TÜRKİYE’DE TURUNÇGİL YETİŞTİRİCİLİĞİ DÜNÜ-BUGÜNÜ-YARINI Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU SUBTROPİK MEYVELER ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ 10 NİSAN 2017 ADANA

Turunçgiller Dünya’da en önemli meyve ürünlerindendir Turunçgiller Dünya’da en önemli meyve ürünlerindendir. Dünyada 100’den fazla ülkede turunçgil üreticiliği yapılmaktadır . Anavatanı Hindistan, Çin ve Güneydoğu Asya olan turunçgiller, genel olarak tropik ve subtropik bölgelerde, sıcaklığın -4˚C’nin altına düşmediği yörelerde yetiştirilebilmektedir. Ülkemizde ise Akdeniz (% 86,64) , Ege (%12,91) ve Doğu Karadeniz (%0,45) bölgelerinde yoğunlaşmıştır Turunçgiller; limon, altıntop, portakal, mandarin ve turunç başta olmak üzere ekonomik değeri yüksek olan ve çok geniş bir kullanım alanına sahip tür ve çeşitleri içermektedir Zengin vitamin içerikleri nedeniyle sofralık veya meyve suyu olarak tüketilmelerinin yanı sıra parfüm ve kimya sanayilerinde de değerlendirilmektedir.

DÜNYA TURUNÇGİL ÜRETİMİ Faostat (2012) ÜLKELER 2012 (TON)

TÜRKİYE’ DE TURUNÇGİLLER

Son yıllardaki verilere bağlı olarak değerlendirildiğinde yaklaşık Ülkemizde turunçgil sektörü ciddi boyutlarda önem taşımakta, tarımsal üretim içinde bitkisel üretim ve buna bağlı olarak ekonomik anlamda ön sıralarda yer almaktadır. Son yıllardaki verilere bağlı olarak değerlendirildiğinde yaklaşık 4,20 milyon tona yakın üretim (Dünyada 8.) 1,67 milyon ton civarında (İhracatta 2.) ve 1,0 milyar dolarlık dış satım ve buna bağlı olarak ta en az 5,0 milyona varan bir nüfusun uğraşı alanı olması nedeniyle önemli bir sektördür.

Ülkemiz turunçgil üretiminde Akdeniz bölgesi , özellikle Doğu Akdeniz Bölgesi hem üretim alanı hem de üretim miktarı olarak büyük paya sahiptir Turunçgil üretiminin %46’ sını portakal, %29’ unu mandarin, %19’unu limon, %6’ sını ise altıntop oluşturmaktadır . (TUİK, 2015)

Bölge/Yıl (ton) 2012 (ton) 2013 (ton) 2014 (ton) 2015 (ton) Akdeniz 2.916.884 3.100.109 3.203.302 3.444.545 %86,64 Ege 523.539 549.647 547.895 513.628 %12,91 Marmara 27.203 23.473 25.363 10.904 % 0,27 Karadeniz 7.398 7.929 6.957 6.796 %0,17 TOPLAM 3 475 024 3 681 158 3 783 517 3 975 873 İl/Yıl (ton) 2012 (ton) 2013 (ton) 2014 (ton) 2015 (ton) Adana 842.921 955.903 979.231 986.981 Mersin 825.279 835.514 858.981 915.123 Hatay 602.749 643.533 703.729 893.979 Osmaniye 41.921 43.904 43.338 38.826 Kahramanmaraş 1.604 1.916 3.813 3.019 TOPLAM 2 314 474 %66,60 2 480 770 %67,39 2 545 754 % 67,82 2 837 928 %71,37

Ürünler/Yıl 2012 (ton) 2013 2014 2015 % Portakal 1.661.111 1.781.258 1.779.675 1.816.798 45,70 Mandalina 874.832 942.226 1.046.899 1.156.365 29,08 Limon 710.211 726.283 725.230 750.550 18,88 Altıntop 226.738 228.799 229.555 250.025 6,29 Turunç 2.132 2.592 2.158 2.135 0,05 TOPLAM 3 475 024 3 681 158 3 783 517 3 975 873

TURUNÇGİLLERDE MEVCUT DURUM VE PROBLEMLER NELERDİR ? ÇÖZÜMLERİ NEDİR ?

70 ‘ li yıllardan sonra yetiştiriciliği önem kazanmaya başlayan turunçgiller, o yıllarda yürürlükte olan ‘’MEYSEB’’ projesi ile artış eğilimi kazanmıştır O günlerde kurulan turunçgil bahçelerinde çeşit bazında belli bir politika olmaması nedeniyle çoğunlukla zaman moda olan klasik çeşitler tercih edilmiştir Kurulan tesislerde mandarini sırasıyla greyfurt, limon ve portakal çeşitleri izlemiş ve o yıllarda vaşington portakalı, 1980’li yıllarda da limon ve mandarinler, 1985-1995 arasında yine bazı mandarin ve hibrit çeşitler ile özellikle renkli greyfurtlar, 1990’lı yılların sonuna doğru da erkenci ve geççi çeşitler yanında bazı ülkemiz için yeni hibrit çeşitlerin yetiştiriciliği önem kazanmıştır Sonuç olarak; günümüzde artık çeşit sayısı artmış ve hasat sezonu özellikle bölgemizde nerdeyse ağustos sonundan mayıs sonuna kadar değişen geniş bir yelpazeye yayılmıştır.

