Toplu pazarlık

Toplu pazarlığın tanımı Toplu pazarlık kavramı günümüzde oldukça sık kullanılan bir terim olmakla birlikte özellikle ülkeden ülkeye değişen farklı anlamlarda karşımıza çıkmaktadır. Toplu pazarlık kavramı ilk defa Sidney ve Beatrice Webb’ler tarafından 1891 yılında İngiltere’de ortaya atılmıştır.

Genel olarak toplu pazarlık, bir tarafta işçileri temsil eden işçi sendikalarının, diğer tarafta işverenlerin veya işveren sendikalarının yer aldığı, iki tarafın çalışma kural ve koşullarını belirlemek için bir araya gelerek toplu görüşmeye oturmaları ve toplu sözleşme imzalamaları sürecinin tümünü ifade etmektedir (Koray, 1992, s. 134).

Toplu pazarlık, sendikaların başta ücret olmak üzere, çalışma koşullarını belirlemede işveren karşısında işçilerin temsilcisi olarak yer aldıkları önemli bir faaliyet alanıdır. Bu yolla işverenlerin tek taraşı kural koyma otoritesi kısıtlanmakta, çalışanlara da kendi çıkarlarını koruma doğrultusunda kararlara katılma hakkı tanınmaktadır. Diğer taraftan, işveren açısından da işyerindeki verimlilik ve sosyal barışın sağlanmasında toplu pazarlık sonucu ulaşılan uzlaşmanın da önemi büyük olmaktadır.

• Uluslararası Çalışma Örgütü toplu pazarlığı şu şekilde tanımlanmaktadır: “Bir tarafta bir işveren veya bir ya da birden fazla işveren örgütü ile diğer taraftan işçileri temsil eden bir veya birden fazla işçi örgütü arasında; çalışma koşulları ve istihdam iliş- kisinin belirlenmesi; ve /veya işçiler ve işverenler arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi; ve/veya işveren veya onların örgütleriyle işçilerin örgüt veya örgütleri arasındaki ilişkileri düzenlemek konusunda giriştikleri bütün görüşmelerdir”.

En genel ifadeyle çalışma koşullarının belirlenmesi ve sistemleştirilmesi yöntemi olarak ifade edilen toplu pazarlık, taraflar arasındaki ilişki ve mücadeleyi kurumsallaştıran bir mekanizmadır.

Toplu pazarlık çok farklı unsurların etkisini bünyesinde barındıran bir süreç olmasıyla da dinamik bir oluşumu ifade etmektedir. Dolayısıyla bu unsurlardaki değişim toplu pazarlık sürecine de yansımaktadır. Toplu pazarlık süreci tarafların amaç, beklenti ve taktiklerine göre şekillenmektedir. Taraflar, sahip olduğu amaçlara ulaşabilmek için çeşitli taktik ve strateji ile toplu pazarlık sürecine dahil olmaktadır. Dolayısıyla sahip olunan taktik ve stratejiler de toplu pazarlık sürecini ve yapısını belirleyen temel etkenler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Toplu iş sözleşmesi ise “bir veya birden çok işçi örgütü ile bir veya birden çok işveren veya işveren kuruluşları arasında bir veya birden çok işyeri veya işkolunda işçi ve işverenlerin bireysel ve toplu ilişkilerini düzenlemek ve sözleşme tarafları arasında hak ve yükümlülükleri belirtmek amacıyla imzalanan bir sözleşme olmaktadır. ”

Toplu pazarlık, bir tarafta işçileri temsil eden işçi sendikalarının, diğer tarafta işverenler veya işveren kuruluşlarının yer aldığı iki tarafın çalışma kural ve koşullarını belirlemek için bir araya gelerek toplu görüşmeye oturmaları ve toplu sözleşme bağlamaları sürecinin tümünü ifade etmektedir. Sendikalar için en önemli işlev dün olduğu gibi bugünde toplu pazarlık yapmak ve pazarlık sonunda bireysel sözleşmelerin yerini alacak ve yasalar gibi işyerlerinde bağlayıcı nitelik taşıyacak toplu iş sözleşmesi bağıtlamaktır. Toplu pazarlığın dar ve geniş olmak üzere iki anlamı vardır. Dar anlamıyla toplu pazarlık işçi sendikası ve işverenler veya işveren kuruluşları arasında sürdürülen ve işkolu veya işyerinde ücret ve çalışma koşullarını belirlemeye yönelik bir sözleşme veya iş uyuşmazlığı ile sonuçlanan pazarlık sürecini açıklamaktadır. Geniş anlamıyla, çalışma yaşamı ve koşullarına ilişkin işçi ve işveren olarak iki taraflı veya hükümetlerinde katılmasıyla üç taraflı sürdürülen görüşmelerin tümünü kapsamaktadır. Toplu pazarlığın bir pazarlık niteliği taşıdığı açıktır.

Toplu pazarlığın karşılıklı alışverişe dayanan bir pazarlık ilişkisi olmaktan öte nitelikleri vardır. Sendikaların toplu pazarlıklar yoluyla temsil ettikleri üyelerin, en başta, ekonomik çıkarlarını koruma amacı taşıdıkları, bu nedenle toplu pazarlıklarda ekonomik amaçların ağırlık taşıdığı açıktır. Ücretler, yan ödemeler, sosyal yardımlar gibi parasal haklara ilişkin isteklerin tümü doğrudan doğruya ekonomik niteliktedir. Bunun yanında iş güvencesi, çalışma saatleri, izinler, eğitim, ilerleme olanakları gibi çalışma koşullarına yönelik isteklerde dolaylı olarak ekonomik nitelikler taşırlar. Ancak toplu pazarlıklarda ekonomik niteliği bulunmayan amaçlar ve isteklerde yer almaktadır.