YATIRIM KARARLARI

Finans Yönetimi Her ekonomik faaliyet, kaynak – kullanım eşitliğinde bir denge durumuna dayanır. Ekonomik birimlerin, üretim sürecine katılarak kullandığı tüm girdiler “kaynak”, Bu sürecin sonunda yaratılan hasıla da “kullanım” olarak değerlendirilir.

Finans Yönetimi Yaratılan hasıladan her bir ekonomik birimin aldığı pay, o ekonomik birimin gelirini oluşturur. Ekonomik birimler, bu gelirlerini tasarruf ya da harcama kalemleri altında değerlendirmektedirler.

Burada, kaynak – kullanım; “gelir – harcama” dengesi gerçekleşmiştir. Gelir Hesabı Kullanım Kaynak (100) Cari Harcamalar (100) Cari Gelirler ∑= ∑ Ekonomik birim, üretim hesabından bir kaynak olarak gelen 100 birimlik gelirin tamamını harcamalarda kullanmıştır. Burada, kaynak – kullanım; “gelir – harcama” dengesi gerçekleşmiştir.

Gelir Hesabı Kullanım Kaynak Cari Gelirler (100) (120) Cari Harcamalar (20) (120) Cari Harcamalar ∑= ∑ Ekonomik birim, üretim hesabından gelen 100 birimlik gelirinin üzerinde 120 birimlik bir harcama yapmıştır. Kullanımları kaynağından 20 birim fazladır. Gelir açığı vardır ve finansman ihtiyacı duymaktadır.

Gelirinin tamamını tüketmemiş ve bir “artı değer” yaratmıştır. Gelir Hesabı Kullanım Kaynak (100) Cari Harcamalar (20) Cari Gelirler (120) ∑= ∑ Ekonomik birim, üretim hesabından bir kaynak unsuru olarak 120 birimlik cari gelirinin altında bir harcamada bulunmuştur. Gelirinin tamamını tüketmemiş ve bir “artı değer” yaratmıştır.

Gelir Hesabı Kullanım Kaynak (100) Cari Harcamalar Cari Gelirler (120) (20) ARTI DEĞER Yatırım Nakit Borç Verme TASARRUF (20) ∑= ∑

A Ekonomik Birimi B Ekonomik Birimi Kullanım Kaynak Kullanım Kaynak 80 Cari Harcamalar Cari Gelirler 100 800 Cari Harcamalar Cari Gelirler 1000 20 Artı Değer 200 Artı Değer 20 Borç Verme Tasarruf 20 220 Yatırım Tasarruf 200 Borç Alma 20 ∑= ∑ ∑= ∑ B, yarattığı tasarrufun üzerinde yatırım gerçekleştirmektedir S<I A’nın kendi yatırımı olmadığı varsayımı altında S>I

YATIRIM KAVRAMI Yatırım kavramı; her bilim dalı tarafından, o bilim dalına ait bakış açısı doğrultusunda, farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Halk dilinde yatırım, Ekonomi biliminde yatırım (makro açıdan), İşletme biliminde yatırım (mikro açıdan).

HALK DİLİNDE YATIRIM Tasarrufların değerlendirilmesi veya gelir elde etmesi amacıyla, bir değerin yada mülkiyet hakkının elde edilmesi için yapılan harcamalara “yatırım” denir.

HALK DİLİNDE YATIRIM Örneğin; Parayı bankaya yatırmak, Hisse senedi veya tahvil satın almak, Gayrimenkul satın almak vb.

EKONOMİ BİLİMİNDE YATIRIM Reel sermaye stokuna yapılan ilavelerdir. Yatırım kavramı bu şekilde tanımlandığında, bankaya para yatırılması, hisse senedi, tahvil yada gayrimenkul satın alınması yatırım olarak kabul edilmez.

EKONOMİ BİLİMİNDE YATIRIM Ancak bu yatırılan fonlar, ilgili kişi veya işletmeler tarafından üretim için gerekli bina ve yol yapımında, makine satın alınmasında kullanıldığında yatırım niteliği kazanmış olur.

İŞLETME BİLİMİNDE YATIRIM İşletmeye uzun süre gelir sağlayacak (fon sağlayacak) her türlü harcamalardır. Bu tanıma göre, işletme faaliyetlerinin yürütülmesi için zorunlu olan arazi, bina, malzeme, araç-gereç, donanım gibi sürekli kullanım elemanlarının tedariki için yapılan harcamalar yatırım kapsamına girer.

