Yrd. Doç. Dr. Ahmet ÖZTEL Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Bölümü Entropi Ve Standart Sapma Ağırlıklandırma Karşılaştırması: Kurumsal Sürdürülebilirlik Performansı Analizinde Bir Uygulama Yrd. Doç. Dr. Ahmet ÖZTEL Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Bölümü

Giriş Sürdürülebilirlik: kendi ihtiyaçlarını karşılamak üzere gelecek nesillerin gereksinmelerini tehlikeye atmadan bugünün ihtiyaçlarını karşılayan gelişmedir (Mori ve Christodoulou,2011). Bu tanım doğrultusunda sürdürülebilir gelişme, insan ihtiyaçlarının tatmininde kalıcı memnuniyet sağlayan, ekosistemlerin kendilerini yenilemelerine izin veren, yaşam kalitesini arttıran gelişmelerdir (Allen, 1980).

Giriş Kurumsal sürdürülebilirlik, sürdürülebilirlik yaklaşımının işletme düzeyindeki eşdeğeri olarak kabul edilmektedir. Bu yaklaşıma göre işletmelerin kurumsal büyümesi ve kârlılığı ile onların çevresel koruma, sosyal eşitlik, adalet ve ekonomik kalkınma gibi toplumsal hedeflerin peşinden gitmeleri eşdeğer önemdedir (Çalışkan, 2012). Şirketlerde sağlıklı bir sürdürülebilirlik uygulaması için, sürdürülebilirliğin üç alt faktörü olan ekonomik, sosyal ve çevresel parametreler şirketlerin tüm temel, stratejik ve operasyonel süreç ve karar alma mekanizmalarına dahil edilmelidir (Sürdürülebilirlik raporu, 2012).

Giriş Burada dikkate alınması gereken nokta şirketlerin yalnızca ekonomik değil, sosyal ve çevresel olarak da sorumluluklarının olduğudur. İşletme düzeyinde kurumsal sürdürülebilirliğin rekabet, yenilik ve pazarlama bileşenleriyle üst seviyede ilişkilendirildiği görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında herhangi bir şirket, kurumsal sürdürebilirlik üzerinden rekabet avantajı elde edebilmektedir (Diaz-Balteiro, Voces, ve Romero, 2011).

Giriş Gelişmiş ülkeler başta olmak üzere, dünya genelinde firmalara sürdürülebilirlik kriterlerine uyum için çevre baskısı giderek artmaktadır. Bunun sonucu olarak firmalar ekonomik, sosyal ve çevresel faktörlere uyum derecelerini açıklamayı bir zorunluluk olarak görmektedir (Ness, Urbel-Piirsalu, Anderberg ve Olsson, 2007). Ancak çok sayıda kriterin kullanılması nedeniyle kurumsal sürdürülebilirlik performansının değerlendirilmesinde zorluklarla karşılaşılmaktadır. Çünkü çok sayıda kriterin objektif olarak ve optimum değerleriyle tek bir kritere düşürülmesi gerekmektedir. Bu işlemin doğru biçimde yapılmasının ise çok zor olduğu iddia edilmiştir (Erol, Sencer ve Sarı, 2011).

Giriş Çok kriterli karar verme yöntemleri bu noktada çözüm adına oldukça faydalı bir çerçeve sunmaktadır. Bu yöntem, karar içerisinde tüm kriterlerin görece önemlerine göre belirli bir ağırlık etkisi olması nedeniyle oldukça şeffaf, katılımcı ve disiplinler arası çalışmalara olanak sağlamaktadır (Erol, Sencer ve Sarı, 2011). Bu nedenlerle çok kriterli karar verme modellerinin kurumsal sürdürülebilirlik için uygun olduğu iddia edilmekte (Singh, Murty, Gupta ve Dikshit, 2007; Munda, 2005) ve çok sayıda araştırmada da karar modeli olarak kullanılmaktadır

Giriş Bu çalışmada Cameco şirketinin kurumsal sürdürülebilirlik performansı, çok kriterli karar verme yöntemlerinden TOPSIS kullanılarak analiz edilmiştir. Ağırlıklandırma yöntemi olarak objektif ağırlıklandırma yöntemlerinden Entropy ve Standart Sapma (SD) tercih edilmiştir. Cameco şirketi, %19 Pazar payı ile dünyanın en büyük uranyum madeni ve nükleer yakıt üreticisidir.

İndikatörler Keeble ve diğerleri (2003) çalışmalarında, verilerini kullandıkları firmanın belirlediği indikatörleri kullanmışlardır. Benzer şekilde bu çalışmada da Cameco firmasından elde edilen verilerden(https://www.cameco.com/sustainable_developme nt/2014/ ), literatür doğrultusunda [UNESCO, 2006; UN, 2001], ‘’bir indikatörün ölçülebilirliği’’ ve ‘’indikatör verilerine ulaşılabilirlik’’ kriterleri (Erol ve diğerleri, 2011) çerçevesinde uygun indikatörler seçilmiştir. Hesaplamalar Excel Visual Basic Application kodlaması yapılarak yapılmıştır.

