Öğr. Gör. Zeynep KÖSE Hasan Kalyoncu Üniversitesi İktisat Bölümü TÜRKİYE’DE AR-GE HARCAMALARI VE PATENT HARCAMALARI İLE İHRACAT ARASINDAKİ İLİŞKİ ÜZERİNE AMPİRİK BİR ÇALIŞMA Öğr. Gör. Zeynep KÖSE Hasan Kalyoncu Üniversitesi İktisat Bölümü

İÇİNDEKİLER Ekonomik Büyüme ile Dış Ticaret Arasındaki İlişki AR-GE Harcamaları ve Patent Harcamaları ile Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki AR-GE ve Patent Harcamaları ile İhracat Arasındaki İlişki Veri Seti ve Ekonometrik Yöntem Sonuç

EKONOMİK BÜYÜME İLE DIŞ TİCARET ARASINDAKİ İLİŞKİ Uluslar arası sınırların ortadan kalktığı ve ekonominin serbestleştiği bir ortamda ülkelerin dışa açılmadan kapalı ekonomiler ile ekonomik büyümeyi sağlaması mümkün değildir. Dışa açılma sonucu ülkeler daha çok ihracata dayalı ekonomik büyüme modellerini benimsemeye başlamıştır. Ekonominin liberalleşmesi sonucu ülkeler arasında ithalat ihracat ilişkileri artmaya başlamıştır. Ülkelerin ihracat oranlarının artması beraberinde daha yüksek büyüme oranlarını getirir. Singapur, Tayvan ve Güney Kore gibi gelişmekte olan ülkeler izledikleri serbest ticaret sayesinde oldukça yüksek büyüme oranlarına ulaştığı görülmüştür. Yapılan birçok çalışma da anlatılanları doğrular yöndedir. Çalışmalardan elden edilen sonuçlara göre dış ticaret ile ekonomik büyüme arasından karşılıklı pozitif bir ilişki mevcuttur. Ticaret arttıkça büyüme artmakta; büyüme gerçekleştikçe ticaret artmaktadır.

DIŞ TİCARET ENDEKSLERİ (2010=100), OCAK 2015

DIŞ TİCARET MİKTAR ENDEKSLERİ (2010=100), OCAK 2015

AR-GE HARCAMALARI VE PATENT HARCAMALARI İLE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ 1980’li yıllardan itibaren ithal ikameciliğin terk edilmesi sonucu ihracata dayalı büyüme modelleri benimsenmiştir. Teknolojinin dışsal kabul edildiği Neoklasik büyüme modellerinde ekonomik büyümenin sağlanmasının ancak teknolojik gelişme hızının arttırılması ile mümkün olduğu ortaya çıkmıştır. Neoklasik modelde teknolojinin dışsal kabul edilmiş olması nedeni ile bu eksikliği gidermek için teknolojinin içsel bir değişken olarak kabul edildiği İçsel Büyüme Modelleri ortaya çıkmıştır. Araştırma geliştirme çalışmaları sonucu üretilen yeni mal ve hizmetler GSYİH ya daha yüksek katma değerler kazandırmaktadır. Ürün çeşitliliğinin artması, ürün kalitesinin iyileşmesi ve yeni ürün icadı ülke ekonomisine olumlu katkı yapmaktadır. Bu konudan yapılan çalışmalara göre ekonomik büyüme ve ARGE ve İnovasyon arasında pozitif ilişki olduğu saptanmıştır.

BU KONUDA YAPILAN BELLİ ÇALIŞMALAR Lichtenberg (1993); özel sektör AR-GE harcamaları ile ekonomik büyüme arasında ilişki mevcut iken; kamu sektörü AR-GE harcamalarının ekonomik büyüme üzerinde bir etkisi olmadığı saptanmıştır. Ayrıca çalışmada kamu sektörü AR-GE harcamalarının ekonomik büyüme üzerinde olumsuz etkiler ortaya çıkardığı görülmektedir. Sylwester(2001); 20 OECD ülkesinde AR-GE harcamalarının ekonomik büyüme üzerinde herhangi bir etkisi olmadığı ancak G7 ülkelerine yönelik yapılan çalışmada ARGE harcamaları ile büyüme arasında pozitif bir ilişki olduğu sonuca varılmıştır. Ayrıca ; ARGE teknolojide öncü ülkeler için büyümeyi açıklayan önemli bir değişkendir. Altın ve Kaya(2009); 1990-2005 dönemleri arasında Türkiye için yapılan çalışma soncuna göre; Türkiye’de kısa vadede ARGE harcamalarından ekonomik büyüme doğru ilişki mevcut değil iken ; uzun vadede karşılıklı bir ilişki vardır.

ARGE HARCAMALARININ YILLARA GÖRE SEYRİ

SEKTÖRE GÖRE ARGE HARCAMASI HARCAMA GRUPLARINA GÖRE ARGE HARCAMASI

AR-GE VE PATENT HARCAMALARI İLE İHRACAT ARASINDAKİ İLİŞKİ İhracata dayalı ekonomi modellerinin benimsenmesi ile ihracatı arttırmaya yönelik politikalar izlenmeye başlanmıştır.Ayrıca neoklasik büyüme modellerinin terk edilip yerine teknolojiyi içsel kabul eden içsel büyüme modelleri benimsenmeye çalışılmıştır. Yapılan birçok çalışmaya göre ise ihracat teknolojinin bir fonksiyonudur. Bunun yanısıra rekabet avantajının sürmesi için yeniliklerin yatırımlar ile desteklenmesi gerekmektedir.(Yıldırım ve Kesikoğlu, 2012) Bir ülkenin ihracatının sürekliliği yeni teknoloji üretiminin sürekliliğine bağlıdır.

