Elektrik ile çalışmada iş sağlığı ve güvenliği Hazırlayanlar Semra kaya Meltem çiftci

AMAÇ Elektrik ile ilgili çalışmalarda ortaya çıkan riskler hakkında bilgi sahibi olmak ve bu risklere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini ve ilgili mevzuatı öğrenmek.

Elektrik hayatımızın vazgeçilmezidir İnsan topluluğunun yaşamını sürdürebilmesi için ve hayatlarını kolaylaştırabilmek adına birçok önemli icatlar keşfedilmiştir. Kuşkusuz ki bu icatlardan en önemlisi yaşadığımız modern zamanda bağımlı olduğumuz elektriktir. Elektriğin hayatımızdaki önemini yaşadığımız birkaç dakikalık elektrik kesintilerinde daha iyi anlarız. Adeta elektrik kesintilerinde insanların sosyal hayatları durur. Alışkanlık haline getirdikleri aktiviteleri yerine getiremezler.  Mesela bağımlısı olduğumuz bilgisayar ve telefon bunlara en güzel örnektir. Bu da elektriğin hayatımızda ne kadar önemli olduğunun bir göstergesidir.

Elektrik hayatımıza girmemiş olsaydı 15 katı asansörsüz çıkmak, buzdolabında saklanan yiyeceklerin bozulmaması için çözüm aramak gerekecekti. Haberleri televizyondan takip etmek, kısa sürede saç kurutmak, klima ile serinlemek, bir düğmeye basarak odayı aydınlatmak, bulaşık- çamaşır-kurutma gibi temizlik için gerekli olan makineleri çalıştırmak mümkün olmayacaktı. Geceleri evler güvenliksiz ve karanlık olacak, elektrikli kalorifer, masa lambası, video ve bilgisayar gibi hayatı kolaylaştıran, yaşama hız katan pek çok teknolojik aletten uzak kalacaktık.

TANIMLAR Elektrik Akımı: Elektrik akımı iletken bir cismin kesitinden geçen serbest elektron miktarıdır. Alternatif Akım: Zamana bağlı olarak hem yönü hem de şiddeti değişen akımlara alternatif akım denir. Doğru Akım: Doğru akım, zamana bağlı olarak yönü değişmeyen akıma denir. GERİLİM: Bir üretecin iki ucu arasındaki potansiyel farka denir. TOPRAKLAMA: Kaçak elektriğin bir iletkenle toprağa verilmesini sağlayan basit bir sistemdir. SIFIRLAMA: Gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının şebekenin sıfırlama hattına veya ayrı çekilmiş koruma iletkenine bağlanmasıdır.

ELEKTRİK RİSKİ Yurdumuzda her yıl meydana gelen iş kazalarının büyük bir kısmı “elektrik kazalarından” oluşmaktadır. Sanayimizin her kesiminde ve her makine ve tezgahta kullanılan elektrik, gerek tesisatının yapılması gerekse de kullanımı sırasında yasal ve teknik yönden gerekli olanların yapılmadığı, tesisat ehliyetli teknik elemanlara yaptırılmadığı, ilgili kurumlarca gerekli denetimler yapılmadığı sürece daha bir çok can ve mal kayıpları ile ulusal kayıplarla karşı karşıya kalacağımız kesindir.

ELEKTRİKLİ ÇALIŞMADA RİSK ETMENLERİ Elektrik tesisatının cins ve hacmine göre yetkili ehliyete sahip kişilerce yapılmaması, bakım ve onarımının sağlanamaması, Makina veya aletlerin çıplak metal kısımlarının topraklanmamış ya da gerekli yalıtımın yapılmamış olması, Topraklamanın kolay muayene edilememesi sonucu, topraklaması yapılmış bilinen alet veya makinaların, zaman süreci içerisinde veya dış etkenler sonucu topraklamasının bozulması, Çalışanlara yeterli kişisel koruyucu, yeterli güvenlik malzemesi verilmemesi veya çalışanların bunları kullanmamaları,

ELEKTRİKLİ ÇALIŞMADA RİSK ETMENLERİ Çalışanlara işçi sağlığı ve iş güvenliği konularında gerekli bilgilerin verilmemesi ve bu konuda sürekli olarak uyarılmamaları veya işyerinde konulan bu kurallara çalışanların uymaması, Çalışanların elektrik enerjisi hakkında gerekli eğitim, bilgi ve deneyime sahip olmamaları, bunun sonucu olarak kendilerine aşırı güven duymaları ve elektriğe karşı gerekli dikkat ve özeni göstermemeleri Çalışanların gerekli talimatları almadan veya görevleri dışında arızaya müdahale etmeleri.