Yeni çeşitlerin çoğu özel yada resmi kurumlar aracılığı ile zaman zaman kontrollü olmaksızın bölgeye getirilmiş ve bazı yeni çeşitler için adaptasyon ve hastalıklar ile ilgili problemler ortaya çıkmış (Örm Mineola tangelo, Fortune ve Marisol gibi) kimyasal mücadelesi olmayan virüs hastalıkları çok dikkate alınmamış, ancak bu konuda da problemler çıkmaya başlamıştır.

90’ lı yıllardan sonra erkenci ve geççi göbekli yani navel grubu portakallar (navelina, fukumoto, navelate, lanelate, spring navel) ile valencia portakalları, mandarin ve hibritlerinde mineola tanjelo, robinson, nova, ellendale, W. Murcott, marisol, early ann, miho wase, dobashi beni ve okitsu gibi erken, orta ve geç mevsim için mandarin çeşitleri; limonlarda hibrit meyer limonu, enterdonat limonu; greyfurtlarda klasik beyaz çeşit (marsh seedles) ile pembe (red blush) ilaveten özellikle içi dışı kırmızı olan Star-Rubby, Rio-Red ve Henderson gibi çeşitler yoğun olarak yetiştirilmeye başlanmıştır.

Ancak plansız ve moda olarak gelişen ve hızla artan üretim miktarına bağlı olarak ihraç edilen miktarın değişik nedenlerle yeterince arttırılamaması (dünya piyasası, politik değişme ve gelişmeler, belli bir dönemde Rusya’ nın ekonomik krizi , pazar daralması, rekabet gücünün zayıf olması, pazara uzaklık, ehliyetsiz ve yetersiz pazarlama, bazı karantina ve kalıntı durumları taşıma yetersizliği ve benzeri nedenler) son yıllarda turunçgil üretiminde ve pazarlanmasında dar boğazlar oluşturmuştur

gibi bir çok konunun önem arz ettiğini söyleyebiliriz. Genel bir değerlendirme yapılacak olursa turunçgil yetiştiriciliğinde sınırlayıcı esas faktör iklim olmakla birlikte toprak, turunçgil bahçesi yerinin seçimi, bahçenin tesisi, toprağın işlenmesi, budama, sulama, gübreleme, hormon uygulamaları, hasat ve taşıma, ambalajlama ve depolama, hastalık ve zararlı yönetimi (yani mücadele ve nihayet ürünün pazarlanması gibi bir çok konunun önem arz ettiğini söyleyebiliriz.

Genel bir ifade ile turunçgil yetiştiriciliğine problemleri Yetiştirme-üretim aşamasındaki problemler (Çeşit ve anaçların durumu, hastalık ve zararlı problemleri, besleme, sulama ve toprak işleme , drenaj-tesfiye, işçilik, üretim maliyetlerinin yüksekliği, teknik hizmet alımında problemler vb….) Hasat, taşıma ve depolama aşamasındaki problemler Pazarlama aşamasındaki problemler şeklinde özetleyebiliriz.

Turunçgil Üretici Birlikleri kurulmaya başlamıştır 1980-1995 yılları arasındaki turunçgil karlılığı özellikle 1995’ lerden sonra düşmeye başlamıştır. Belki de bunun sonucu olarak üreticilerin değişik şekillerde örgütlenmeye çalışması (Örneğin Çukurova Bölgesi’nde : Citrus center, citrus park gibi özel oluşumlar) ve sorunların çözümü için girişimlerde bulunulması için girişimler başlamış ve bu arada Turunçgil Üretici Birlikleri kurulmaya başlamıştır

Yetiştiriciler açısından yeni tür ve çeşitlerin geliştirilmesi veya getirilmesi, adaptasyon ve ıslah çalışmaları, kültürel uygulamalar-bakım, besleme virüs ve virüs benzeri hastalıklardan ari, geniş bir yelpazede yetiştirilen ve hasat edilen, çevre koşullarına ve özellikle dona dayanıklı, kaliteli, çekirdeksiz, kolay soyulan çeşitler pazarın istekleri doğrultusunda çeşitlerin seçimi pazarlama, depolama, taşıma ve işlemeye uygun çeşitler, dış pazar taleplerini karşılayan, aynı zamanda yetiştirilmesi teşvik edilen ve desteklenen üretim önemlidir

Bu gün burada toplanmış olmamızın gerekçesi de budur Tüm bunların yanında üretici eğitimi, üniversite-bakanlık-üretici-pazarlamacı işbirliğinin geliştirilmesi de ayrıca son derece önemlidir Bu gün burada toplanmış olmamızın gerekçesi de budur Belli bir standart ve planlamanın olmadığı , halen moda üretime devam edildiği günümüzde tür ve çeşit seçimi konusu tekrar gözden geçirilip bu konuda bir standart ve politika oluşturup hedefler çizilmeli, sınırlamalar getirilmeli ve gerekirse bu doğrultuda çeşit değiştirme yoluna gidilmelidir (Bu konuda yapılan çalışmalar ve projeler mevcuttur) Her bölge de aynı veya benzer çeşitlerin yetiştirilmesinden kaçınılmalı, o bölgeye en uygun çeşitlerin yetiştirilmesi teşvik edilmelidir.