İŞLETME BİLİMİNDE YATIRIM İşletmenin amacını oluşturan faaliyetleri sürdürmek, belli bir anda işletmenin varlığını, rekabet gücünü korumak veya geliştirmek üzere, sürekli bir şekilde sahip olmak zorunda olduğu unsurlar ve özellikle dayanıklı malları tedarikte yapılan harcamalardır.

FİNANS POLİTİKASI SERMAYE KULLANIM POLİTİKASI SERMAYE TEDARİK POLİTİKASI YATIRIM POLİTİKASI (uzun süreli) STOK POLİTİKASI (kısa süreli) LİKİDİTE POLİTİKASI (kısa süreli)

Yatırım Politikasının Önemi Yatırımların uzun süreli olması, Maliyet masraflarının yapısı, Sermaye fonlarının kıt olması.

Yatırımların Uzun Süreli Olması Yatırımlar, işletmenin rantabilite ve istikrarını uzun süre etkileyen sermaye tahsisidir. Bugünkü yatırım kararları, gelecekteki gelişmenin sınırlarını ve olanaklarını belirler. * Alınan kararlardan geriye dönüş büyük zararlara yol açabilir.

Maliyetlerin Yapısı Yatırımlar sabit maliyet giderlerine yol açarlar ve bu giderler işletmenin faaliyet dalgalanmalarına, yani talepte oluşacak değişikliklere karşı hareketsizdirler. * Talepteki bu dalgalanmalar, dinamik gelişme bakımından zarara uğrama tehlikesini arttırırlar. ** Eğer sabit maliyet giderleri ile artan risk, sermaye yatırımlarının isabetli seçimi ile düşürülürse, sabit sermaye yatırımlarının esnek olmayan maliyet yapısı avantaja dönüştürülebilir.

Fon Kaynaklarının Kıt Olması Yatırım için düşünülen fon tutarı mevcut fonları aşarsa; yapılan hatalı yatırımlar, sermaye ile varlıklar arasındaki uyuşmazlık ilişkisi dolayısıyla daha ağır sonuçlara neden olur. Bu durumda, yatırım politikasına ilişkin kararların düzeltilmesi pratik olarak daha da zorlaşmaktadır.

Yatırım Kararlarında Bilgi a- Yatırım Harcamalarının Tutarı b- Yatırımın Yıllık İşletme Gelirleri (Nakit Girişleri) c- Yatırımın Ekonomik Ömrü d- Yatırımın Hurda Değeri

a- Yatırım Harcamalarının Tutarı Bir işletmenin yatırım tutarı, sabit sermaye harcamaları tutarı ve faaliyet dönemindeki işletme sermayesi ihtiyacı toplamından oluşmaktadır. Yatırımın gerçekleşme süresi bir yıldan fazla olduğu durumlarda toplam yatırım tutarı harcamalarının yıllara göre dağılımı belirtilmelidir.

b- Yatırımın Yıllık İşletme Gelirleri (Nakit Girişleri) Yatırımdan faaliyet döneminde sağlanacak gelirler yani nakit girişleri, yatırımın ekonomik ömrü boyunca sabit kalmayıp, genellikle yıldan yıla farklılıklar göstermektedir. Yatırım projesinin hazırlanması ve değerlendirilmesinde, bu durumun dikkate alınması önem taşımaktadır. Yatırım nedeniyle işletmeden bir veya birkaç dönem nakit çıkışı olmakta, nakit girişleri daha sonraki işletme döneminde gerçekleşmektedir. Sağlanan nakit girişleri, dönemler itibariyle sabit, artan, azalan veya bu şekillerin karışımı olabilmektedir.

c- Yatırımın Ekonomik Ömrü Yatırımın fiziki ömrü ile ekonomik ömrü genellikle birbirinden farklı olur. Çünkü ekonomik ömür; bir yatırımın faydalı olarak üretimde bulunabileceği süreyi, fiziki ömür ise; teknik iş ve faaliyetlerin yerine getirilerek fiilen üretimde bulunulacak süreyi kapsamaktadır.

d- Yatırımın Hurda Değeri Makine, teçhizat vb. gibi yatırımlarda, makinenin hurda değeri, makine satıldığında gelecek para olmaktadır. Hurda değerin kârlı bir şekilde satılması durumunda (hurda değer, genellikle muhasebe kayıtlarında görülen değerinin üzerinde bir bedelle satılacağından) ödenmesi gereken vergilerin düşülmesi gerekmektedir.

YATIRIM DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Karlılık Yöntemi Geri Ödeme Süresi Yöntemi Net Bugünkü Değer Yöntemi İç Karlılık Yöntemi

1-KARLILIK YÖNTEMİ F F R = ------ Re = ------ I Q Karlılık, normal bir yıl içinde meydana gelmiş olan net karın başlangıçtaki yatırıma oranıdır. F F R = ------ Re = ------ I Q R : Yatırım Üzerinden Karlılık Re : Özsermaye Üzerinden Karlılık F : Net Kar I : Yatırım Tutarı Q : Özsermaye

Karlılık oranının doğru hesaplanabilmesi için, projenin öngörülen ekonomik ömründen, en uygun normal bir yılın seçilmesinin önemi büyüktür. Normal yıl, bir projenin belirlenen ekonomik ömründe ulaşabileceği en büyük kapasiteye vardığı ve borçlarla ilgili geri ödemelerin hala devam ettiğini gösteren temsili bir yıldır.

Eğer toplam yatırım veya özsermaye üzerinden hesaplanan karlılık, sermaye piyasasında geçerli olan faiz oranlarından yüksek ise, o proje iyi bir proje olarak tanımlanabilir. Alternatif projeler arasından seçim yapılması gerektiği zaman, diğer tüm faktörlerin aynı kaldığı varsayımı altında (ceteris paribus), en yüksek karlılık gösteren proje uygulanmak üzere seçilir. Bir genelleme yapılmak isteniyorsa, bütün yılların (yatırımın ömrü) karlarının ortalaması alınarak, ortalama karlılık hesaplanabilir.

ÖRNEK - 1 *Gerekli Sermaye (Yatırım Tutarı) = 10.000.000 TL *Beklenen Kar = 800.000 TL 800.000 ** Yatırımın Karlılığı = ------------------- = %8 10.000.000

ÖRNEK - 2 X A.Ş. 12.800 TL’ye aldığı yeni üretim Makinesi için 7.000 TL özsermaye, geri kalan tutar için ise %13 faiz oranlı kredi kullanmıştır. Normal bir faaliyet döneminde bu üretim makinesi 2.800 TL net kar elde edebilecektir. Bu üretim makinesinin karlılık oranı nedir?

F + Int. R = ----------------------- I 2.800 + 754 12.800 R = %28

Karlılık Oranının Sınırlamaları Yalnız bir yılın bilgilerine dayandığı ve proje ömrünün diğer yıllarını dikkate almadığı için, yaklaşık bir yöntem olarak kabul edilmelidir. Gerçek anlamda, projenin hayat süresini temsil edebilecek normal bir yılı seçmek pek kolay olmayabilir. Net karların ve giderlerin bir projenin ekonomik ömrü içindeki zaman olarak dağılımını göstermez.

Karlılık Oranının Kullanım Alanları Karlılık yöntemi, bir projenin yatırım karlılığının ve özellikle ömrü kısa olan projelerin karlılığının hızla hesaplanmasında yararlı bir araç olarak kullanılabilir. Yöntem, ülkede çok kapsamlı analizlerin yapılması için gerekli, ayrıntılı ve yeterli bilgilerin bulunmadığı durumlarda ya da projenin başlangıç aşamalarında yürütülen ön değerlendirmelerde kullanılabilir.

2-GERİ ÖDEME SÜRESİ YÖNTEMİ Geri ödeme süresi, bir yatırımın sağladığı nakit akımlarının, kaç dönem sonra o yatırım için kullanılan fon çıkışına eşit olacağını gösteren süredir. Yatırım Tutarı Geri Ödeme Süresi = -------------------------------- Yıllık Kar + Amortisman (Yıllık Net Nakit Akımları)

ÖRNEK - 1 Yatırım tutarı 1.600.000 TL olan bir yatırım her yıl 640.000 TL net nakit girişi sağlayacaktır. Bu yatırımın geri ödeme süresi ne kadardır. 36

ÖRNEK - 2 X işletmesi aşağıdaki iki yatırım projesinden birine yatırım yapmak istemektedir. Her iki yatırım projesinin de maliyeti 12.000.000 TL’dir. Yatırım Projelerinin sağlayacağı net nakit akımları aşağıdaki gibidir. Yıllar A Yatırımı B Yatırımı 1 2.500.000 2 3.500.000 3 5.000.000 6.000.000 4 4.000.000 2.800.000 5 2.400.000 37

A Projesinin Geri Ödeme Süresi Yıllar Yıllık Nakit Girişleri Nakit Girişlerinin Kümülatif Toplamı 1 2.500.000 2 5.000.000 3 10.000.000 4 4.000.000 14.000.000 5 12.000.000= 2.500.000+2.500.000+5.000.000+4.000.000/2 Yatırım tutarı olan 12.000.000 TL’ye 3,5 yıl sonunda ulaşılmaktadır. 38

B Projesinin Geri Ödeme Süresi Yıllar Yıllık Nakit Girişleri Nakit Girişlerinin Kümülatif Toplamı 1 2.500.000 2 3.500.000 6.000.000 3 12.000.000 4 2.800.000 14.800.000 5 2.400.000 17.200.000 12.000.000 = 2.500.000+3.500.000+6.000.000 Yatırım tutarı olan 12.000.000 TL’ye 3 yıl sonunda ulaşılmaktadır. Sonuçta B projesi daha kısa zamanda kendini ödediği için B projesi seçilmektedir. 39

Geri Ödeme Süresi Yönteminin Yararları Yöntemin anlaşılması ve uygulanması kolaydır. Projeler arasında bir ayıklama aracı olarak kullanılabilir. Nakit ihtiyacı şiddetli olan işletmeler için en iyi yöntemdir. Kendini en kısa sürede itfa eden projenin az riskli olduğu kabul edilir.

Geri Ödeme Yönteminin Zayıf Yanları Projenin geri ödeme süresinden sonraki net karları göz önünde tutmaz. Yöntem yatırım karlılığını ölçmeden projenin likidite durumunu daha çok göz önünde tutar. Geri ödeme süresi içindeki nakit giriş ve çıkışlarının zaman içindeki dağılımını dikkate almaz.

3-NET BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ Bir projenin net bugünkü değeri, o projenin gelecekteki nakit giriş ve çıkışlarının bugünkü değerleri arasındaki farkın toplamı olarak tanımlanır. R1 R2 Rn N.B.D. = --------- + --------- + … + --------- - C (1+i)1 (1+i)2 (1+i)n R1, R2, Rn = Net Nakit Girişleri, i = İskonto Oranı, C = Yatırım Harcaması, n = Yatırımın Ekonomik Ömrü.

Net Bugünkü Değer Bir projenin bugünkü değeri, proje için yapılan yatırım tutarı ile projeden elde edilecek net nakit akımlarının bugünkü değerleri arasındaki farktır. Bu yönteme göre net bugünkü değer pozitif ise (NBD>0) yatırım yapılır, net bugünkü değer negatif ise (NBD<0) yatırım yapılmaz. Eğer net bugünkü değer sıfıra eşit ise (NBD=0) bu noktada yatırımcı yatırımın diğer avantajları yada dezavantajlarına göre yatırım hakkında kararını verir. 43

ÖRNEK - 3 DEUcell tesislerinde kullanmayı düşündüğü bir makine için dönem başında 11.000 TL yatırım yapmayı düşünmektedir. İskonto oranı %10 olarak kabul edilmiştir. Makinenin yıllar itibariyle sağlayacağı nakit girişleri aşağıda gösterilmektedir. Yıllar Nakit Akımları (TL) 1 2.500 2 2.600 3 4.000 4 6.000

Yıllar Nakit Akımları İskonto Faktörü Nakit Akımlarının Bugünkü Değeri 11.000 1,0000 (11.000,00) 1 2.500 0,909 2.272,50 2 2.600 0,826 2.147,60 3 4.000 0,751 3.004,00 4 6.000 0,683 4.098,00 NBD= 524,83

ÖRNEK - 4 Ekonomik ömrü boyunca her yıl farklı net nakit girişleri sağlayan ve hurda değerine sahip bir yatırım projesinde NBD yöntemi; Yatırım Tutarı: 520.000 TL İskonto Oranı: % 12 Hurda Değeri: 50.000 TL YILLAR NET NAKİT GİRİŞLERİ 1 180.000 2 150.000 3 140.000 4 120.000 5 80.000

180000 150000 140000 N.B.D. = ------------ + ------------ + ----------- (1+0.12)1 (1+0.12)2 (1+0.12)3 120000 80000 50000 + ------------ + ------------ + ----------- - 520000 (1+0.12)4 (1+0.12)5 (1+0.12)5 = +9560 TL (PROJE KABUL)

ÖRNEK - 5 Kurulum dönemi bir yıldan fazla olan yatırım projelerinde NBD yöntemi; Yatırım Tutarı: 2.000.000 TL İskonto Oranı: % 15 Hurda Değeri: 500.000 TL Projenin Ekonomik Ömrü: 5 Yıl Yatırım Harcamaları; 1. yıl: 1.200.000 TL 2. yıl: 800.000 TL YILLAR NET NAKİT GİRİŞLERİ 3 600.000 4 800.000 5 1.000.000 6 7

Net Bugünkü Değer Yönteminin Avantajları İskonto oranı belirlendiğinde uygulanması kolay bir yöntemdir. Nakit akımları olumsuz yıllar için de çözümler mümkündür. Projenin tüm hayat süresini gözönünde tutar. Gelecekteki nakit akımlarını bugüne indirgemek suretiyle zaman tercihlerini de gözönünde tutar. Belirli bir iskonto oranını kullanarak sermayenin alternatif maliyetini de dikkate alır.