Kurumsal Sürdürülebilirlik

Karar matrisi Burada her bir satır bir alternatifi ve her bir sütun bir kriteri göstermektedir. Matrisin 𝑥 𝑖𝑗 . elemanı i. alternatifin j. kritere göre başarı değerini göstermektedir.

Entropi ve Kriterlerin Ağırlık Değerleri Çok kriterli karar verme problemlerinde, kriterlerin önem düzeyleri aynı olmayabilir. Kriterlere ağırlık değerleri atamak, önem düzeylerini belirlemede etkilidir. Shannon ve Weaver (1948) entropi kavramını olasılık teorisi açısından; bilginin içerisindeki belirsizliğin ölçülmesi olarak tanımlamıştır. Shannon’un (1948) önerdiği bu kavram, daha sonra Wang ve Lee (2009) tarafından bir ağırlık hesaplama yöntemi olarak geliştirilmiştir. Bu yöntemi şöyle özetleyebiliriz:

Entropi ve Kriterlerin Ağırlık Değerleri

SD (Standart Sapma) Yöntemi

TOPSIS (Technique for Order of Preference by Similarity to Ideal Solution) Yöntemi Yoon ve Hwang (Kwangsun Yoon, 1981; K Yoon & Hwang, 1981) tarafından geliştirilen TOPSIS yöntemi, ideal çözüme en yakın ve negatif-ideal çözüme en uzak olan alternatifin seçilmesi prensibi üzerine inşa edilmiştir. TOPSIS, ideal çözüme göreceli en yakınlığı alarak, ideal çözüme en yakınlık ile eş anlı olarak negatif-ideal çözüme en uzak olmayı sağlar.

TOPSIS Yöntemi

TOPSIS Yöntemi

Uygulama: Cameco firmasının kurumsal sürdürülebilirlik analizi Bu çalışmada Cameco firmasının yıllara göre kurumsal sürdürülebilirlik performansı araştırılmıştır. Veriler Cameco’nun yıllık olarak yayınladığı sürdürülebilirlik raporundan alınmıştır (Sustainability Report, 2014).

Uygulama: Ekonomik sürdürülebilirlik Yıl Gelirler Operasyon Giderleri Çalışan Ücretleri Sermayedarlara Ödeme Topluluk Yatırımları 2009 2314985,00 937411,00 590000,00 144648,00 4794,00 2010 2123655,00 1024461,00 599731,00 173084,00 2011 2384404,00 1201406,00 653582,00 207936,00 5294,00 2012 1890660,00 1184863,00 453242,00 211596,00 2013 2438723,00 1634941,00 462164,00 231273,00 4085,00   Max Min Ağırlık 0,0804207 0,3751114 0,2062945 0,254895 0,0832784

Uygulama: Ekonomik sürdürülebilirlik Yıl TOPSIS Skor Sıralama 2009 0,636254 3 2010 0,663389 2 2011 0,582248 4 2012 0,686166 1 2013 0,38431 5

Uygulama:Çevresel sürdürülebilirlik   Toplam Direkt Enerji Tüketimi (GJ) Toplam Endirekt Enerji Tüketimi (GJ) Toplam Su Kullanımı (m3) Toplam Sera Gazı Salınımı NitrojenOksit NO2 (ton) Sülfür Dioksit (SO2) (ton) Karbon Monoksit (CO) (ton) Uçucu organik bileşikler (ton) Toplam Partikül Madde (ton) Toplam Partikül Madde <= 10 microns Toplam Partikül Madde <= 2.5 microns Amonyak (NH3) (ton) Uranyum (ton) 2009 2783604 1571186 20983494 461112 411 337 237 271 1438 176 52 78 0,16 2010 2690412 1700453 20026806 473276 561 204 24 219 1253 257 108 77 0,2 2011 3084608 1773563 21135822 512790 605 316 241 294 119 285 128 76 0,6 2012 3170286 1909048 21673994 532497 716 317 210 360 793 278 55 0,1 2013 3143646 2067434 20667091 519589 617 261 458 258 765 300 74 53 0,15 Min W 0,0012 0,0023 0,0002 0,0008 0,0079 0,1071 0,0071 0,0899 0,0081 0,0247 0,0075   Hidrojen Florid (ton) Zararsız Atık , Üretilen (ton) Zararsız Atık , Dönüş. (ton) Zararsız Atık , Depo. (ton) Zararsız Atık , Dön. Ora. (%) Düşük Rad. Atık , Üretilen (ton) Düşük Rad. Atık , Dönüş. (ton) Düşük Rad. Atık , Depo. (ton) Düşük Rad. Atık , Dön. Ora. (%) Zararlı Atık , Üretilen (ton) Zararlı Atık , Dönüş. (ton) Zararlı Atık , Depo. (ton) Zararlı Atık , Dön. Ora. (%) 2009 0,25 2781 488 2293 0,18 6669 603 6067 0,09 385 332 53 0,86 2010 0,78 4284 168 2604 0,39 6744 1756 4988 0,26 448 342 105 0,77 2011 0,74 7655 1449 6206 0,19 7696 1177 6519 0,15 270 188 82 0,7 2012 0,64 5943 2252 3691 0,38 11345 1626 9719 0,14 373 271 102 0,73 2013 0,72 533 157 376 0,29 8926 1546 7379 0,17 344 231 112 0,67 Min Max W 0,1208 0,0301 0,1058 0,2180 0,1148 0,0262 0,0110 0,0286 0,0133 0,0298 0,0068 0,0124 0,0158