Turunçgil yetiştiriciliğinde çeşit seçimi yanında önemli olan bir diğer konu da anaç seçimidir Anaç kullanımını toprak ve çevre koşulları sınırlarken, virüs ve virüs benzeri hastalıklar da önemli sınırlayıcı faktördür Özellikle Tristeza virüs ve Exocortis viroidi bu konuda önemle dikkate alınmalıdır Bölgede % 99 turunç anacının kullanımı Tristeza virüsü için bir potansiyel tehlikedir Son yıllarda diğer Akdeniz ülkelerinde turunç üzerinde Tristeza tahribata ve yayılmaya başlamıştır Bu nedenle turunca alternatif anaç bulunması için çalışmalar yapılmalıdır, ancak üretici kendi alternatifini yaratmış, üç yapraklı hibritleri son on yılda hızla kullanılmaya başlamıştır

CTV ile bulaşık ağaçlarda aşı yeri şişmesi Over-growth

CTV ile bulaşık ağaçlarda aşı yeri şişmesi Over-growth Teşhis için kabuk kaldırma (Honey combing)

CTV ile bulaşık ağacın aşı yerinden kaldırılan kabuk ve iç yüzeyi ile odunda oluşan belirtiler (Honey combing)

CTV nin gövdelerde neden olduğu yivlenmeler-gövde çukurlaşmaları (Stem-pitting)

ve sağlıklı ağacın meyveleri (Üstte) Tristeza virüsü ile bulaşık ağaçlardan alınan küçük meyveler (Altta) ve sağlıklı ağacın meyveleri (Üstte)

CTV İLE İNFEKTELİ AĞAÇLAR

Bulaşık ağaçta genel bir bodurluk görülmektedir. CEVd-Exocortis Üç yapraklı anaçta kabuk atma Bulaşık ağaçta genel bir bodurluk görülmektedir.

ÜÇ YAPRAKLI (TRİFOLİATA) ANACI ÜZERİNDE EXOCORTİS VİROİDİNİN KLASİK BELİRTİLERİ

C 35 anacı üzerinde bodurlaşma ve kabuk kavlaması gösteren Portakal ağaçları

TURUNÇ ANACI ÜZERİNDE EXOCORTİS İLE BULAŞIK VE SAĞLIKLI PORTAKAL AĞAÇLARI

Altta STG den geçmiş viroidten ari ağaçların meyveleri Üstte Troyer citrange anacı üzerinde Viroid IIa ile bulaşık Atwood navel poratakal ağacının meyveleri Altta STG den geçmiş viroidten ari ağaçların meyveleri

Cachexia Şiddetli bir ırkla infekteli ve sağlıklı Person’s special mandarin türünde görülen sararma ve cücelik belirtisi Sağlıklı

Cachexia Tipik simptomlardan biri ise gövdede ve kabukta görülen zamk akıntısıdır Hastalık aynı zamanda gövdede ve kabuk dokusunda pürüzlenmelere neden olmaktadır

Turunçgiller zaman zaman uygun olmayan toprak koşullarında da yetiştirilmeye çalışılmakta, bu konuda da problemler ortaya çıkmaktadır Bu nedenle çeşit ve anaç seçimi kadar bahçe yerinin seçimi, dikim ve toprak işleme sistemleri, alt yapı olarak kapalı ve açık drenaj sistemlerinin tesisi, don ve dolu gibi iklim olaylarının dikkate alınması sulama sistemi olarak modern, az su kullanan sistemlerin kullanılması ağır toprak koşulları, yüzey sularının deşarjı ve bir dereceye kadar dona karşı önlem olması için sırta dikimin alanın büyüklüğüne bağlı olarak tercih edilmesi önemlidir.

Son 25 yıldır yeni dikim bahçelerde bu şekilde dikim özellikle bölgemizde yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Don olayı, özellikle geç donlar olarak sıklıkla meydana gelmektedir, bu arada yine kış içi donlarda meyve zararlanmasına ciddi şekilde neden olmaktadır Turunçgiller için sınır yetiştirme bölgesi olan örneğin Çukurova’da dona önlem olması amacı ile rüzgar makinesi kullanımı gündeme gelmiş ve artık çoğu bahçede, daha yaygın şekilde geçci çeşitlerde kullanılmaya başlamıştır.

Dikim sistemi olarak son yıllarda yarı ve sık dikim sistemi kullanılmaya başlamıştır. Ancak sık ve yarı sık dikimde üreticilerin belli bir dönemden sonra seyreltmeye başlamaları gerekmektedir Ancak üretici için ağaç kesmek problem oluşturmakta ve sık tesis edilmiş bahçelerde verim ve kalitede düşüşler gözlenmektedir.

Toprak işleme çeşitli şekillerde yapılmaktadır Budama olayı çoğunlukla örneğin bölgemiz için değişik komşu illerden (Gaziantep, Konya gibi) ve özellikle Turunçgil yetiştirilmeyen bölgelerden budamacı diye gelen işçiler tarafından yapılmakta, çoğu zaman uygun olmayan makaslar ve destereler kullanılmaktadır Sonuçta budama işi bilgisizce yapılmış olmakta ve verim düşüklüğü ile sonuçlanmaktadır Toprak işleme çeşitli şekillerde yapılmaktadır Özellikle goble (diskaro) ile toprak işleme sırasında kökler kesilerek zarar görmekte ve çok yıllık dar yapraklı yabancı otlar çoğalmaktadır Toprak işleme sayısı azaltılarak, fayda ve zararları üreticiye anlatılmalıdır.

Turunçgillerde hastalık ve zararlılar üretimi sınırlayan, verimi ve kaliteyi düşüren en önemli konuyu oluşturmaktadır Zaralılar olarak baktığımızda yaprak bitleri, galeri güvesi, Akdeniz meyve sineği, çiçek güvesi, kabuklu bit, yıldız koşnil, unlu bit, kırmızı örümcek, pas böcüsü gibi zararlılar önem kazanmaktadır.

Turunçgillerde bir çok insektisitin kullanımı yasal olarak sınırlıdır Genellikle beyaz yağ, spesifik akarisit kullanımı ruhsatlıdır Ancak bölgede gayri yasal olarak çok değişik ve geniş spekturumlu insektisitler bozulan doğal denge nedeniyle yaygın olarak kullanılmaktadır Bozulmuş olan doğal denge nedeniyle bitki koruma problemleri süreklilik ve önem arz etmektedir Bölgemizde son 15 yıldır problem olarak karşımıza çıkan galeri güvesine karşı uygun olan ya da olmayan bir çok insektisit ile uygulama yapılması sonucu bahçelerde unlu bit ve pas böcüsü gibi zararlıların artmasına neden olunmuştur.

Bunun yanında ruhsatsız , gerekli - gereksiz ve özelliklede kokteyl şeklinde karışım olarak insektisit kulanımı sonucu kırmızı örümcek ve pas böcüsü mücadele edilemez hale gelmiş, kullanılan bir çok akarisite karşı söz konusu akarlar önemli düzeyde dayanıklılık kazanmıştır Ayrıca son zamanlarda sert çekirdekli meyvelerin yetiştiriliyor olması yanında turunçgil üretiminde hasat yelpazesinin de genişlemesi nedeniyle karantinaya tabi olan Akdeniz Meyve Sineği dış satımda, ihrac ettiğimiz ülkelerinde eskiye göre daha hassas davranmaları nedeniyle ayrı bir önem kazanmıştır

Yoğun zararlar yapan unlu bit için biyolojik mücadele imkanı vardır Önceleri ilimizdeki Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü (Biyolojik Mücadele Araştırma İstasyonu) faydalı böcek ve parazit üretimi yaparken bu konuda özelleşmiş yapıda özel sektör olarak bazı firmalar çeşitli yararlı böceklerin üretimini yapmaya başlamıştır Ancak üretilen böcek miktarı zaman zaman yetersiz kalmaktadır, bu nedenle faydalı böcek üretim kapasitesinin arttırılması yararlı olacaktır Ayrıca bahçelerde insektisit kullanımı da kontrol altına alınmalı ve bahçe içi doğal dengenin bozulması önlenmelidir Son zamanlarda yapılan çalışmalar da nematodların da problem olduğu , bunun için tesis öncesi arazide nematod varlığının veya populasyonunun kontrolu ve temiz fidan kullanımının gerekliliği de önem kazanmıştır

Yabancı ot mücadelesinde fazla ve yanlış toprak işleme otları yok ederken aktif kök bölgesinde ki köklerin bu işleme aletleri ile kesilmesi sonucu gözle görülmeyen önemli zararlar nedeniyle verim kayıpları oluşmaktadır Bu nedenle yabancı ot mücadelesinde toprak işleme yerine herbisit kullanımı artmıştır Diğer yandan aşırı ve uygun olmayan şekillerde herbisit kullanımı diğer pestisitlerde olduğu gibi uzmanların bildirdiğine göre yabancı otlarda buğdaygillerde olduğu gibi herbisitlere dayanıklılık probleminin başlamasını gündeme getirmiştir

Üretim aşamasında turunçgil endüstrisini tehdit eden en önemli faktörlerin başında hastalık etmenleri, özellikle de ‘’aşı yoluyla taşınan etmenler, graft transmissable diseases’’ gelmektedir. Uçkurutan, sakızlanma, alternaria fungus hastalıları ve dal yanıklığı bakteri hastalığı değişik turunçgil türlerinde değişen şiddetlerde zarar yapmakta , ancak uygulanan bazı kültürel önlemler ve fungusit uygulamaları ile bu hastalıkların önüne geçilmektedir Fakat herhangi bir kimyasalın henüz kullanılamadığı değişik yollarla ve tamamı da aşı yoluyla taşınan virüs ve virüs benzeri hastalıklar (VVBH) verimi ve kaliteyi düşürmekle kalmayıp ağaçların ölümüne neden olmaktadır.

Bölgede turuncun yoğun şekilde anaç olarak kullanılması nedeniyle Tristeza Virüsü (Göçüren hastalığı) hala potansiyel tehlike iken greyfurtlarda ve portakallarda impietratura, tüm çeşitlerde Psorosis ve ilgili hastalıklar (Concave gum, Blind pocket, Psorosis A ve B) yaprak kıırışıklığı ve deformasyonlara neden olan bazı virüsler (Crinkly leaf, Infectious varigation, Citrus Cholorotic Dwarf, Ciitrus Yellow vein Clering virüsleri) ile Exocortis ve Xyloporosis viroidleri ve bir fitoplasmanın neden olduğu Stubborn hastalığı (Yediverenleşme veya palamutlaşma hastalığı) da ekonomijk kayıplara değişen oranlarda neden olmaktadır

Henüz ülkemizde varlığı bildirilmemiş olan ve çok uyanık olmamız gereken ve dünyada hızla yayılan bir diğer hastalık ‘’yeşillenme’’ olarak isimlendirilen ‘’ Citrus Greening Diseases, Huanglongbing – HLB’’ bir bakteri Candidatus Liberibacter asiaticus beklenen tehlike olarak dikkate alınmalı ve sürekli takip edilmelidir. Bazı kaynaklarda ayrıca yeşillenme hastalık etmeninin Proteobacteria,  Candidatus liberibacter ve Liberobacter africanum bakterileri olduğu bildirilmektedir

Asya , Afrika, Brezilya ve Amerika Birleşik Devletlerinde en tehlikeli turunçgil hastalığı olarak dikkate alınmakta ve ciddi ürün –ağaç kayıplarına neden olmaktadır Yeşillenme (Greening Disease-Huanglongbin) hastalığı Florida’da 3.6 milyar $ zarara neden olmuştur

Citrus Greening Diseases, Huanglongbing – HLB’’ Yeşillenme Hastalığı Citrus Greening Diseases, Huanglongbing – HLB’’ Candidatus Liberibacter asiaticus

(A) 2 to 3 year old sweet orange tree in south Florida with HLB-induced fruit drop, dieback, and defoliation leading to thin canopy (picture by Mike Irey). (B) Lopsided citrus fruit (C) Asymmetrical “lopsided” sweet orange fruit (picture by Tim Gotwald).

