Yrd. Doç. Dr. Serkan Kıvrak İNŞ 239 İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE HUKUKSAL YAKLAŞIMLAR VE ETİK Ders Notları-3 Yrd. Doç. Dr. Serkan Kıvrak

Mühendislik Uzmanlaşmış bilgidir. Kendi mesleki kurallarını koyabilme ayrıcalığına sahiptir. Halka karşı sorumluluk gerektirir.. EDİNMİŞ OLDUĞUMUZ BİLGİ VE YETENEKLERİMİZİ TOPLUMUN FAYDASINA KULLANMALIYIZ. TOPLUM DA BİZDEN MESLEĞİMİZİN VE MESLEKTAŞLARIMIZIN PERFORMANSLARINI İZLEME, GÖZLEME VE DÜZENLEMEMİZİ İSTİYOR.

Mühendislik Dolayısıyla, Eğitimimizde ve mesleki faaliyetlerimizde etik boyut mutlaka bulunmalıdır.

Etik ve Ahlak Etik, karakter ve alışkanlık anlamına gelen Yunanca ‘ethos’tan türetilmiştir. Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir. Etik, iyi ve kötü insan davranışının oluşturduğu karakteristik olarak tanımlanır ve bu neyin iyi ve kötü, yanlış ve doğru olduğunu ve bizim ne yapıp yapmayacağımızı belirler. Ahlak felsefesi ya da etik, ahlakı konu edinen felsefe dalıdır. Kullanılan ahlak terimlerini ve ahlaki yargıların statüsünü analiz eden etik, takınılan ahlaki tutumların ardında yatan yargıları ele alır.

Etik Etik, neyin daha doğru, daha iyi olabileceğine ilişkin bir arayıştır. Etik, bireysel ve sosyal ahlaki deneyimlerimizi sistematik anlama çabasıdır.

Etik-Ahlak Sözcüğün Arapça karşılığı olan ve sık sık eş anlamlısı olarak kullanılan ‘Ahlak’ ise bir insanın yaradılışı gereği gerçekleştirdiği davranış anlamına gelen ‘hulk’ kelimesinin çoğuludur. Ahlak, kişinin kişisel inançlarını ifade eden değerler topluluğu/düşünce şekli olup aile, din, toplum ve arkadaşların etkisi ile yönlendirilmiş olabilir. Etik, ahlaklı bir kişinin nasıl davranacağını belirtir. Etik değerler, yapılanların doğru veya uygun olmasını öngören düşüncelerdir.

Etik ve Ahlak “Ahlakilik” davranış ve karakterin iyi ve doğru olmasını içerir (geleneksel, kişisel) “Etik olmak” üzerinde bilimsel olarak çalışılmış, genel kabul görmüş, ideal bir ilkeler sistemine uygunluktur (bilimsel, mesleki).

Etik ve Ahlak Etik doğru ve yanlış davranış teorisidir. Ahlak ise onun pratiğidir. Ahlaki değil etik ilkelerden, etik değil ahlaki bir davranış tarzından söz etmek daha doğrudur. Etik bir kişinin belli durumda ifade etmek istediği değerlerle ilgilidir. Ahlak ise bunu hayata geçirme tarzıdır.

Yanlış İnanışlar «Etik bana doğruyu ve yanlışı söyleyen duygularımla ilgilidir.“ HAYIR! Etik olmak bir kişinin duygularını izlemesi değildir. Bazı durumlarda duygular doğru davranışlar içinde bulunulmasına engel olabilir.

Yanlış İnanışlar «Etik dini inançlarımla ilgilidir.“ HAYIR! Etik, din ile ilişkili olarak tanımlanmamalıdır. Dinlerin çoğunda yüksek etik standartlar mevcuttur. Ancak etik din ile ilişkilendirildiğinde etiğin sadece dini inançları olan kişilerce uygulanması gerekirdi.

Yanlış İnanışlar «Etik olmak, yasaların öngördüğü şeyleri yapmaktır.“ HAYIR! Etik olmak yasaları izlemek ile aynı değildir. Yasalar çoğu zaman etik standartları desteklemektedir. Ancak yasal olup etik olmayan durumlar söz konusu olabilir.

Profesyonel Etik Kişisel Etik: Bireyin kendisine ait etik, ahlaki ve normsal taahütleridir. Bunlar genelde çocuklukta alınan aile veya din eğitimiyle kazanılır ve sonradan toplumsal değerlerin kimileriyle yoğrularak şekillenir. Toplumsal Etik : Bir kültürün veya bir topluluğun geneli tarafından paylaşılan ahlaki değerler dizimidir. Profesyonel Etik : Profesyoneller tarafından kabul edilmiş prensipler ve standartların iş yaşamındaki tatbikidir.

Mühendislik Etiği Mühendislik Etiği, bir mühendis olarak; Nasıl davranmamız ve yaşamamız gerektiğini Karar verirken neleri göz önünde bulundurmamız gerektiğini Hangi standartlara göre bu kararların doğru veya yanlış olduğunu içerir. Mühendislik Etiği, Mühendislerin profesyonel ahlak dahilinde nasıl karar vermeleri gerektiğidir.

Mühendislik Etiği Mühendislik Etiği dünyanın neresinde olursak olalım, benzer durumlarda aynı çözümleri üretmelidir. Toplum Etiği ve Kişisel Etik, standart olmayan ve taraflı çözümler üretebilir . Çoğunlukla bu değerler örtüşür. Örnek: Rüşvet almak hem toplumsal hem kişisel hem de profesyonel etiğe aykırıdır.

Mühendislik Etiği Mühendislik etiği, farklı, çok disiplinli, çok kültürlü takımların, paylaşılan etik kuralların rehberliğinde, ortak hedeflere doğru uyum içinde çalışmasını sağlar. Buna karşılık, bireysel ahlak bazı durumlarda takım çabalarına engel olabilir veya onu bozabilir.

Etik Teorileri Faydacılık (Utilitarianism) Görev etiği (Duty Ethics) Haklar etiği (Rights Ethics) Erdem etiği (Virtue Ethics)

Faydacılık Felsefi terim prágma, Eski Yunanca olup iş, eylem demektir. Pragmatik ise kelime anlamı olarak işe yönelik anlamına gelir. "Faydacılık" bu terime karşılık kullanılan sözcüktür Bu teoriye göre en fazla insana en iyi olanı üretmek esastır. Doğru hareket en yüksek faydayı verendir.

Faydacılık Faydacılığı eleştirenler bu görüşün birkaç problemi olduğunu söylemişlerdir. Bunlardan biri değişik insanların faydalarının karşılaştırılmasının zorluğudur. Değişik insanların mutluluğunun kıyaslanmasının sadece pratikte değil prensipte de mümkün olmayacağı ileri sürülmüştür. Faydacılık sağduyu ile çeliştiği için de eleştirilmiştir. Örneğin kişi kendi çocuğunun hayatı ile iki yabancının hayatını kurtarmak arasında seçim yapmak zorunda kaldığında kendi çocuğunu kurtarmayı seçecektir. Ama faydacılar iki yabancıyı kurtarmanın gelecekte daha fazla potansiyel mutluluğa sebebiyet vereceğinden tersini tercih etmeyi destekleyeceklerdir.

Görev Etiği Evrensel olarak tüm insanlar için istenen, kişiye rasyonel ve otonomik bir sorumlulukla görevleri yerine getirme kuralını benimser.

Görev Etiği Kant’a göre evrensel ahlak yasası mümkündür. Fakat böyle bir yasa doğa yasası gibi olanı değil, olması gerekeni içeren bir yapıda olmasıyla mümkündür. Bu yasa bizim içimizde var olan iradeyle gerçekleşir. Bu, otonomidir. Otonomi “Yasası kendi içinde olmaktır.” ki bununla birlikte özgürlük ortaya çıkar. İnsan kendi ahlak yasasını kendi belirler. Bu ahlak yasasına uymak zorunluluk değil, bir ödevdir. Ödev; yapmayı, yerine getirmeyi kendi isteğimizle üstlendiğimiz, sorumluluğunu üzerimize aldığımız bir buyruktur. Bu buyruk insanı dışarıdan koşullayan koşullu buyruk değildir. Bu buyruk, bizim kendimize koyduğumuz bir buyruk anlamında koşulsuz buyruktur. Yani ödev insana başkası tarafından değil, bizzat kendisi tarafından, kendi vicdanı tarafından verilir. İnsan kendi ödevini kendisi oluşturur.

Görev Etiği Bir eylem, bir çıkar veya beklenti içerisinde yapılmışsa bu eylem, koşullu eylemdir ve bu eylem ahlaki değildir. Fakat bir eylem, ödev duygusu içerisinde, hiçbir çıkar veya beklenti içerisine girmeden koşulsuz buyruk ile yapılmış ise ahlakidir. Örneğin araç kullanırken kırmızı ışık yandığında sadece vicdanen bu kurala uymak, Kant'a göre ahlaklı bir eylemdir. Çünkü kırmızı ışıkta, salt çıkarın tamamen dışında, sadece vicdani gereklilikten ötürü durulmuştur. Kırmızı ışıkta durma nedenimiz ceza almamak, kameraya yakalanmamak, birilerine hoş görünmek vb. ise de bu eylem Kant'a göre ahlaksızca bir davranıştır; çünkü davranışın temelinde çıkar vardır. Bir davranış yapılmadan önce o davranışın yapılış amacı (niyeti) önemlidir. Buradaki niyet sadece ödeve uygun olarak, amacı kendisi için olan salt iyiyi (niyeti) gerçekleştirmektir.

Haklar Etiği Bu teoride etkilenmiş her bir bireyin insan hakkına saygılı olmak en iyi yol olarak verilmektedir. Hizmet verilenin haklarına odaklanılır.

Haklar Etiği Herkes manevi haklara sahiptir Herkes (yaşam, bireysel özgürlük, onur vb.) temel haklara sahiptir Diğer haklar bunların sonucu olarak ortaya çıkar İnsanlar haklara sahip olduğundan görevler ortaya çıkar. Tersi söz konusu değildir. Bireyin ahlaki haklarını ihlal eden herhangi bir eylem etik açıdan kabul edilemez Haklar etiği son derece bireyselcidir

Erdem Etiği Eylemler, iyi karakter özellikleri destekliyorsa doğrudur, kötü karakter özellikleri destekliyorsa yanlıştır Erdemler etiği insanın nasıl birisi olması gerektiğini söylemeye çalışır. Erdemler etiği ilk olarak Eski Yunan'da ortaya çıkmıştır. Plato'nun Symposium'unda insanların sahip olması gereken dört erdem olarak Basiret, Adalet, Cesaret ve İtidal (Ilımlı, Ölçülü) gösterilmiştir. Etik davranıştan ziyade etik davranışta bulunan kişinin dürüstlüğüne odaklanır. Kişinin karakteri, motivasyonu ve niyeti önemlidir.

Erdem Etiği Önemli olan insanların erdemli kabul edilen davranışları (dürüstlük, adalet, doğruluk, yardımseverlik, sadakat, sözünü tutmak, fedakarlık, başkalarına saygı vs.) sergilemeleridir. Bu davranışların sonunda kişinin kendisine ya da topluma fayda ya da zarar gelmesi önemli değildir. Örn: yanan bir evde mahsur kalan bir çocuğu kurtarmanın çok riskli olduğunu bile bile yangına dalıp çocuğu kurtarmadan kendisi de yanan bir kişi sonunda faydalı bir eylem yapmamıştır. Üstelik bir yerine iki kişi ölmüştür ancak bu eylem toplum tarafından erdemli bir davranış olarak yüceltilir.

Etik teorilerinden hangisinin en iyi olduğu konusu ile ilgilenmiyoruz Etik teorilerinden hangisinin en iyi olduğu konusu ile ilgilenmiyoruz. Bazı örnek vakalarda teorilerin birbirlerini tamamladıklarını görebiliriz.

MÜHENDİSİN SAĞLIKLI KARAR VERMESİ BİR MÜHENDİSİN MESLEK HAYATINDA KARŞILAŞTIĞI SORUNLARLA İLGİLİ OLARAK SAĞLIKLI KARAR VEREMEMESİNİN SEBEPLERİ NELERDİR ?

MÜHENDİSİN SAĞLIKLI KARAR VERMESİ MÜHENDİSİN DOĞRU KARAR VERMESİNİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER 1-) İÇ GÜDÜ (SELF INTEREST ) 2-)KORKU 3-)UMURSAMAZLIK 4-)FARKLI EĞİLİMLER 5-)DAR BAKIŞ AÇISI 6-)YÖNETİM OTORİTESİ 7-)GRUP DAVRANIŞI

Yönetimin Etkileri ÇALIŞMA HAYATINDA YÖNETİMİN DAVRANIŞ VE UYGULAMALARI MÜHENDİSİN ETİK DAVRANIŞLARI ÜZERİNDE ETKİLERE SAHİPTİR. ÖZELLİKLE YÖNETİMİN ETİĞE AYKIRI DAVRANIŞLARI BU AÇIDAN ÖNEMLİDİR.

Yönetimin Etkileri 1-)AYRIMCILIK 2-)KAYIRMA 3-RÜŞVET 4-)YILDIRMA-KORKUTMA 5-)SÖMÜRÜ 6-)İHMAL 7-)BENCİLLİK

Yönetimin Etkileri 8-)YOLSUZLUK 9-)YARANMA-DALKAVUKLUK 10-)ŞİDDET-BASKI 11-)HAKARET 12-)TACİZ 13-)DOGMATİK DAVRANIŞ 14-)YETKİNİN KÖTÜYE KULLANILMASI

ÖRNEK Şantiyede mühendis olarak çalışıyorsunuz. Hava şartlarından dolayı beton kürleme işlemini özel koşullar altında yapmak durumundasınız. Ancak projede programın oldukça gerisindesiniz ve zamanınız yok. Beton kürleme işlemini standartlara uygun olmayacak şekilde yapmanız istenmekte. Ne yapardınız?

ÖRNEK İşvereniniz size spesifik bilgi ve yetenek gerektiren yeni bir iş verdi. Bu işin bazı kısımlarını yapabilecek yetenekte olmadığınızı düşünüyorsunuz. Ne yapardınız?

A. İşvereninize bu işle ilgili endişelerinizi söylersiniz B. İşi kabul edersiniz. Bilmediğiniz kısımlar için elinizden geleni yapmaya çalışırsınız. C. İşi kabul edersiniz. İşi tamamlamak için çalışma arkadaşlarınızdan destek istersiniz. D. İşi kabul edersiniz. Bilmediğiniz kısımları çalışarak öğrenirsiniz.

En iyi çözüm A seçeneğidir En iyi çözüm A seçeneğidir. Bir mühendis bilgi ve yeteneklerini bilmeli ve bunu açıkça işvereni ile paylaşmalıdır. Diğer seçenekler işin çözümünde problemler yaratacaktır.