Uygulama: Çevresel sürdürülebilirlik Yıl VIKOR Skoru Sıralama 2009 0,424031 4 2010 0,405151 5 2011 0,434053 2 2012 0,705597 1 2013 0,425464 3

Uygulama:Sosyal sürdürülebilirlik Yıl Toplam Çalışan Yeni Çalışan % Devir Oranı % Toplu Söz. Oranı % Devamsızlık Oranı % 2009 3149 14,63 9,81 28,35 3,62 2010 3302 9,45 7,19 26,98 3,21 2011 3474 9,93 7,93 26,28 3,39 2012 3574 8,77 7,43 25,38 3,55 2013 3345 7,67 13,87 25,89 3,35   Max Min W 0,0031 0,0864 0,1107 0,0025 0,0030 Yıl Yaralanma Kayıp Zaman Per. Değ. Çalışan Çalışan Radyasyon Oranı Kurumsal Yönetim Skoru Şikayet Sayısı 2009 0,505 0,7165 0,96 85 1 2010 0,243 0,7301 0,94 88 5 2011 0,309 0,7371 0,81 91 3 2012 0,126 0,7462 0,72 2 2013 0,172 0,7411 4   Min Max W 0,3734 0,0003 0,0255 0,0011 0,3940

Uygulama:Sosyal sürdürülebilirlik Yıl TOPSIS Skoru Sıralama 2009 0,505719 4 2010 0,400891 5 2011 0,512006 3 2012 0,822156 1 2013 0,534504 2

Toplam Sürdürülebilirlik Performansı Yıl Ekonomik Çevresel Sosyal 2009 0,6362542 0,424031 0,505719 2010 0,6633886 0,405151 0,400891 2011 0,5822483 0,434053 0,512006 2012 0,6861664 0,705597 0,822156 2013 0,38431 0,425464 0,534504 Ağırlık 0,2487097 0,344308 0,406983

Toplam Sürdürülebilirlik Performansı Yıl TOPSIS Skor Sıralama 2009 0,300788 2 2010 0,240102 4 2011 0,282161 3 2012 1 2013 0,236718 5

Sonuç Bu çalışmada kurumsal sürdürülebilirlik performansının TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda öncelikle uygun indikatörler seçilmiştir. Daha sonra Entropi yöntemi ile indikatörlerin önem seviyesi belirlenmiş ve son olarak da TOPSIS yöntemi ile Cameco firmasının kurumsal sürdürülebilirlik performansı incelenmiştir. Bu çalışmada sürdürülebilirlik performansının değerlendirilmesinde kullanılan yöntemler, yoruma ve sübjektif kriterlere yer vermeyen matematiksel yöntemler olduğu için objektif ve kesin sonuçlara ulaşılmıştır. Bu nedenle, önerilen yöntemin kurumsal sürdürülebilirlik performansı analizi için uygun bir yöntem olduğu ifade edilebilir.

Sonuç Entropy yöntemi formülünde logaritma bulunduğu için negatif değer içeren veri grubunda sorun teşkil etmektedir. Bu sebeple SD yöntemi iyi bir alternatif olarak görülmektedir. Yapılan hesaplamalarda Entropy yöntemi ile ağırlıklandırma ve SD yöntemiyle yapılan ağırlıklandırmalar arasında sonucu etkileyen farklılıklar bulunmuştur. Bu farklılığın sebebi SD yönteminin farklı ölçeklerden etkilenmesidir. Ölçek hassasiyetini gidermek için yönteme normalizasyon işlemi eklenebilir veya standart sapma değerleri yerine değişim katsayısı (Coefficient of Variation) kullanılabilir. Uygulamada değişim katsayısı kullanılarak Entropy yöntemiyle uyumlu makul sonuçlar elde edilmiştir.

SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM…