, yay merkezine X ekseninde artışlı olan uzaklığı J Yay başlangıç noktasında çakı merkezinin, yay merkezine Y ekseninde artışlı olan uzaklığı F İlerleme hızı Fanuc İçin Saat ibresi Tersi Yönü (G03) G03 komutu saat ibresi tersi yönünde (CCW - Counter Clock Wise) hareket ile dairesel talaş alma işlemi yapar. Bu komuttaki işlemler G02 komutu ile aynı özelliktedir. Dairesel hareketin yapılabilmesi için gereken diğer değişkenler G02 komutu ile aynıdır. Komut satırı: N_ G03 X_ Y_ R_ F_ ; veya N_ G03 X_ Y_ I_ J_ F_ ;

O12345 N0010 G90 G21; N0015 G00 X-100. Y-100. Z50 T01; N0020 G00 X0. Y0. S950 M03; N40 G01 Z -15. M08 F100; N50 G01 X80. F100; N60 G03 X100. Y20. R20 F100; N70 G01 Y85. F100; N80 G03 X85. Y100. R15 F100; N90 G01 X15. F100; N100 G03 X0. Y85. R15 F100; N110 G01 X0. Y0. F100; N0015 G00 Z50. M09; N0015 G00 X-100. Y-100. M05; N140 M30; Örnek parça Yukarıdaki iş parçasının çevresini işlemek için gerekli CNC freze programını yazınız (Kesici takım parça başlama noktası üzerinde 50mm dedir. X=0 ve Y=0 )

Örnek parçanın; Fanuc kontrol sistemine göre, Siemens kontrol sistemine göre eğrisel kumanda şeklide aşağıda görülmektedir

CNC İşlem merkezi için eğrisel kumanda merkez parametreleri BÖLGE G02 G03 YARI ÇAP X EKSENİ I. BÖLGE I 0 J - I - J 0 R II. BÖLGE I + III. BÖLGE J + IV. BÖLGE

Şekilde verilmiş olan örnek parçayı artışlı koordinat sisteminde programın yazılışı.

Kesici Yarıçap Telafisi Çevresel frezeleme yaparken kesici merkezi yarıçap kadar kaydırılarak çevre profil işlenir. Açılı yüzeylerin çevresel frezeleme ile işlenmesi için çakı merkez konumunu hesaplamak bir takım trigonometrik hesaplamalar yapılmasını gerektirir. Takım yarıçap telafisi frezeleme esnasında takımın yarıçapı kadar kayması demektir. Programda sadece takım merkezi koordinatları verilir. Takım yarıçapı da kontrol ünitesinin belleğine önceden girilir. Takım yarıçap telafi kodu girilince, sanki yarıçapı sıfır olan bir kesici ile profil üzerinde dolaşılıyormuş gibi program yapılır. Bilgisayar otomatik olarak yarıçap değeri kadar profilin solundan veya sağından dolaşır.

Kesici Yarıçap Telafisi Soldan (G41) Kesici, profilin solundan giderek talaş alıyorsa G41 kodu kullanılır. H veya D adresleri ise kesici yarıçapını belirtir. Program formatı aşağıdaki şekildedir. G41 H... (Fanuc) veya G41 D... (Sinumerik)

Kesici yarıçap telafisi G41

Kesici Yarıçap Telafisi Sağdan (G42) Kesici, profilin sağından giderek talaş alıyorsa G42 kodu kullanılır . Program formatı aşağıdaki şekildedir. G42 H... veya G42 D...

Kesici Takım Telafisi İptali (G40) Kumanda ünitesi G41 veya G42 yarıçap telafisi hesaplarını yaptıktan sonra, herhangi bir iptal komutu gelene kadar bu ölçüyü hafızasında tutar. İkinci bir farklı değerde telafi yapılana kadar telafi değeri geçerlidir. Bu nedenle gerekli yerlerde iptal fonksiyonları kullanılmalıdır. G40 kodu takım yarıçap telafisini iptal eder.

Telafi kodları ile ilgili şu hususlara dikkat etmek gerekir Telafi kodları ile ilgili şu hususlara dikkat etmek gerekir. G41 Geçerli iken G42; G42 geçerli iken G41yazılmamalıdır, telafi işlemeyebilir. G40, G41 ve G42 kodları G00 ve G01 ile aynı blokta yazılabilir. Ancak G02, G03 kodları ile birlikte kullanılamaz. Tezgah ilk çalışma düğmesine basıldığında, kontrol panelinin RESET düğmesine basıldığında veya program M02 ve M30 ile bittiğinde telafisiz durum (G40) otomatik olarak geçerli olur. Program içerisinde G41 veya G42 telafi kodları kullanılmışsa, işlemin sonunda telafi iptal (G40) komutu kullanılmalıdır.

Telafi kodları modaldir; yani bir kere yazıldığında başka bir telafi kodu yazılana kadar geçerlidir. G17 (XY), G18 (ZX), G19 (YZ) kodları ile belirtilen düzlemlerde geçerlidir. G17 telafi düzlemi seçili ise, telafi sadece o düzleme ait eksenlere yani X ve Y koordinatlarına uygulanır.

Örnek Yukarıdaki iş parçasının çevresini işlemek için gerekli CNC freze programını yazınız (Kesici takım parça başlama noktası üzerinde 50mm dedir. X=0 ve Y=0 )

Örnek parça Yukarıdaki iş parçasının çevresini işlemek için gerekli CNC freze programını yazınız (Kesici takım parça başlama noktası üzerinde 50mm dedir. X=0 ve Y=0 )