Su, elektrik akımını iyi iletir Su, elektrik akımını iyi iletir. Kuruyken iletken olmayan tahta, plastik gibi maddeler ıslanınca iletken olurlar.

ELEKRİK KAZALARINDA ETKİLİ FAKTÖRLER Tehlikeli akımın cinsi (doğru akım-alternatif akım) Etkileyen gerilimin büyüklüğü, Akım büyüklüğü ve şiddeti Akımın etki yaptığı süre, Devre topraktan tamamlanmış ise; toprağın kuru ve ıslak durumu,

ELEKRİK KAZALARINDA ETKİLİ FAKTÖRLER Elektrik devresinde izole edilmemiş noktaların bulunması, Akım kaynağı ile kazalı arasında akımı engelleyici maddelerin bulunması, Akımı taşıyan bağlantılar, Akım şiddetinin yönü ve izlediği yol, Kaza sırasında vücudun gösterdiği direnç, Ellerin kuru, ıslak, terli veya nasırlı olması

ELEKTRİK KAZALARININ OLUŞUM NEDENLERİ İzolasyon hatalarından oluşan kazalar %23 Makine yakınındaki elektrik kaçağı ile madeni kısımlarının elektriklenmesi sonucu oluşan kazalar %26 Enerji iletim hatlarıyla temas sonucunda oluşan kazalar %20 Elektrik direkleri üzerinde veya yakınında oluşan kazalar %12 Gerilim yakınındaki işlerde oluşan kazalar %5,5 Patlama sonucu oluşan kazalar %5,9 Elektrik kısa devreler sonucu yangın %7,6

AKIMIN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Alternatif akım etkilerinin akım/zaman bölgeleri Temas gerilimin güvenlik eğrisi

İnsanları elektrik çarpmasından korumak için Koruyucu yalıtma Üzerinde durulan yerin yalıtılması Küçük gerilim kullanma Sıfırlama Topraklama

Elektrik ile ilgili yönetmelikler elektrik müh. odası yönetmelik Elektrik-iç-Tesisleri-Yönetmeligi Elektrik-Ile-Ilgili-Fen-Adamlarinin-Yetki-Gorev-ve- Sorumluluklari-Hakkinda-Yonetmelik Elektrik-Kuvvetli-Akim-Tesisleri-Yönetmeligi Elektrik-Tesislerinde-Topraklamalar-Yönetmeligi

Elektrik ile ilgili yönetmelikler * KORUYUCU YALITMA Normalde gerilim altında olmayan ancak yalıtım hatası sonucu elektriklenebilen parçaların izoleli yapılmasıdır. Elektrik işlerinde kullanılan penseler, karga burunlar, tornavidalar ve benzer el aletleri, uygun şekilde yalıtılmış ve yağdanlıkların, süpürgelerin, fırçaların ve diğer temizlik araçlarının sapları, akım geçirmeyen malzemeden yapılmış olmalıdır. *Üzerinde durulan yerin yalıtılması Yerleri değişmeyen sabit elektrikli makina ve araçlarla, elektrik panolarının taban alanına tahta ızgara, lastik paspas vb. Konulmak suretiyle yapılan bir korunma önlemidir. Bu korunma önlemi, herhangi bir elektrik kaçağında insanı toprağa karşı yalıttığı için elektik çarpılması gerçekleşmez.

Elektrik ile ilgili yönetmelikler Madde 31 - Gerilim Altında Bulunan Bölümlere Dolaylı Olarak Dokunmaya Karşı Koruma Dokunma, gerilimlerini meydana gelmesine neden olan örneğin gövde teması gibi yalıtkanlık bozukluklarının baş göstermesi, her şeyden önce işletme araçlarını güvenli yapılması, özellikle uygun yalıtkan maddelerin kullanılması ve işletme gereği gerilim altında bulunan bölümlerin kusursuz olarak yalıtılması (işletme yalıtımı) ve elektrik tesislerini yetkili elektrik tesisatçıları tarafından özenle yapılmasıyla önlenmiş olmalıdır.

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER *KÜÇÜK GERİLİM KULLANMA Bir yalıtım hatasında elektrik çarpmasının etkili olmaması için, elektrikli araçların 42 voltluk gerilimle çalıştırılmasıdır. Bu korunma önlemi yapılan elektrikli araçları ayrıca topraklamaya gerek yoktur. Kazan içinde veya buna benzer dar ve iletken kısımları bulunan yerlerle ıslak yerlerde, alternatif akım ile çalışan lambalar kullanıldığı takdirde küçük gerilim kullanılmalıdır. Bu devredeki fişler aynı yerde bulunabilecek daha yüksek gerilimli prizlere uymayacak türden seçilmelidir.

ELEKTRİK İLE İlgili YÖNETMELİKLER Madde 34- Küçük gerilim (çok düşük güvenlik gerilimi) Küçük gerilim kullanılmasının amacı, yüksek dokunma gerilimlerinin baş göstermesini önlemektir, küçük gerilim dokunma düzeninde, anma gerilimi 42 V 'dan daha yüksek olmamalıdır. Bu koruma düzeninde, küçük gerilim tarafındaki gerilim altındaki bölümlerin -topraklanmasına : -daha yüksek gerilimli bölümlere iletken olarak bağlanmasına izin verilmemelidir. Küçük gerilimlerin elde edilmesi için aşağıdaki aygıtlar kullanılabilir: Güvenlik transformatörleri, Sargıları elektriksel olarak birbirinden ayrı olan çeviriciler. Akümülatörler, Piller.

ELEKTRİK İLE İlgili YÖNETMELİKLER *SIFIRLAMA Elektrikli makina ve araçların gövde kısımlarının (yani şaselerinin) nötr iletkenine bağlanmasıdır. Ancak nötr hattına doğrudan doğruya bağlamak için en az 10 mm². Kesitinde bakır iletken kullanılması zorunludur.

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER Madde 36 - SIFIRLAMA Akım kaynağı yada transformatör ile elektrik tüketim aygıtları arasındaki iletkenlerin kesitleri şebekenin herhangi bir yerinde bir faz iletkeni ile sıfır iletkeni yada buna bağlı bir aygıtın gövdesi arasında tam kısa devre meydana geldiğinde bu kısa devre noktasına en yakın bulunan aşırı akım koruma aygıtından akım geçebilecek büyüklükte olmalıdır. Aşırı akım koruma aygıtları yerine, sıfır iletkeninde en küçük bir kısa devre akımının baş göstermesi yada üç faz iletkeninden fark akımının geçmesi sonucunda açıcıları çalışan ve kablo ve hava hattı şebekeleri için geçerli olan katsayısına uygun olarak devreyi kesen istasyon koruma anahtarları da kullanılabilir.

ELEKTRİK İLE İlgili YÖNETMELİKLER *TOPRAKLAMA Elektrik enerjisinin kullanıldığı yerlerde, üzerinde akım taşıyabilecek madeni kısımların toprak ile yapılan elektriksel bağlantı düzenine topraklama denir. Diğer anlatımla makina şasesi ile yeryüzündeki toprağın birbirleri ile bağlanmasıdır. Elektrikle çalışan tüm makina ve tezgahlar, tornalar, frezeler, planyalar, vargeller, hızarlar, matkaplar, kompresörler vb. gözle muayene edilebilen topraklama hatları çekilmelidir. Ayrıca çelik konstrüksiyonlu metal çatılar da yıldırıma karşı etkili bir şekilde topraklanmalıdır.

