SORUN ÇÖZME

Amaç: Bu kısımda öğrenciden beklenen, öğrencinin her türlü problemin çözülebileceğine inanması, kafasındaki yargıları gözden geçirmesi ve bazı problem çözme becerilerini kazanmasıdır.

SORUN ÇÖZME Hayatın doğal unsurlarından biri de problemlerdir. Kainatta hayatın başlamasıyla birlikte, problemler de yaşanmaya başlanıştır. Halen de yaşanmaya devam etmektedir. Hayatın bu kanunu problemlerin bundan sonra da yaşanacağını göstermektedir. Hatta, yarının bugünden daha karmaşık olacağı tahmin edilmektedir. Peki, bu problemler hayatımızın bu kadar ayrılmaz parçası olduysa yapılması gereken nedir? Öyle görünüyor ki, problemler hayatımızın değişmez unsurlarından ve bizim bunlardan kaçmamız mümkün değil. O zaman yapılması gereken bu problemlerle baş etmesini öğrenmektir. Bir başka anlatımla, problem çözme becerilerini kazanmak ve bu problemleri çözmektir. Çünkü insanın problemsiz bir hayat yaşaması düşünülemez. Hatta, insan yaşamı bu problemlerle canlanır. Problemlerin olmadığı bir dünyada insanlar bir şeyler için çaba harcamaz, canlılık olmaz.

Peki problem çözme nedir? Problem çözme, belli bir durum çerçevesinde düşünebilme, ne yapılacağına ve nasıl yapılacağına karar verebilme, eldeki imkanları kullanabilme ve bu yolla çözüme ulaşmaktır. Daha geniş tanımla problem çözme, problemin tanımlanması, probleme ve çözümüne ilişkin bilgilerin toplanması, en uygun çözüm yolunun uygulamaya konulması ve sonucun değerlendirilmesidir. Problem çözmede öncelikle yapılması gereken, duruma ilişkin kafamızdaki yargıları ortaya çıkarmaktır. Bir çok durumda etkili olan ve çoğu problemi çözmemizi zorlaştıran kafamızda farkında olmadığımız, gizli kalmış bazı yargılar vardır. Bu yargıları ortaya çıkarmada aşağıdaki yöntemler yardımcı olabilir:

Yargılarınızın bir listesini yapın. Bilindiği gibi yargılar bizim kafamızdaki inandığımız doğrularımızdır. Bir çok oldukça açıktır ve biz onları sorgulamayız bile. İşte bu durum, bizim bazı durumlarda kilitlenip kalmamızın ya da problemi çözemememizin nedenidir. Çünkü, bazı şeyler bize göre zaten doğrudur ve biz bunları hiç düşünmeyiz bile. Fakat, bazen problemin asıl kaynağı bizim kafamızdaki doğru bildiğimiz yanlıştır.

Yargılarınızın problemle ilişkisini düşünün Bazen kafanızdaki yargı doğrudan problemle ilgili olmayabilir. Fakat, dolaylı olarak problemin çözümünü engelleyebilir

Problem Çözme Becerileri Kişisel, sosyal ve mesleki alanlarda karşılaşılan problemlerin çözümü için bireyin bazı becerilere sahip olması gerekir. Bu konuda pek çok beceriden söz edilebilir. Bunların çoğunu kapsayan üç beceri eleştirel 1)düşünme, 2)planlama ve organize etme ve 3)gözden geçirme ve değerlendirmedir.

Eleştirel Düşünme Eleştirel düşünme fikirler, hareket ve strateji üretmek ya da kararlar vermek için durumu analiz edebilme ve sonuca varma becerisinden oluşur. Sonuca ulaşma düzeyleri öğrencilerin en basit konulardaki etkenleri belirlemesinden en karmaşık konularda gereken daha yüksek analiz etme becerilerine sahip olmalarına göre belirlenmektedir.

Planlama ve Organize Etme Bu beceriler bir işin tamamlanması için gereken koşulları ve kaynakları içine alan açık ve net plan yapabilme kapasitesini gerektirir. Sonuca ulaşma düzeyleri en küçük aşamaları ve yaygın kaynakları da kullanmayı içeren planları oluşturmaları ve karmaşık bir planı yürütmeyi içine alan davranışlara göre belirlenir.

Gözden Geçirme ve Değerlendirme Bu beceri çözülmesi gereken konuların tekrar ele alınıp incelenmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesi ve kullanılacak alternatif stratejilerin belirlenmesine ilişkin faaliyetleri kapsar. Sonuca ulaşma düzeyleri öğrencilerin belirledikleri stratejilerin zayıf ve güçlü yanlarını belirlemelerine ve değerlendirmeye yönelik verilerin toplanması ve uygun öneriler geliştirebilmelerine göre değerlendirilir.

Şimdi örnek bir problem çözme uygulaması yapalım Şimdi örnek bir problem çözme uygulaması yapalım. Diyelim ki bir meslek elamanıyla görüşme yapacaksınız ve ona işi hakkında bazı sorular soracaksınız. Bunu üç aşamada gerçekleştirebilirsiniz. Durumu ya da konuyu analiz etme Bunun için; Ne yapmak istediğinizi belirleyin Öğretmeninizle sormanız gereken önemli noktalar konusunda görüş birliğine varın İşi nasıl yapacağınıza karar verin

Yapılacak işi planlama, organize etme ve uygulamaya koyma Bunun için; Yapmanız gereken işi üç aşamada gerçekleşecek şekilde planlayın ve her bir aşama için ihtiyacınız olacak şeyleri listeleyin Planınızı takip ederek ve seçtiğiniz şeyleri kullanarak yapmanız gereken işi yapın

Çalışmayı gözden geçirme ve değerlendirme Bunun için; İşi nasıl yaptığınıza bakın Bir daha sefere farklı ne yapabileceğinizi düşünün Son olarak yaptığınız uygulamanın başarıya ulaştığını değerlendirmek için öğretmeninizden yardım isteyin. Öğretmeniniz size yaptıklarınızla ilgili geri bildirim verebilir. Eğer bu ilk seferde başarılı olmadıysanız, tekrar şansınızı deneyebilir ve daha fazla alıştırma yapabilirsiniz. Öğretmeninizden bu konuda yardım ve tavsiyeler alabilirsiniz.

Konuyu veya durumu analiz edin Planlama ve Organize etme Şimdi de bir başka problem çözme örneği üzerinde duralım. Diyelim ki yüzme konusunda bazı hareketleri yapmakta zorlanıyorsunuz ve bu konudaki becerinizi artırmak istiyorsunuz. Bunun için yine üç basamaklı bir yol izleyebilirsiniz. Eleştirel Düşünme Konuyu veya durumu analiz edin Planlama ve Organize etme Yapılacak işi planlayın, düzenleyin ve uygulamaya koyun Gözden geçirme ve Değerlendirme Problem çözme faaliyetinizi gözden geçirin ve değerlendirmesini yapın Bu metoda göre de, başarıyı ulaşıp ulaşamadığınızı belirlemek için öğretmeninizden yardım isteyebilirsiniz.

Problem çözmede kullanılabilecek diğer faydalı ipuçları Probleme yönelik çözüm yollarının neler olabileceğini araştırmaya geçmeden önce, problemi güzelce bir inceleyin ve özelliklerini ortaya çıkarın. Çoğu zaman problemi anlamak onu çözmek demektir. Problemi küçük parçalara bölün. Bu, problemin çözümünü kolaylaştırır. Her bir parçayı ayrı çözün. Problemleri çözmenin bir çok yolu ve yöntemi vardır. Her zaman için yapacak bir şey vardır. Problem bir ceza değildir; o dünyanın ilerlemesini, gelişmesini, mutluluğunu sağlamak için bir fırsattır. Sizin için de, ne kadar güçlü olduğunuzu gösterme fırsatıdır. Bir problemle ilgili ne kadar çok soru sorarsanız, o kadar çok cevap alırsınız.

Problemi anlayıncaya kadar, bir çözüm bulmamaya dikkat edin Problemi anlayıncaya kadar, bir çözüm bulmamaya dikkat edin. Ayrıca, bütün seçenekleri görmeden bir çözüm önermeye çalışmayın. Problemle ilgili başlangıçtaki tanım ve ifadeler genelde önyargılı açıklamalardır. Seçeneklerin (fikirler, muhtemel çözümler) çok olması size en iyisini seçme şansı verir. İnsanlar kendi fikirlerini ve çözüm önerilerini diğer insanların öne sürdüğü fikirlerden ve görüşlerden daha fazla benimserler ve bunun için daha çok çalışırlar. Teknik olarak çok güzel olan bir çözüm önerisi, sosyal bağlamda güzel olmayabilir; bu da uygun bir çözüm yolu olmaz. Problemi reddetmek onu ölümsüzleştirir. Gerçekten var olan problem üzerinde odaklaşın, problemin belirtileri üzerinde değil ya da birilerinin problem olarak gördüğü durum üzerinde değil. Bir uygulayıcı planı uygular; bir yaratıcı da plan üretir. Yaratıcılık varolan bazı eski şeylerden bireyin hayal gücünü kullanarak yeni bir şey ortaya çıkarmasıdır.

Ölçme Soruları Hiç problem olmasaydı hayatımız nasıl olurdu? Problem çözme becerileri insana neler kazandırır? Eleştirel düşünme becerisinin problem çözmeye katkısı nedir? Problemi kabul etmemek onu nasıl ölümsüzleştirir? Problemi küçük parçalara bölme işini yaparken problemin yapısına ilişkin neleri göz önüne alırsınız?

RASYONEL SORUN ÇÖZME SÜRECİ

Sorunun fark edilmesi: Sorun çözme sürecinin ilk aşaması, bir güçlüğün sezilmesi ya da bir şeylerin yolunda gitmediğinin fark edilmesidir. Sorunlar tesadüfen ya da sistematik incelemeler sonucunda fark edilebilir. Ama genellikle sorunlar, doğal olarak ortaya çıkarlar ve gerginliği ya da çatışmayı artırarak varlıklarını bize duyururlar. Eğer gerginlikle yüzleşilmez ya da üstleri örtülür ve inkâr edilirse koşullar daha da kötüleşir.

Sorunun tanımlanması: Sorunun belirtileri fark edilerek başkalarının dikkatine sunulunca doğal olarak bazı adımların atılması gerekir. Bunlardan ilki sorunun açıklığa kavuşturulması, nelerle ya da kimlerle ilişkili olduğunun anlaşılmasıdır. Bu noktada sorunun başkaları ile ne ölçüde ortak bir sorun olduğunun ve aciliyet derecisinin saptanması gerekir.

Alternatiflerin üretilmesi: Alternatif çözümler üretme aşamasında, eleştirinin olmadığı bir ortamda çok sayıda çözüm önerisinin ortaya konabildiği, daha sonrada bu önerilerin birleştirilerek geliştirilebildiği beyin fırtınası tekniğinden yararlanılabilir. Belli bir sorunun çözümü ile ilgili tüm görüşler ortaya konmadan önce çözümün belirlenmesi çözümün niteliğini azalttığı gibi kişiler arasındaki açık iletişim de engeller. Bu durum insanları çok erken bir değerlendirme yapmaya zorlar ve kendi görüşlerini savunmaya iter. Farklı çözümler üretildikten sonra çözümleri birleştirmek ve sentezlemek gerekmektedir.

Çözümlerin seçilmesi: Yeni veriler toplayarak alternatifler üzerinde düşünmek için zaman ayırdıktan sonra, sorunun çözümü ile ilgili her alternatifin sonuçlarını göz önünde bulundurmak gerekir. Yani bu aşamada olası her çözümün, güçlü ve zayıf yanlarının dikkatli bir biçimde değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirme sonucunda en uygun çözüme karar verilir.

Uygulama: Seçilen çözümün uygulanabilirliğinin de bu süreçte göz önünde bulundurulması gerekir.

Değerlendirme ve Düzeltme: İnsanların, yeni düşüncelere direnç göstermelerinin nedenlerinden birisi değişimden sonraki yeni statükonun da artık yeni görüşlere kapalı olacağına inanmalarıdır. Bu direnci aşmak için yeni verileri çözümleyerek gerekli düzeltmeleri yapacak olan bir değerlendirme mekanizması oluşturmak ve sorun çözme sürecini bütünüyle esnek ve yeni alternatiflere açık tutmak gerekir.