Net Bugünkü Değer Yönteminin Sakıncaları Net bugünkü değer yönteminin başarısı belirlenecek iskonto oranına bağlıdır. Yöntem projelerin gerçek karlılığını göstermez, kabul edilmiş karlılık oranının üzerinde kalan projeleri dikkate alır. Standart iskonto oranının projenin ömrü boyunca sabit kaldığını varsayar.

4-İÇ KARLILIK YÖNTEMİ İç karlılık yönteminde iskonto oranı bilinmez. İç karlılık projenin net bugünkü değerini sıfır yapan iskonto oranıdır. İç karlılık oranı projenin nakit girişleri ile nakit çıkışlarını birbirine eşitleyen iskonto oranıdır.

R1 R2 Rn C = --------- + --------- + … + --------- (1+i)1 (1+i)2 (1+i)n R1, R2, Rn = Net Nakit Girişleri, i = İç Karlılık Oranı C = Yatırım Tutarı n = Yatırımın Ekonomik Ömrü

İÇ KARLILIK YÖNTEMİ İç karlılık projeye yatırılan sermayenin, o projenin hayat süresi boyunca üzerinden taksitler halinde hangi oran üzerinden ödeneceğini gösteren orandır. Yatırım kararı, belirli bir projenin iç karlılık oranının, yatırılan sermayenin ödenmesini gösteren en asgari kabul edilebilir bir oranı ifade eden sınır bir oran ile karşılaştırılmasından sonra alınır. Alternatif projeler arasında seçim yapmak gerektiği hallerde en yüksek iç karlılık oranını gösteren proje seçilir.

İr = i1 + ----------------- İç Karlılık Oranı İr : Projenin iç karlılığı PV : Düşük iskonto oranı üzerinden net bugünkü değerin pozitif değeri NV : Mutlak değer olarak daha yüksek iskonto oranı üzerinden net bugünkü değerin negatif değeri İ1 : Net bugünkü değeri hala pozitif fakat sıfıra çok yakın bir değer yapan daha düşük bir iskonto oranı İ2 : Net bugünkü değeri hala negatif fakat sıfıra çok yakın bir değer yapan daha yüksek bir iskonto oranı PV ( i2 – i1) İr = i1 + ----------------- PV + |NV|

İr = 13 + --------------------- = %13.31 Örnek-6 İskonto Oranları Projenin Net Bugünkü Değeri %7 115.000 %11 32.100 %13 = i1 3.900 PV %14 = i2 - 8.800 NV 3900 ( 14 – 13) İr = 13 + --------------------- = %13.31 3900 + 8800

Yıllık Net Nakit Akımları ÖRNEK - 7 X işletmesinin yeni alınmayı düşündüğü matbaa makinesinin yatırım tutarı dönem başı itibariyle 100.000 TL’dir. Yatırımın ekonomik ömrü 4 yıl olup hurda değeri bulunmamaktadır. Yıllar itibariyle sağlayacağı net nakit akımları ise aşağıdaki gibidir.İç verim oranını hesaplayınız. Yıllık Net Nakit Akımları Yıl 42.000 46.000 40.000 4. Yıl 26.000 56

İr = 20 + --------------------- = %21.55 Yıllar Nakit Akımları İskonto Oranı %22 Bugünkü Değer İskonto Oranı %20 -100.000 1,00 1 42.000 0,8196 28.218 0,833 34.986 2 46.000 0,6718 25.332 0,694 31.924 3 40.000 0,5507 18.055 0,579 23.160 4 26.000 0,4513 9.619 0,482 12.532 -740 +2.602 2602 ( 22 – 20) İr = 20 + --------------------- = %21.55 2602 + 740

İç Karlılık Yönteminin Avantajları Riskin hesaplara katılmasında kolaylık sağlar. Bugünkü değer yöntemine göre daha kolay anlaşılır ve doğrudan doğruya beklenen karı verdiğinden daha uygundur.

İç Karlılık Yönteminin Dezavantajları Yöntem, aynı anda uygulanamayan iki veya daha çok sayıda projenin karşılaştırılması yapıldığında yanlış sonuçlar verebilir. Yöntem, karar alıcının zamanla ilgili tercihlerini doğrudan yansıtmaz. İç karlılık oranının hesaplanması bir dereceye kadar yorucu ve tekdüze bir iş’tir.