ELEKTRİK İLE İlgili YÖNETMELİKLER TOPRAKLAMA ÇEŞİTLERİ *Koruma Topraklaması Bir yalıtım hatasında elektrik devresinin aşırı akım koruma aygıtları ile açılmasını sağlamak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin topraklayıcılara ya da topraklanmış bölümlere doğrudan doğruya bağlanmasıdır. Elektrik motor ve jeneratörlerinin, traverslerinin gövde metalik kısımları, Binaların iletken olan ve ulaşılabilen kısımları,

ELEKTRİK İLE İlgili YÖNETMELİKLER *İŞLETME TOPRAKLAMASI Aktif bölümlerin ve sıfır iletkeninin topraklanmasına işletme topraklaması denir. İşletme topraklaması iki şekilde yapılır. Bunlar: Dirençsiz işletme topraklaması: topraklama devresine direnç koymadan, doğrudan doğruya yapılan topraklamadır. Dirençli işletme topraklaması: omik, endüktif ya da kapasitif bir direnç üzerinden yapılan topraklama olup genellikle ogsistemlerinde uygulanır.

ELEKTRİK İLE İlgili YÖNETMELİKLER *YILDIRIMA KARŞI YAPILAN TOPRAKLAMA Yıldırım düşmesi durumunda, işletme gereği gerilim altında bulunan iletkenlere atlamaları geniş ölçüde önlemek ve yıldırım akımını toprağa iletmek için işletme akım devresine ilişkin olmayan iletken bölümlerin topraklanmasıdır. Ancak bu noktada yıldırım darbe akımı tamamen toprağa aktarılamaz ve darbenin bir kısmı topraklama hattından elektrik tesisatımıza yönelir. Eğer tesisatımızda iç yıldırımlık (parafudr) sistemi bulunmuyorsa ana pano, tali pano ve cihazlarımızda hasar oluşabilmektedir.

ELEKTRİK İLE İlgili YÖNETMELİKLER İş güvenliği tüzüğünün 270.-5354. Maddeleri gereği elektrik tesislerinde topraklama yapılması gerekir. Ayrıca 21.08.2001 tarih 24500 saylı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren ELEKTRİK TESİSLERİ TOPRAKLAMA YÖNETMELİĞİ 7.- 10.Maddeleri gereğince topraklama zorunlu hale getirilmiştir.

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER *Çeşitli topraklama tesislerinin işletme dönemi içindeki muayene , ölçme ve denetlemelere ilişkin önerilen periyotlar : Elektrik üretim ileti ve dağıtım tesisleri (enerji nakil ve dağıtım hatları hariç ): 2 yıl Enerji nakil ve dağıtım hatları için:5 yıl Topraklamalara ilişkin dirençlerini muayene ve ölçülmesi:2 yıl Topraklamalara tesisleri ile ilgili diğer muayene ölçme ve kontroller :2yıl Sabit işletme elemanları için :1 yıl Yer değiştiren işletme elemanları için :6 ay

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER Elektrik-Tesislerinde-Topraklamalar-Yönetmeligi Kablo ekranının ve/veya koruyucu zırhının topraklama şekline bağlı olarak (bir veya her iki ucunda), ekran veya koruyucu zırh üzerinde dikkate değer  zorlanma gerilimleri ve akımlar oluşabilir. Kablonun veya borunun yalıtımı buna göre boyutlandırılmalıdır. Bir uçtan topraklama durumunda bu işlem transformatör merkezi içinde veya dışında yapılabilir. Yalıtılmış diğer uçta dokunma gerilimlerinin meydana gelebileceğine dikkat edilmelidir.

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER Elektrik-Tesislerinde-Topraklamalar-Yönetmeligi Topraklama tesislerinin yapılması Topraklayıcıların ve topraklama iletkenlerinin tesis edilmesi: bir topraklama tesisi genel olarak toprak içine gömülen veya çakılan yatay, düşey veya eğik birkaç topraklayıcının bir araya getirilmesiyle ( uygun toprak yayılma direncinin elde edilmesi için çeşitli topraklayıcı kombinasyonları) yapılır. Yüzeysel topraklayıcılar 0,5m ile 1 m arasında bir derinliğe yerleştirilmelidir. Bu mekanik olarak yeterli bir güvenlik sağlar. Topraklayıcının, donma noktası sınırı altında kalan bir derinliğe tesis edilmesi tavsiye edilir. Düşey çakılan çubuklar durumunda her bir çubuğun başı, genellikle toprak seviyesinin altına yerleştirilmelidir. Toprak özdirencinin derinliğe bağlı olarak azalması halinde düşey veya eğik olarak çakılmış topraklayıcıların özellikle yararı vardır.