AR-GE, PATENT HARCAMALARI İLE İHRACAT ARASINDAKİ İLİŞKİ ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR Anderton(1999); 1972-1992 yılları arasında ingiltere için yapılan çalışmaya göre ARGE harcamaları ile ihracat arasında pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır. Özer ve Çiftçi(2009); 1990-2005 yılları arasında OECD ülkeleri için yapılan çalışmaya göre ARGE harcamaları ile ihracat arasında pozitif ilişki olduğu saptanmıştır. Yıldırım ve Kesikoğlu(2012); 1996-2008 yıları arasında ARGE harcamalarında ihracata doğru tek yönlü bir ilişki olduğu saptanmıştır.

VERİ SETİ VE EKONOMETRİK YÖNTEM Değişken Analizde Kullanılan Şekil Dönem İHRACAT EX 1989-2012 PATENT HARCAMASI PAT ARGE HARCAMASI R_D

VERİ SETİ VE EKONOMETRİK YÖNTEM Bu çalışmada 1990-2013 yılları arasında çeyrek dönemlik AR-GE harcamaları ve Patent harcamaları ile ihracat verileri kullanılmıştır. Derlenen verilere ilk etapta Regresyon Analizi uygulanmıştır. Yapılan analiz sonucu anlamlı çıkmayan değişkenlere çeşitli dönüşümler yapılmıştır. Daha sonra da Birim Kök Testi yapılarak serilerin duran olup olmadığı araştırılmıştır. Son olarak da değişkenler arasındaki ilişkilerin yönünü ve şiddetini ölçmek için Granger Nedensellik Analizi ile test edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre;

REGRESYON ANALİZİ SONUÇLARI Ex= 3.14+0.0029Pat+ 0.0839R_D (0.001165) (0.020862) Dependent Variable: EX   Method: Least Squares Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.   C 3.146913 0.014089 223.3669 0.0000 PAT 0.002949 0.001165 2.532317 0.0215 R_D 0.083980 0.020862 4.025474 0.0009 R-squared 0.727192     Mean dependent var 3.195362 Adjusted R-squared 0.695097     S.D. dependent var 0.028043 S.E. of regression 0.015485     Akaike info criterion -5.360408 Sum squared resid 0.004076     Schwarz criterion -5.211048 Log likelihood 56.60408     Hannan-Quinn criter. -5.331251 F-statistic 22.65745     Durbin-Watson stat 1.745450 Prob(F-statistic) 0.000016

ADF BİRİM KÖK TESTİ EX PAT R_D Değişken T- İst. %1 Düzey %5 Düzey Sonuç Olasılık EX -4.55 -3.85 -3.04 -2.66 I(0)   0.002 PAT -5.78 0,002 R_D -15.75 0,000

BİRİM KÖK TESTİ HİPOTEZLERİ Ho : EX Serisi Birim Köke Sahiptir. Ha EX Serisi Birim Köke Sahip Değildir. Ho: PAT Serisi Birim Köke Sahiptir. Ha PAT Serisi Birim Köke Sahip Değildir. Ho : R_D Serisi Birim Köke Sahiptir. Ha R_D Serisi Birim Köke Sahip Değildir.

GRANGER NEDENSELLİK ANALİZİ Dependent variable: EX Excluded Chi-sq df Prob. R_D  7.352595 2  0.0253 PAT  0.238477  0.8876 All  7.355949 4  0.1182

Ho= EX ile R_D arasında nedensellik ilişkisi yoktur. Ha= EX ile R_D arasında nedensellik ilişkisi vardır. P(prob) değeri 0,02< 0,10 olduğundan yokluk hipotezi red. Sonuç: Ho red. Ho= EX ile PAT arasında nedensellik ilişkisi yoktur. Ha= EX ile PAT arasında nedensellik ilişkisi vardır P(Prob) değeri 0,88>0,10 olduğundan yokluk hipotezi red değil. Sonuç: Ho red değil.

GRANGER NEDENSELLİK ANALİZİ Dependent variable: R_D Excluded Chi-sq df Prob. PAT  9.765914 2  0.0076 EX  12.46702  0.0020 All  16.78046 4  0.0021

Ho= R_D ile PAT arasında nedensellik ilişkisi yoktur. Ha= R_D ile PAT arasında nedensellik ilişkisi vardır. P(prob) değeri 0,007< 0,10 olduğundan yokluk hipotezi red. Sonuç: Ho red. Ho= R_D ile EX arasında nedensellik ilişkisi yoktur. Ha= R_D ile EX arasında nedensellik ilişkisi vardır P(Prob) değeri 0,002<0,10 olduğundan yokluk hipotezi red.

GRANGER NEDENSELLİK ANALİZİ Dependent variable: PAT Excluded Chi-sq df Prob. R_D  7.135525 2  0.0282 EX  2.203170  0.3323 All  10.10842 4  0.0386

Ho= PAT ile R_D arasında nedensellik ilişkisi yoktur. Ha= PAT ile R_D arasında nedensellik ilişkisi vardır. P(prob) değeri 0,02< 0,10 olduğundan yokluk hipotezi red. Sonuç: Ho red. Ho= PAT ile EX arasında nedensellik ilişkisi yoktur. Ha= PAT ile EX arasında nedensellik ilişkisi vardır P(Prob) değeri 0,33>0,10 olduğundan yokluk hipotezi red değil. Sonuç: Ho red değil.

Bağımlı/ bağımsız değişken SONUÇ Bağımlı/ bağımsız değişken EX R_D PAT (+)

Dinlediğiniz için teşekkürler