Spor Psikolojisi Sporda Uyarılmışlık, Kaygı ve Stres

Canlılık Düzeyi (Uyarılmışlık) Fizyolojik durum Sinir sisteminin bir fonksiyonu, çok boyutlu Organizmanın en sakin durumundan organizmanın en heyecanlı durumu arasındaki dağılımı Aktivasyonla eş anlamlı Tetikte olma, güdülenme Uyarılmışlığın yönü (derin uyku ve en heyecanlı durum) Uyarılmışlığın yoğunluğu (uykuda çok az yada hiç yok, çok) Çok boyutlu Fizyolojik, davranışsal ve bilişsel

Canlılık Düzeyi Semptomları Yüksek Canlılık Düzeyi Ellerin Üşümesi Sık sık idrara çıkma isteği Terleme Olumsuz Düşünme Kas gerginliği Konsantre olamama Mide bulantısı ve krampları Baş Ağrısı Ağız kuruluğu, uykusuzluk Düşük Canlılık Düzeyi Yavaş hareket etme Kolayca dikkatin dağılması Dikkat eksikliği Performansla ilgili kayıtsızlık İlgisizlik Bacakların ağırlaşması

KAYGI Artmış fizyolojij uyarılmışlık ve subjektif endişe (Cox, 1998) Vücudun uyarılmışlığıyla birlikte bulunan sinirlilik, endişe ve sıkıntı duygularıyla ilgili durumu (Weinberg & gould, 1995) Algılanan tehdit (Anshel, 1997) Uyarılmışlığın bilişsel boyutu ya da duygusal etkisi (Horn, 1992)

Sürekli Kaygı: Kişiliğin bir parçasıdır. Çevrelerindeki doğal uyaranları genelde tehdit edici olarak algılama eğilimindedirler. Durumluk Kaygı: Duruma özgü Endişe ve gerginlik yaratan durumlarda ortaya çıkan ve sonra kaybolan

DURUMLUK KAYGI Bilişsel Durumluk Somatik Durumluk Kaygı Kaygı ZAMAN ZAMAN DEĞİŞEN ZAMAN ZAMAN ENDİŞELER VE OLUMSUZ DEĞİŞEN DÜŞÜNCELER ALGILANAN FİZYOLOJİK UYARILMIŞLIK Örneğin; - Okul takımında oynayan, - Belli düzeyde beceri sahibi olan, - Her gün düzenli spor yapan yada - Profesyonelce spor yapan kişiler mi oldukları yeterince tanımlayabiliyor

STRES Organizmanın dengesini ve bütünlüğünü bozan uyaranlar (Bernard) Yaşamın gereksinimlerini doyurmak ve karşılamak için organizmanın, zararlı etkenlerden kaçıp korunması (Pluger, 1877) Homeostasis, iç dengenin bozulması (Cannon) İnsanın alışıla gelen davranış kalıplarının yetersiz kaldığı durumlarda ortaya çıkan tepki (Hause, 1974)

STRES Eustres: Olumlu Yapıcı Haz duyguları Hafif kıpırtılar Distres: Olumsuz Sıkıntı verici Bilişsel, duygusal ve davranışsal işlevlerde azalmalar

SPORDA STRESS KAYNAKLARI Seyircinin tepkisi Sakatlanma Risk içeren sporlar Yarışmalarda saat farkı, iklim değişikliği, farklı yemekler Antrenörle, takım arkadaşı ile çatışma Aile ve okulda çatışma Karar vermede yaşanan çatışma (Hacfort & Schwenkmezger, 1993)

SPORDA STRESS Durumluk kaygının ortaya çıkması Stres bir süreç Çevresel Talep Çevresel Talebin Algılanması Tepki Davranış

DÜRTÜ KURAMI Dürtü kuramı temel olarak, uyarılmışlık veya dürtüler arttıkça, öğrenilmiş davranışların meydana gelmesini daha olası olduğunu ileri sürmektedir. Bu durum, uyarılmışlıktaki herhangi bir artışın daima performansı geliştirdiğini öne sürebilir. Gerçekte temel uyarılmışlık performans ilişkisi doğrusaldır; uyarılmışlıkla arttıkça, performans artar.

DÜRTÜ KURAMI Performans Canlılık Düzeyi

TERS U HİPOTEZİ Ters “U” hipotezine göre sporcunun istenen performansı sergileyebilmesi için uygun bir uyarılmışlık dolayısıyla belirli bir gerginlik düzeyinde bulunması gerekir. Bu düzeyin altı ve üstü performansı gerekir. Bu düzeyin altı ve üstü performansı olumsuz yönde etkiler (Yerkes ve Dodson, 1908).

TERS U HİPOTEZİ

TERS U HİPOTEZİ

TERS U HİPOTEZİ

TERS U HİPOTEZİ

HANIN IZOF KURAMI Uyarılmışlık ile ilgili diğer bir teori Optimal İşlev görme Bölgesi modelidir. Bu modele göre bir sporcunun optimal performansı göstermesi için uyarılmışlığın orta düzeyde olmasına gerek yoktur. Sporcular performanslarını bir düzeyde değil kendilerine özel bir bölgede gösterebilirler.

