Tütün Kontrolü Ekonomisi ve Tütün MamullerininVergilendirilmesi: Tütünsüz bir Türkiye için karşılaşılan güçlükler & fırsatlar Ayda A. Yürekli, WHO &, Frank J. Chaloupka, UIC, 12 Şubat 2010 - Ankara Çalışma Bloomberg Philanthropies ve Bill and Melinda Gates Foundation desteği ile hazırlanmıştır.

Yetişkin tütün kullanma (prevalans) oranı (%) Kaynak: Turkiye Kuresel Yetiskinler Tutun Anketi 2008; prevalanslar en yakin ondalik sayiya yuvarlanmistir.

Türkiye'de ve Batı Avrupa'da erkeklerin yaş standardize edilmiş herhangi bir tütün ürünü içme oranı (prevalansı) Kaynak: DSO 2008; prevalanslar en yakın ondalık sayıya yuvarlanmıştır. 3

Türkiye'de ve Batı Avrupa'da bayanların yaş standardize edilmiş herhangi bir tütün ürünü içme oranı Kaynak: DSO 2008; prevalanslar en yakın ondalık sayıya yuvarlanmıştır.

Gençlerin Tütün Kullanımı Türkiye’de 13-15 yaş grubu çocukların % 8.4’ü tütün ve tütün mamulü kullanmaktadır Erkek çocukların % 9.4’ü her gün sigara içmektedir, ortalama günde 13 sigara içmektedirler Kız çocukların % 3.5’u her gün sigara içmektedir, ortalama günde 11 sigara içmektedirler, Bu oran 1996’daki % 3,5’den 2003 yılında % 6’ya çıkmıştır. Gençlerin üçte ikisi sigarayı bırakmak istemektedirler. Kaynak: Turkiye Kuresel Gençlik Tütün Anketi, 2003

Türkiye'de Sigara Tüketimi 1980-2008 Kaynak: USDA, Maliye Bakanlığı, Türkiye, ERC 2009

Sigaraya bağlı hastalık yükü, 2003 Hastalıklar Ölümler Ölümlere bağlı Yaşam yılı kaybı (YLL) Hastalıklara bağlı yaşam yılı kaybı (DALYs) % DALYs Kalp damar hastalıkları 21 317 274 770 321 237 3.0 Kronik obstrüktiv akciğer hastalıkları 12 902 72 689 150 406 1.4 Akciğer kanserleri 10 510 107 075 112 634 1.0 Diğer kanserler 4 681 58 756 62 302 0.6 Diğer solunum yolu hastalıkları 2 105 33 387 58 377 0.5 Diğer 3 185 50 006 226 953 2.1 Toplam 54 699 596 684 931 909 8.6 Kaynak: Saglik Bakanligi, Hastaliklar Yuku Calismasi 2003

2010-2050 yılları arasında sigaraya bağlı ölümler ve sigara içen kişi sayıları Kaynak: Yürekli, et al., 2010 8

Türkiye'de Tütün Kontrolu Son zamanlara kadar sınırlı kontrol politikaları Sınırlı reklam yasağı, etkisiz uyarı labelları, sınırlı sigara içme yasakları, gençlerin sigaraya ulasmalarını önleyecek yetersiz önlemler WHO Framework Convention on Tobacco Control Türkiye Nisan 2004'de imzaladı ve Aralık 2004 de ratifay etti. Yeni geniş kapsamlı tütünün zararlarının kontrolu ve önlemi yasağı (#5727) Ocak 2008'de yürürlüge girdi. Tütünsüz mekanların kapsamı genişletildi ve pek çok yer yüzde 100 tütünsüz hale geldi Temmuz 2009 dan beri oteller, lokantalar (misafir/konaklama sectörü) Sağlık Bakanliği ve TAPDK dumansız yer politikasının uygulanmasını sağlıyor Televizyon da tütün ürünleri kullanımına karşı reklam mecburiyeti 9

Türkiye Tütün Vergileri, 2002-2009 Ozel Tuketim Vergisi Yil Oransal vergi (%)* Asgari maktu/ paket Toplam OTV orani (%)* KDV (%)* Toplam vergi orani (%)* 2002 49.5 15.25 64.8 2003 55.3 70.6 2004 28.0 Ve 0.35TL-1.00TL 56.3 71.6 2005 58.0 Veya 1.20TL 60.2 75.5 2006 59.4 74.6 2007 Veya 1.55TL 58.2 73.5 2008 58.1 73.3 2009* Veya 2.05TL 58.6 73.9 Kaynak: Maliye Bakanlığı. *Yüzdeler, perakende fiyatı üzerinden hesaplanmıştır.

Türkiye’de Vergiler Ocak 2010: Maktu vergi 2.65 TL/paket oldu Oransal vergi tüketici fıyatının yüzde 63‘ü oldu Tütün fonu vergisi kaldırıldı Şu anda, dünyada en yüksek ÖTV vergisi olan 14th ülke En çok tütün kullanan 16 ülke arasında en yüksek ÖTV vergisi olan 2. ülke. 11

Sigara Vergileri ve Fiyatları 2003-2010 Kaynak: TAPDK; MoF; Yürekli, et al., 2010

Sigara Vergileri ve Fiyatları, Türkiye ve Avrupa Birligi Kaynak: Yürekli, et al., unpublished

Sigara Vergileri ve Fiyatları, Türkiye ve Avrupa Birligi Kaynak: Yürekli, et al., unpublished

Sigara Vergileri & Vergi Gelirleri 2003-2010 Kaynak: Yürekli, et al., 2010

Sigara Vergileri & Vergi Gelirleri 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Vergi gelirleri içindeki payı (%) 6.0 9.2 8.9 8.0 8.4 7.9 Hükümet Gelirleri içindeki payı (%) 5.1 7.6 7.0 6.5 6.6 6.9 Resmi satışlar (Milyon paket) 4,062 5,506 5,391 5,267 5,362 5,607 5,299 Kaynak: Yürekli, et al., 2010

Türkiye'de Sigara Talebi 1995-2008 Kaynak: Yürekli, et al., 2010

Simulasyon Analizi Varsayımlar: Toplam fiyat esnekliği: -0.39 Prevalans esnekliği: -0.12 Gençlerin prevalans esnekliği: -0.24 Sigara içicilerin sigaradan dolayı vakitsiz ölmeleri: 40% Sigarayı bıraktıktan sonra vakitsiz ölümlerde görülecek probabilistik azalma: 70% Kaynak: Yürekli, et al. 2010 18

Simulasyon Analizi Satış & Gelirler 2009 Ocak 2010 dan etkili Daha fazla vergi artışı Maktu vergi: 2.05YT Nispi vergi 58% Maktu vergi: 2.65TL Nispi vergi 63% Maktu vergi: 3.10TL Nispi vergi 65% Sigara satışları (Milyon paket) 5,300 4.651 4,263 % şatışlardaki değişim -12.2% -19.6% Ortalama perakende şatış / paket* 4.06 5.25 6.02 % fiyat değişimi 29% 48% Ortalama vergi/paket** 3.01 4.13 4.85 Toplam vergi oranı (%)*** 74.1 78.7 80.1 ÖTV/paket** 2.39 3.33 3.93 ÖTV oranı (%)*** 58.8 63.4 65.4 Toplam gelirler (Milyon YTL) 15,935 19,223 20,667 % Toplam gelir değişimi 20.6% 29.7% ÖTV gelirleri (Million YTL) 12,654 15,496 16,757 % ÖTV gelirlerinde değişim 22.5% 32.4% Kaynak: Yürekli, et al. 2010

Simulasyon Analizi Sigara içenler & Ölümler 2009 Ocak 2010 dan etkili Daha fazla vergi artışı Maktu vergi: 2.05YT Nispi vergi 58% Maktu vergi: 2.65TL Nispi vergi 63% Maktu vergi: 3.10TL Nispi vergi 65% Sigara içen sayısı (milyon) 17.3 16.7 16.3 Halen sigara içenlerden sigara yüzünden ölecek olanların sayısı (milyon) 6.93 6.78 6.65 Sigara içen sayısında azalma 590,631 972,804 Ölecek kişi sayısında azalma 165,377 272,385 Gelecekte sigara içeklerin sayısı (milyon) 6.4 5.98 5.69 Gelecekte ölecek kişi sayısı (milyon) 2.6 2.39 2.28 Gelecekte sigara içenlerin sayısında azalma (bin) 437,746 720,994 Gelecekteki ölüm oranlarındaki azalma 175,099 288,398 Ölüm sayısında toplam azalma 340,475 560,783 Kaynak: Yürekli, et al. 2010

Öneriler Özel tüketim vergilerinin enflasyonla orantılı olarak düzenli aralıklarla artırılması gerekmektedir. Daha iyisi sigara fiyatlarının enflasyon oranının üzerinde artırılması gerekmektedir. 21

Öneriler ÖTV oranları perakende satış fiyatlarının en az % 70 oranında artırılmalıdır. Sigara talebindeki fiyat esnekliğine bağlı olarak, sigara vergilerinin bu oranda artırılması, hükümet gelirlerini artırırken, yetişkinlerin sigarayı bırakmalarına ve çocukların da sigaraya başlamalarını engelleyecektir. Bu aynı zamanda Türkiye’de sigaradan kaynaklanan sağlık ve ekonomik kayıpları en aza indirecektir. 22

Öneriler Artan sigara vergi gelirlerinin bir kısmının sağlık bakımına ve tütün kontrol programına ayrılmasını dikkate alın. Örneğin Önerilen vergi gelirlerindeki % 10 artış, toplam kamu sağlık harcamalarının % 5.6’sını karşılayacaktır. 23

Öneriler Tütün ürünlerindeki kaçakcılığı önlemek için faliyetlerin artırılması gerekmektedir. Kaçakcılığın azaltılması hükümet gelirlerini ve sigara vergilerinin artırılmasından elde edilecek sağlık yararlarını maksimize eder. Bu faaliyetler, Türkiye’nin süregelen FCTC kaçakcılık protokolleri çalışmalarına da dahil edilmelidir. Kaçakcılık ve sahteciliği azaltmak amacıyla bölgesel işbirliklerinin artırılması ve güçlendirilmesi gereklidir. 24

Thank you for your attention! World Health Organization, Tobacco Free Initiative Geneva, Switzerland Email:   yureklia@who.int Phone: +41 22 791 2513 Almost 200 years ago, one of the most known writers, Johann Wolfgang von Goethe, said that “Knowing is not enough; we must apply. Willing is not enough; we must do.” We say now that we CAN DO, as long as we act together. This is our mission. Not an impossible one, only a desirable and truly achievable goal.