Citrus Greening Diseases, Huanglongbing – HLB’’ Yeşillenme Hastalığı Citrus Greening Diseases, Huanglongbing – HLB’’ Besin Elementi Eksikliği Yeşillenme Hastalığı

Kimyasal mücadelenin olmaması, hastalık belirtilerinin ileri yaşlarda ve tedricen ortaya çıkması bu hastalıkların vektörler ve aşı gözü gibi üretim materyali ile taşınması yaygınlıklarının ve önemlerinin artmasına neden olmaktadır Önlem olarak birinci koşul virüs ve virüs benzeri hastalıklardan ari aşı gözü veya fidan kullanımı olup, daha sonra da bu fidanları yada ağaçları mekanik ve vektörler aracılığı ile olacak bulaşmalardan korumak esastır

Bölgemizde 80’ li yıllarda bu amaçla başlatılan çalışmalar sonucunda üniversite ve özel sektör VVBH dan ari fidan üretimine başlayıp bölgenin hizmetine temiz ve ismine doğru fidan sunmuşlar ve geniş alanlarda bu fidanlar kullanılmıştır, halende kullanılmaktadır Önceleri bu fidanlar ile tesis edilen bahçeler Kaynak Kullanımını Destekleme Fonundan (KKDF) % 25 tesise destek verilirken 95 ‘li yıllardan (???) sonra bu uygulamadan vazgeçilmiştir Ancak bölgede mutlaka VVBH dan ari fidan üretimi ve tesislerde kullanımı teşvik edilmeli, hatta bu fidanların kullanımı zorlanmalı, gerekirse bakanlıkça finanse edilmelidir.

Ve bu yıldan yıla artarak devam etmektedir Bugün bilmeden hastalıklı aşı gözü kullanılarak üretilen fidanlar ile tesis edilmiş Star ruby greyfurt bahçelerinde daha hasat esnasında küçük ve asimetrik meyve oluşumu ile karakterize edilen stubborn hastalığı % 30-40 lara varan ürün kaybına neden olmaktadır Ve bu yıldan yıla artarak devam etmektedir Mutlaka VVBH dan ari fidan kullanımı sağlanmalıdır Bitki koruma açısından pestisit kullanımında problemler mevcuttur Gereksiz ve fazla sayıda , uygun aletler ile olmayan aplikasyonlar söz konusudur Mutlaka bunların önüne geçilmelidir.

Bölgede miras yolu ile arazi bölünmeleri devam etmektedir Her ne kadar toplulaştırma faaliyetleri hızla devam edşyorsa da hala ekonomik olamayan küçük münferit tarım işletmeleri veya çiftlikler oluşmaktadır Bunun önüne geçmek için çiftlik oluşumu yerine “ tarım işletmeleri” modeli teşvik edilmeli ve özellikle turunçgiller için konuda eğitim almış mühendislerin “sorumlu kişiler” olarak istihdam edilmesi sağlanmalıdır.

Ancak analizlerin doğruluğu ve güvenilirliği tartışma konusudur Gübre ve gübreleme konusu da gözden geçirilmeli, dengeli-yeterli gübreleme için analizler yapılarak bu sonuçlar doğrultusunda bitki besleme faaliyetleri yürütülmelidir Son zamanlarda kurulmuş hemen hemen her bölgede bir çok analiz laboratuvarı faaliyet göstermekte, iyi tarım uygulamaları kapsamında destek almak amacıyla üreticiler toprak – yaprak analizleri yaptırmaktadırlar Ancak analizlerin doğruluğu ve güvenilirliği tartışma konusudur

Güvenilirlik konusu halledilerek gübre uygulamaları doğru analiz sonuçlarına göre belirlenmeli ve aşırı-gereksiz gübre kullanımı kontrol altına alınmalıdır Yaprak gübrelemesi veya uygulamaları da ayrı bir problemli konu olup bu tip uygulamalar mutlaka disiplin altına alınmalıdır Gerekli-gereksiz; yerli-yersiz ve zamansız yaprak gübresi uygulamalarının önüne geçilmelidir Yine son zamanlarda ‘’organik gübre’’, ‘’deniz yosunu’’, ‘’bitki gelişim düzenleyici’’ vb. isimleri altında, aynı zamanda pahalı olan kimyasalların aşırı kullanımı söz konusu olup bu durum üretim maliyetlerinin de artış nedenini oluşturmaktadır