HANIN IZOF KURAMI

HANIN IZOF KURAMI

KATASTROF KURAMI Uyarılmışlık ile ilgili diğer bir teori Katastrof (Ani değişim) modelidir. Bulunulan durumdaki küçük değişikliklerdeki artmanın, işleyişte ani değişimlere neden olacağını öne sürer. Ani değişimler farklı dengeler arasındaki çatallanmalardır. Bu model üç boyutludur. Bu boyutların ilki fizyolojik uyarılmışlık, bilişsel kaygı ve performans.

KATASTROF KURAMI Bu modelde bilişsel kaygı ile fizyolojik uyarılmışlık arasındaki ilişki hafif ters u şeklindedir. Bilişsel kaygı yüksek ise performans bir noktaya kadar fizyolojik uyarılmışlıkta bir artış şeklinde göstermekte, fakat bu noktadan sonraki artış performans eğrisinde ani bir düşüş göstermektedir.

KATASTROF KURAMI

Çok Boyutlu Kaygı Kuramı Çok boyutlu kaygı kuramı, kaygı tepkisinde en az iki bileşenin olduğunu tartışmaktadır. Bu iki bileşen, başarısızlık hakkında korkuya ilişkin bir bilişsel bileşen ve fizyolojik tepkilerin algılanmasını yansıtan bir bileşendir Bilişsel kaygı, kaygının bilişsel bileşenidir ve başarıya ilişkin olumsuz beklentiler ya da kendini olumsuz değerlendirme nedeniyle meydana gelir.

Çok Boyutlu Kaygı Kuramı Sporda bilişsel kaygı olumsuz performans beklentisi ve bu nedenle olumsuz kendini değerlendirme ile ortaya çıkar. Somatik kaygı, doğrudan otonomik uyarılmışlıktan gelişen, kaygının duygusal ve fizyolojik öğeleri anlamına gelir. Somatik kaygı, hızlı kalp atım hızı, solunum artması, ellerin terlemesi, mide ağrısı ve kas gerginliği gibi tepkilerle yansıtılır

Neden Kaygı Performansı Etkiler Tehditlerle başa çıkma yeteneğinin olmaması Zihinsel hata Kendine güvenin azalması ve yargılama yeteneğinin olumsuz etkilenmesi Fizyolojik değişimlere neden olması

Kaygının Giderilmesinde Antrenörün Rolü Hataların olabileceğini, hataların sporcunun performansını etkileyeceğini kabul edin ve sporcuların hataları ile başa çıkabilmeleri için olumsuz ifadelerden kaçının Sonuç performanslarından değil de performans hedeflerinden bahsedin

Kaygının Giderilmesinde Antrenörün Rolü Fiziksel aktivite ile stresi azaltabilir Gevşemeleri için sporcuları uyarmayın Bilindik ortamlar ve görevler yaratın Efektif ve kullanılacak stratejiler çalışın Sporcuya kendi zihinsel antrenmanını yapmasına izin verin Kendine güvenli olmasını sağlayın

Yarışma Öncesi Canlılık Düzeyini Yükseltme Sporcuların beceri düzeyi, yaş, psikolojik ihtiyaçları, oyundaki pozisyonları ve yapılacak işi dikkate alın Genç sporcular daha çok heyecanlanır Beceri düzeyi düşük sporcular hareket formuna konsantre olurlar ve yüksek canlılık düzeyi performanslarını olumsuz etkiler Sporcuların ihtiyaçlarını bilin Yarışma öncesi görsel materyaller izlettirin Sporcuların kendilerine güvenmelerini sağlayın Fizyolojik uyarılmışlık çeşitli tekniklerle arttırılabilir

Canlılık Düzeyinin Azaltılması: Nefes Kontrolü Dereceli kas gevşemesi Meditasyon Kendi kendine konuşma Canlandırma Hedef belirleme Müzik Yoga Canlılık Düzeyinin Arttırılması: Hızlı nefes alımı Strecthing Yarış öncesi planlama Arkadaş konuşmaları Enerji verecek imgelerin kullanılması Müzik video

Devre Arası için Canlılık Düzeyini Yükseltme Az bilgi verin İki – üç önemli nokta üzerinde durun Sözellikten ziyade görsel temalarla anlatın Özetleyin Önceki devreye ait olumlu noktalara vurgu yaparak, gelecek devrenin performansları ile ilgili beklentilerinizi iletin

Kaygıyı arttıran canlılık düzeyini değiştiren süreçler Yarış öncesi veya esnasında bir şeyler öğretmeye çalışmak İlla ki bu maçı kazanmalıyız anlayışı Güdülemek için sporcuyu sürekli eleştirmek Gerçekçi olmayan hedefler Hakemleri kötülemek Sporcunun kendisini kötü hissetmesini sağlamak Sporcuya seyirciyle baskı kurmak Sporculara farklı davranmak

Kaygı kontrolü için öneriler Kontrol edilebilen şeylere odaklanmak Antrenman ortamlarını düşünmek En kötü senaryoları düşünmek Aktif olmak Bilişsel stratejileri kullanmak

İLGİNİZ ve SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER