HAZIRLAYAN ŞAHABEDDİN BORAK

Asbest ya da diğer bir adıyla amyant, aslında Anadolu’da oldukça kullanılan ve değişik isimlerle anılan kanserojen tarzda bir mineral türüdür. Bu mineral lifli yapıdadır. Kimyasal madde ve aşınma gibi olaylara karşı oldukça dayanıklıdır.

Bu kanserojen madde, Anadolu’da ceren toprağı, çelpek, çorak toprak, höllük ve ak toprak gibi isimlerle bilinmektedir. Bu maddenin kullanımı, özelliklerinden dolayı çok eski çağlardan itibaren başlamıştır. Yapılan araştırmalar ise, bu maddenin 2500 sene öncesine kadar kullanıldığını ortaya koymuştur.

Fakat minerale sihirli bir madde olarak bakılması, 19. Yüzyılın 2. Yarılarında gerçekleşmiştir. Bunda ise en büyük neden, asbestin ısı ve elektriği yalıtması ve de asitlere karşı dayanıklı olmasıdır. Ama bu maddenin sihri ve büyüsü, maddenin kanserojen madde olduğu tespit edilince sona ermiştir. Bu tespitten sonra, bu madde öldürücü toz tanımını almıştır.

İlk olarak sihirli madde olarak anılan fakat sonra öldürücü toz tanımını alan bu mineralin, günümüzde 3000den fazla kullanım alanı bulunmaktadır. Bu kullanım alanlarından en öne çıkanlar ise, uçak, gemi ve otomobil sanayisi, inşaat sektörü ve de ses ve ısı izolasyonlarıdır.

Asbest, kanserojen bir maddedir ve insan sağlığını tehdit eden bir yapıda bulunur. Bu nedenle asbest mineralinin sebep olduğu bazı hastalıklar bulunmaktadır. Mezotelyoma Hastalığı: Bu hastalık, asbest maddesinin yol açtığı en tehlikeli hastalık konumundadır. Akciğer zarı ve karın kanseri mezotelyoma hastalığıdır.Hastalığın en önemli yaptırımları, sürekli ilerleyen nefes darlığı ve ağrı sorunlarıdır.Bu hastalık, en net olarak akciğer zarı biyopsisinde tanılanır. Erken tedavi kaçırıldığında, hastalık kişiyi kısa sürede ölüme götürebilmektedir.

Asbestoz: Vücut, asbest mineralindeki lifleri açmak için bir tür asit salgılar.Salgılanan bu asit, akciğerde yaralar oluşturur ve asbestoz hastalığı oluşan bu yaralardır. Ortaya çıkması yaklaşık 10 ile 20 yıl arasında değişir.

Asbest kanserojen maddesi, insan sağlığına önemli zararlar verdiği gibi, çevreye de birtakım önemli zararlar vermektedir. Bu madde, çok düşük oranlarda da olsa doğal nedenlerden dolayı havada ve içme suyunda bulunur. Asbest maddesi, Anadolu’da sıklıkla kullanılan ve zararları bilinmeyen bir maddedir. Bu kullanım ise, oldukça bilinçsizce yapılan bir kullanımdır. Köylerde bu madde, evlere badana yapılır ve yine evlerin damlarına serilir. Belki de en tehlikeli olarak, küçük çocuklarda pudra yerine kullanılır.

Bazı yörelerde diğer adıyla höllük toprağı ısıtılır ve çocuklar bu toprakla sarılır. Bu oldukça yanlış bir davranıştır.Fakat maddenin zararları bilinmediği için uygulanır Türkiye’de, kansere neden olan bu zehirli maddenin Çevre ve Orman Bakanlığınca üretimi ve kullanımı ve piyasaya arzı yasaklanmıştır.

Fransa’da 2005 yılında 1975 kanser vakası ve 380 kanserden ölüm vakası nedeni, mesleki kanser olarak kabul edildi. Bunların %85’i asbest kaynaklı kanserlerdi.

1975’de 32 bin, 1985’de 55 bin, 1997’de 34 bin, 2004’de 11 bin, 2006 da 5 bin ton asbest kullanılmıştır. Ege Üniversitesi İnş. Müh. Ar. Gör. Özge Akboğa’ya göre bugün yılda en az 500 kişide akciğer zarı kanseri görülüyor (mezotelyoma). Türkiye’de asbest alanında meslek hastalığından çok çevresel maruziyete bağlı hastalıklar yoğun olarak görülüyor.

Türkiye’de mevcut kentsel dönüşüm projesi kapsamında 7 milyon binanın elden geçirileceği tahmin edilmektedir. Türkiye’de asbest kullanımı 2004 yılında sınırlanmış ve 2011 yılında tümüyle yasaklanmıştır. Bu nedenle yıkılacak binaların çoğunluğunda asbest bulunma riski vardır. Binaların gerekli önlemler alınmadan yıkılması durumunda hem yıkımda çalışan işçiler hem de çevrede yaşayanlar yoğun asbest maruziyetine uğracaklardır. Asbestli çalışmalarla ilişkin yönetmelik bulunmasına karşın yıkımı yapılan binaları büyük çoğunluğunda önlemlere uyulmamaktadır.

* Projelerin değerlendirilmesinde dikkat edilmesi gereken temel hususlar: Asbest içeren ürünlerin sızdırmaz uygun paketler halinde depolanması, diğer kimyasallardan ayrı depolanması, asbestli atıkların uzaklaştırılmasında dökülmesinin önlenmesi, üzerileri okunur bir şekilde etiketlenmesi, taşınma sırasında dökülme-sıçrama gibi durumların engellenmesi, lisanslı taşınma araçları ile taşınması, çalışma alanlarında gerekli koruma önlemleri alınması, havalandırma ve maske kullanımının sağlanması, malzeme güvenlik bilgi formları hazırlanması ve verilen talimatlara uyulması ve asbest içeren malzemelerin kullanıma yasaklanmasıdır.

ILO asbest kararının ardından Ekim 2006’da Dünya Sağlık Örgütü de “Asbest ile Bağlantılı Hastalıkların Ortadan Kaldırılması” başlıklı bir politika metni benimsenmiştir. Asbest kullanımının sağlık açısından tehlikelerine dikkat çeken Dünya Sağlık Örgütü, bildirisinde asbestin kanserojenik etkisi için bir eşik değer konulabileceğine dair bir kanıt olmadığını ve çok düşük maruziyet derecelerinde bile kanser riskinin arttığını açıkça belirtmiştir. Dünya Sağlık Örgütü bu saptamasına bağlı olarak da asbest ile bağlantılı hastalıkların ortadan kaldırılabilmesi için en etkin yolun her türlü asbestin kullanımına son vermek olacağını ilan etmiştir.

Çevre Bakanlığı’nın 11 Temmuz 1993 tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanan “Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerin Kontrolü Yönetmeliği” ile tarihinden itibaren krosidolit ithalatı yasaklanmıştır tarihinde adı Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği olarak değiştirilen yönetmeliğin 37. maddesi ile amfibol grubu asbest liflerinin çıkarılması, üretilmesi, herhangi bir ürün üretiminde ve üretim dışında herhangi bir amaçla kullanılması, satışı ve piyasaya arzı yasaklanmıştır.

ILO’nun 162 sayılı asbest sözleşmesinin benimsendiği 1980’li yıllarda dünyada asbest yalnızca İskandinav ülkelerinde yasaklanmıştır. Bugün asbestin yasaklanmış olan ülkelerin sayısı 40’ı aşmıştır. Avrupa Birliği, Uluslararası Çalışma Örgütü, Uluslararası Kimyasal Güvenlik Programı, Uluslararası Sosyal Güvenlik Derneği, bilim insanları ve çok sayıda hükümet küresel bir asbest yasağından yana tavır almış bulunmaktadır.