Özellikle Çukurova Bölgesi’nde veya diğer bir ifade ile Doğu Akdeniz Bölgesi’nde kendiliğinden gelişen bir ‘’teknik danışmanlık’’ mekanizması işlemektedir Değişik bölümlerden mezun Ziraat Mühendisi bir çok kişi bu konuda faaliyet göstermektedir Bu nedenle özellikle turunçgillerde danışmanlık yapacak kişilere imkan sağlanıp mezuniyet sonrası meslek içi eğitim şeklinde ve özellikle turunçgil konusunda kurs almaları ve ondan sonra danışmanlık faaliyetinde bulunmaları sağlanmalı ve bunun için gerekirse yasal düzenlemeler yapılması sağlanmalıdır Çünkü bir çok teknik eleman yetersiz bilgi veya broşür bilgileriyle hareket etmekte sonuçta yanlışlıklar ve üretim maliyetinde artışlara neden olmaktadırlar Ücretsiz danışmalık sisteminin önüne geçilmesi sağlanmalı, düzenlemeler yapılmalıdır

Turunçgil pazarlaması bölgede aracılar, tüccarlar ve doğrudan kendileri paketleme yapıp dış satım faaliyetinde bulunan kuruluşlar yada işletmeler aracılığı ile yapılmaktadır ‘’Kabala’’ yada ‘’tohur’’ sistemin, yani meyveyi hasattan önceki değişik zaman dilimi içinde ağacın üstünde toptan anlaşılan bir fiyata satarak veya son zamanlarda dalında kilo ile veya konsinye satış sistemleri kullanılmaktadır Kabala, tohur veya kilo ile satımda %25-50 oranında üreticiye avans ödenmekte ve satış anlaşmasından sonra bahçe bakımı ya alıcı veya üretici tarafından yapılmaktadır Ancak anlaşmaların iyi yapılmaması ve pazar koşullarının oluşmaması sonucu özellikle hasat geç zamanlara sarkmakta , buda bir sonraki yılın ürününde azalmaya neden olduğu gibi o yılın oluşan don olaylarından da meyve zarar gördüğü gibi ağaçların gördüğü zarar oranı da artmaktadır.

Hasat çoğunlukla genç ve özellikle kadın işgücü ile yapılmakta ve çoğu zaman gayri-nizami olmakta, nemli koşullarda ve uygun ekipman (makas, merdiven, sepet vs) kullanmadan yapılmaktadır Hasat zamanlamasına piyasa koşullarına bağlı olarak zaman zaman uyulmamakta, özellikle erken limon hasadı yapılmaktadır Paketleme evine ürün gitmeden önce bahçede bir seçim yapılmakta, daha sonra plastik kasa veya kontainerler ile hasat edilen ürün paketleme fabrikalarına ulaştırılmaktadır Üründe kesim hataları yönünden paketleme verimi düşmekte ve ürün maliyeti artmaktadır

Ayrıca hasat esnasında ki yaralanmalar paketleme ve depolama sürecinde fungal hastalıkların artıp üründe zarar yapmasına neden olmaktadır Klasik yatak yapma yönteminden sonra son zamanlarda gelişen ve sektör haline gelen soğuk hava depolarında daha iyi koşullarda depolama yapmak mümkün hale gelmiş, bu konuda da destekler ve hibeler verilmeye başlamıştır.

Çukurova Bölgesi’nde ve özellikle Adana’ da 1980 li yılların yarısından itibaren turunçgil yetiştiriciliği pamuktaki gelişmeler ve GAP ında devreye girmesiyle artmıştır. Turunç anacı üzerinde portakal, limon, mandarin ve greyfurt yetiştiriciliği seçilen çeşide bağlı olarak Eylül – Mayıs ayları yelpazesinde hasat olacak şekilde genişlemiş ve yeni bir çok çeşit yetiştirilmeye başlamıştır.

Yetiştiricilik- sulama- gübreleme- bitki koruma- hasat- pazarlama- depolama-taşıma - iç ve dış satım- pazar oluşturma faaliyetleri ile bölgemizin en önemli etkinlikleri ve başlı başına bir endüstri olan turunçgillerin her aşamasında belli başlı problemler vardır. Ancak bunlar çözülmeyecek problemler olmayıp tamamen organizasyon –işbirliği ve destek gerektirmektedir.

Üniversite-bakanlık-üretici-pazarlayıcı veya dış satıcı işbirliği ve örgütlenmesi bölgemizde başlamış ve hızlandırılmalı, daha geniş kitleye yayılmalıdır Tarım İl müdürlüğü çiftçi eğitimi-destekleme-proje istatistik, bitkisel üretim ve bitki koruma yada ilgili şube müdürlükleri bölge üreticisinin hizmetinde olup her an yardımcı olmaya hazırdır Bakanlığın ilgili taşra veya merkezi kuruluşları ve Üniversiteler ile organize olmuş üreticilerin işbirliği mevcut problemleri aşmada önemlidir.

Bölgede ağırlıklı olarak sofralık çeşitler yetiştirilmektedir. Bölgeye adapte olmuş anaç-kalem kombinesyonları ve çeşitler belirlenerek hasatta ve pazara arz da devamlılıkta göz önüne alınarak bundan sonra kurulacak bahçelerde kullanılacak çeşitler belirlenmeli, pazar ihtiyaçları da göz önüne alınmalı, iç ve dış tüketimde kolay değerlendirilecek çeşitler ile bahçeler tesisi edileceği gibi bu yeni ve geçerli çeşitler ile eski bahçelerde yenilenmeli ve bu faaliyet desteklenmelidir. Bölgede ağırlıklı olarak sofralık çeşitler yetiştirilmektedir.

Üretim girdilerinin daha az olduğu, makinalı üretimin yapılabileceği (Makine ile hasat-budama vb. gibi ) ve verimli- çevre faktörlerine dayanıklı endüstriyel çeşitlerin tespiti ve bunların da üretilmesi ve buna bağlı olarak meyve suyu , konsantre ve işlenmiş turunçgil ürünlerinin üretileceği entegre tesislerin bölge içinde karakteristik olacak şekilde tesis edilmesi amacıyla girişimlerin –araştırmaların desteklenmesi, özendirilmesi ve teşvik edilmesi ile çalışmaların yapılması yararlı olacaktır. Bu konu ilgili kuruluşlarca yeniden ele alınmalı, bu amaç doğrultusunda yeni çeşitler yetiştirilmeye başlayacağı gibi hali hazırdaki üretimde ikinci-üçüncü sınıf veya ıskarta ürünlerinde daha ekonomik değerlendirilmesi sağlanmış olacaktır.

Yetiştiricilikte hastalık ve zararlılar için infeksiyon kaynaklarının yok edilmesi, hastalık ve zararlıların bahçeye sokulmaması, hasat ve budamada alet dezenfeksiyonuna önem verilmesi, VVBH dan ari fidan kullanılmasının teşvik edilmesi ve desteklenmesinin sağlanması, yine özellikle VVBH açısından bölgeler arası turunçgil aşı gözü ve fidan dağıtımının mutlaka kontrol altına alınması, ancak bunun problemin önemini anlatarak eğitim çalışmaları ile yapılması gereklidir. Bölgeler arası ve ülkeler arası aşı gözü ve fidan gibi üretim materyalinin harketi mutlaka kontrol altına alınmalıdır

Bölgemizde anacın turunç olması ve fidan hareketlerinin varlığı bu Tristeza gibi potansiyel tehlike için ciddi bir problem oluşturmaktadır. Aynı şekilde yurt dışından değişik yollarla yeni turunçgil çeşitleri için aşı gözleri gayri yasal olarak getirilmesi de problemlere neden olabilecektir. Bu mutlaka önlenmelidir, ancak yasaklama veya kontrolla değil bu konuda eğitim verilerek başarılı olunur ve bu gibi üretim materyalinin ülke içi ve dışı hareketleri engellenebilir Veya getirilen yeni bir tür ve çeşit üretime alınmadan merkezimizde yada ilgili diğer birimlerde kontrol edildikten sonra ürtilmelidir. Turunçgil yetiştiriciliğinde mutlaka ‘’ismine doğru hastalık ve zararlılardan , özelliklede VVBH dan ari’’ fidan kullanımı tüm yollar kullanılarak özendirilmeli ve bu endüstrinin geleceği için teşvik edilmelidir.

Turunçgil üreticilerinin eğitimi ve danışmanlık müessesesinin değerlendirilip organize edilmesi çok önemlidir. Bu konuda üniversite- meslek kuruluşları ve bakanlığın ilgili kuruluşları mutlaka bir eğitim programı hazırlamalı, mühendis, teknisyen ve işi yapan elemanlar için devamlılık gösteren eğitim organizasyonları gerçekleştirilmelidir. (Danışmanlık kursları- yetiştiricilik-bitki besleme-bitki koruma – budama –ilaçlar ve uygulamaları gibi değişik seviyelerde kurslar yapılmalıdır)

Turunçgil üreticilerinin birliklerinin belli konu ve problemlerde araştırma yaptırabilecek organizasyonlar kurmaları ve üreticilerin araştırma ve yayım faaliyetlerine katılımlarının sağlanması da yararlı olacaktır. Arazi bölünmesinin önüne geçilerek “tarım işletmesi “ sistemi organize edilmeli ve teşvik görmelidir.

Pazarlama – dış satım konuları ayrıca ele alınmalı, eksiklikler – ihtiyaçlar belirlenerek çözüm yolları üretilmeli , ürünlerin tek marka veya belirli markalar halinde kaliteli olarak işlenip pazara organize olarak arzedilmesi ve dış ülkelerde görev alacak ve Pazar yaratacak uzman elemanların yıl boyu bu dış piyasalarda bulundurulmalarının sağlanması yararlı olacaktır. Son yıllarda ürün artışına paralel olarak ihracatın aynı hızda artış göstermemesinin nedenleri ortaya konmalı ve ilgili kuluşlarca çözüm yolları bulunmalıdır.

Üretim aşamasında modern tarımın gerektirdiği teknoloji kullanımı mutlaka teşvik edilmeli ve uygun krediler ile desteklenmelidir. (Damlama sulama sistemi kullanımı, VVBH ari fidan temini, işleme ve ilaçlama ile budamada makinalı tarım, dona karşı Rüzgar makinaları temini, bahçelerde varsa problem alt yapı hizmetlerinin geliştirilmesi , açık kapalı drenaj, tesfiye ve sırta dikim gibi ) Çeşit seçimi ve üretimin çeşitlendirilerek hasat yelpazesinin genişletilmesi, endüstriyel üretimin geliştirilmesi, paketlemeden konsantre ve hediyelik eşyaya kadar turunçgil işleyen entegre tesislerin kurulması veya teşvik edilmesi yaralı olacaktır.

BU PROBLEMLER YADA OLUMSUZLUKLARIN GİDERİLMESİNDE ÇÖZÜM OLABİLECEK VE YAPILMASI GEREKENLER EKSİĞİ İLE EKTEKİ GİBİ LİSTELENEBİLİR Tüketici taleplerini karşılayacak şekilde yeni tür ve çeşit temini için her düzeyde girişim (Ancak getirilecek tür ve çeşitler mutlaka karantina ve sertifikasyon koşullarına uygun işlemlere tabi tutulmalıdır, Merkezimiz bu konuda her türlü desteği vermeye hazırdır) Turunçgil üretim aşamasında danışmanlık ve kontrol sistemi mutlaka gözden geçirilmeli ve organize edilmelidir Üretici birlikleri tarafından değişik düzeylerde talep edilen tüm konularda eğitim ve bilgilendirme toplantıları, seminerler yada konferanslar Merkezimiz tarafından düzenlenebilir

BU PROBLEMLER YADA OLUMSUZLUKLARIN GİDERİLMESİNDE ÇÖZÜM OLABİLECEK VE YAPILMASI GEREKENLER EKSİĞİ İLE EKTEKİ GİBİ LİSTELENEBİLİR ADATÜB tarafından da gündeme getirilen ‘’ TURUNÇGİL PARKI’’ ve bu kapsamda demonstrasyon, adaptasyon ve kolleksiyon amaçlı parsel sadece Adana’da değil Batı Akdeniz ve Ege Bölgesinde’ de kurulmalıdır. Merkezimiz elindeki tür ve çeşitlerden fidan yada çoğaltım materyali temin edebilir Turunçgil üreticileri arasında online ‘’TURUNÇGİL GRUBU’’ yada ‘’ALO TURUNÇGİL’’ hattı kurulmalıdır. Projelendirilerek Merkezimiz bu kapsamda ‘’FİTOKLİNİK’’ hizmeti verebilir. Turunçgil hastalık ve zararlıları için ‘’erken uyarı’’ sistemi kurulmalıdır. Teknik lemeanlar ister özel ister kamu olsun aynı zamanda ‘’Hastalık Zararlı Yönetimi’’ konusunda da üreticilere katkı sağlamalıdır, Merkezimiz bu konuda ev sahipliği yapan merkezlerden bir olabilir

BU PROBLEMLER YADA OLUMSUZLUKLARIN GİDERİLMESİNDE ÇÖZÜM OLABİLECEK VE YAPILMASI GEREKENLER EKSİĞİ İLE EKTEKİ GİBİ LİSTELENEBİLİR Turunçgil üretim aşamasında iş gücü olarak yararlanılan ‘’budama’’ ve ‘’hasat işçileri’’ için üretici birlikleri ile işbirliği içinde sertifika verilmek üzere eğitim ve kurs çalışmaları düzenlenebilir, sonuçta verilen sertifika her yerde geçerli olur, sertifikası olmayan işçi bu amçlarla çalıştırılmaz Turunçgil üreticileri birlikleri kapsamında veya ortaklaşa ‘’ üretim – hastalık/zararlı yönetimi - hasat - paketleme - depolama ve dış pazar takibi’’ konularında profesyonel komisyonlar yada gruplar oluşturulabilir Dünyada önemli ve ülkemiz için riskli (Karantinaya tabi) hastalık ve zararlıları takip sistemi ile bahçelerde kalıntıları engellemeye esas olacak şekilde denetim yapan ekiplerin oluşturulması

BU PROBLEMLER YADA OLUMSUZLUKLARIN GİDERİLMESİNDE ÇÖZÜM OLABİLECEK VE YAPILMASI GEREKENLER EKSİĞİ İLE EKTEKİ GİBİ LİSTELENEBİLİR Turunçgillerde etkin bir mücadelşesi olmayan aşı yolu ile taşınan hastalıklar son derec önemli olup nitel ve nicel kayıpların sebebidir. Bölgede üretim yapan çok sayıda olan fidan üreticilerine VVBH ari aşı gözü kullanımlarının sağlanması için düzenlemeler yapılmalıdır. Bu konuda Merkezimiz ihtiyaçları karşılamak üzere bölgemizde organize olabilir, diğer bölgelerde BATEM gibi kuruluşlar da işbirliği içinde rol alabilir Fidancıların taçlanmış ve 3-4 ana dalı oluşmuş şekilde fidan satışlarının sağlanması, bunun yanında dikimlerde tam taçlanmış ve kök dönmesi, çatallanması olmayan fidanlar ile tesis yapmaları sağlanmalıdır Ülkemizde ‘’ TURUNÇGİL ENVANTERİ’’ her yönü ile hazırlanmalı, bundsan sonraki üretim planlamalarına ışık tutacak hale getirilmledir.

BU PROBLEMLER YADA OLUMSUZLUKLARIN GİDERİLMESİNDE ÇÖZÜM OLABİLECEK VE YAPILMASI GEREKENLER EKSİĞİ İLE EKTEKİ GİBİ LİSTELENEBİLİR Hastalık ve zararlılar ile mücadelede mutlaka ‘’ekonomik zarar eşikleri‘’ nin dikkate alınması sağlanmalı ve buna bağlı olareak meyve satış işlemlerinde kabul edilebilir hastalık-zararlı düzeyleri belirlenmelidir. ‘’0’’ hatalı meyve üretimi üretim maliyetini arttırmakta, ekonomi, insan ve çevre sağlığı da dolaylı olarak etkilenmektedir. Yasal düzenlemeler hazırlanabilir Bitki besleme konusunda birlikler olarak organize olunmalı ve toprak yaprak analizlerinin sonuçlarının güvenilir olması sağlanırken her bahçe ve çeşit-yaş grubu için analiz sonuçlarını doğru konuşturacak ve besleme programları hazırlayacak bir ekip oluşturulmalı, hatta bu konu bilgisayar ortamında veri girişini müteakip koşulara göre öneri alınması sağlanmalıdır.