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER Elektrik-Tesislerinde-Topraklamalar-Yönetmeligi Topraklama tesislerinin yapılması Yıldırım etkilerine karşı topraklama önlemleri: yıldırımdan korunma için yüksek gerilim topraklama tesisi kullanılmalıdır. Bütün aşırı gerilim koruma düzenlerinin, toprağa boşalma yolunun direnç ve endüktansı olabildiğince küçük tutulmalıdır. Bu sebeple topraklama elektroduna bağlantı mümkün olduğu kadar düz, köşe yapmadan ve en kısa yoldan yapılmalıdır.

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER Elektrik-Tesislerinde-Topraklamalar-Yönetmeligi Su sayaçlarının köprülenmesi: bir binanın kullanım suyu hattı metal borulu ise ve bu borular  topraklama sistemine bağlanmış ise , su sayacı ve flanşların köprülenmesi zorunludur. Köprüleme iletkeninin (potansiyel dengeleme iletkeninin) kesiti, bu iletkenin koruma iletkeni, potansiyel dengeleme iletkeni veya fonksiyon amaçlı topraklama iletkeni olarak kullanılması mümkün olacak şekilde boyutlandırılmalıdır. Topraklayıcının türü ve gömme derinliği, toprağın kuruması veya buz tutması durumları topraklayıcının topraklama direncini gereken  değerin üzerine çıkartmayacak şekilde seçilmiş olmalıdır.

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER Elektrik-Tesislerinde-Topraklamalar-Yönetmeligi Topraklayıcıların malzemeleri ve yapılış şekilleri, beklenen korozyon etkilerine karşı dayanıklı olacak  şekilde seçilmelidir. Mevcut bir tesisin genişletilmesi veya değiştirilmesi durumunda, bu genişletme ve değiştirme çalışmalarının mevcut tesisin güvenliğini bozup bozmayacağı kontrol edilmelidir.

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER Kural olarak, eğer topraklama direnci15 W ise, besleme transformatörünün gücü 3,15 MVA’ya kadar ve anma gerilimi 660 V’a kadar olan veya besleme transformatörünün gücü 1,6 MVA ve anma gerilimi 660 V’un üstünde 1000 V’a kadar olan, gözlü olmayan şebekelerde, ilk hata durumunda koruma önleminin etkili olup olmadığı ölçme yapmadan veya kaçak akım tahmin edilmeden ya da dokunma gerilimi ölçülmeden de güvenlik altına alınabilir. Bu koşullar sağlanmadığı takdirde, ölçme yerine, kaçak akımlar tahmin edilebilir. Tahmin sırasında şebekenin anma gerilimi, kablo ve hatların yapım şekilleri, bütün şebekedeki iletken kesitleri ve uzunlukları göz önünde tutulur. Literatürde verilen değerler kullanılabilir. 

ELEKTRİK İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENİLİĞİ TÜZÜĞÜ MADDE:354 Nemli ve tozlu yerlerde geçici olarak nemli olan, ıslak ,korozif, yangın tehlikesi arz eden ve yüksek sıcaklığı olan yerlerde yapılmış ve yapılacak elektrik tesisatı ile bina dışına yapılmış elektrik tesisatı ELEKTRİK İÇ TESİSAT YÖNETMELİĞİNE VE FENNİ ŞARTNAMESİNE uygun olacaktır.

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU VERİLERİ

Elektrik işlerinde yapılan hatalar

Elektrik işlerinde yapılan hatalar

Elektrik işlerinde yapılan hatalar

Elektrik işlerinde yapılan hatalar

Kaynakça elektrik müh. odası yönetmelik Elektrik-iç-Tesisleri-Yönetmeligi Elektrik-Ile-Ilgili-Fen-Adamlarinin-Yetki-Gorev-ve- Sorumluluklari-Hakkinda-Yonetmelik Elektrik-Kuvvetli-Akim-Tesisleri-Yönetmeligi Elektrik-Tesislerinde-Topraklamalar-Yönetmeligi Elektrikle çalışmada iş sağlığı ve güvenliği hüseyin hamarat slayt Türkiye istatistik kurumu

Teşekkürler…