Etik, TIP ETİĞİ, Deontoloji, Biyomedikal Etik

... konulu sunumlar: "Etik, TIP ETİĞİ, Deontoloji, Biyomedikal Etik"— Sunum transkripti:

1 Etik, TIP ETİĞİ, Deontoloji, Biyomedikal Etik
Prof. Dr. Serap Şahinoğlu Tıp Tarihi ve Etik A D                        

2 İçerik: Etik Tıp etiği Deontoloji, Biyoetik Biyomedikal etik
Tıp etiğinde sorun kümeleri Etik yaklaşımlar

3 Üreme sağlığı: Etik Nedir? İnsanın tutum ve davranışlarının iyi ya da kötü yönünden temellendirilmesidir.

4 ETİK Etik, Yunanca ethos sözcüğünden gelmektedir.
“Ahlak kuramı”, “teorik ahlak”, “değerler felsefesi” diye adlandırılan bir terimdir. İyonyalı filozoflardan bu yana “iyi” ve “doğru” kavramlarının ne olduğunu, mutlak iyi, mutlak doğru olup olmadığını ve bunlara ulaşıp ulaşılamayacağını araştıran zihinsel bir çabadır.

5 ETİĞİN SORDUĞU SORULAR
Etik, ahlaki değerlerle ilgili sorulara yanıt arar. Bu sorular: SORULARI; İyi ve kötü nedir? Nasıl olanaklıdır? Doğru ve yanlış nedir? Nasıl olanaklıdır? Evrensel ve mutlak bir iyiden ya da kötüden söz edilebilir mi? İnsan aklı iyiyi ve kötüyü bilebilir mi? Bilebilirse nasıl?

6 Etik ve Ahlak (Ethics ve Morals)
Türkçe'deki ahlak sözcüğü geniş bir anlam yüküne sahip. Çoğu Batıdilinde "moral" ve "etik" olarak iki ayrı sözcükle ifade edilen her iki farklı anlamı, yalnız "ahlak" sözcüğü ile karşılamaya çalışmaktayız . Geniş kapsamlı bir tek sözcük yerine, dilimize girmiş karşılıklarını ayrı ayrı kullanmak, şimdilik daha doğru görünmektedir. 12/7/2017

7 Deontoloji, tıbbi deontoloji
Ödev ve yükümlülükler Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, 1928 Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, 1960 Nufüs Planlaması Hk. Kanun, 1983 ...

8 Etik; Doğru davranışın bütün insan toplulukları için aynı olduğunu, yani tek ve mutlak bir “doğru” olduğunu savunur. Ahlakı bazı ilkelere bağlar ve bu ilkelerin evrensel olduğunu kabul eder.

9 tıp etiği

10 tıp etiği Tıp/ sağlık alanındaki tutum ve davranışların iyi ya da kötü yönünden değerlendirilmesi, Karşılaşılan “yeni tıbbi uygulamalar sırasında hekim davranışına uygun norm üretilmesi”, Var olan tıp mevzuatının eleştirel açıdan tartışılması etkinliğidir.

11 biyoetik V. R. Potter, Biyoetik: Geleceğe Uzanan Köprü, 1971.

12 Biyoetik Biyolojik bilimler ve tıp da içinde olmak üzere bütün insan etkinliklerinde ortaya çıkan değer sorunlarının ele alındığı alan Ego (insan) merkezli yaklaşım yerine “ekomerkezlilik” (canlılık) Tıp etiği, iletişim etiği, yönetim etiği, çevre etiği… 12/7/2017

13 biyomedikal etik

14 Hekim davranışının kökenleri
Tıp etiği Tıbbi deontoloji Biyomedikal etik, biyoetik Yasal süreçler, hukuk Tıbbın değerler atmosferi Etiket kurallar ...

15 Tıp etiği: dün… bugün… yarın
İlk hekimlik uygulamaları… yaşamak M.Ö İmhotep… hekim andı 1803 Thomas Percival tıp etiği 1834, Jeremy Bentham deontoloji Etik bildirgeler: helsinki, malta, bali Etik kurullar

16 Tıp Etiğinin Konu Alanı
Hekim- Hasta İlişkileri Araştırma-Yayın Etiği, Etik Kurullar Gen-etik Tıp ve İnsan Hakları Organ Aktarımları Ötanazi, Canlandırma uygulamayınız komutları (“DNR Order” ları) 12/7/2017

17 Tıp Etiğinde Sorun Kümeleri
Sorunun ortaya çıkış zamanına göre Sorunun yaşandığı kişi/alana göre: çocuk, kadın, yaşlı, klinik, temel bilimler Sorunun ortaya çıkış nedenine göre: bilimsel teknik gelişmeler, sınırlı kaynaklar, kültür/bakış açısı, ekonomi, politika

18 Etik sorunun ortaya çıkış zamanına göre
1- Geçmişte var olan ve günümüze kadar gelen etik sorunlar 2- Geçmişte var olan ancak çeşitli nedenlerle farklılaşan etik sorunlar 3- Günümüzde ortaya çıkan yeni sorunlar

19 1- Geçmişte var olan etik sorunlar
Hasta Mahremiyeti Ötenazi Öjeni kavramı ve ilgili uygulamalar Kürtaj …

20 2- Farklılaşan etik sorunlar
Hasta sırrı, gizlilik Yaşam ve ölüm kavramlarının tanımındaki değişim nedeniyle Gebeliğin sonlandırılmasıyla ilgili Hekimlerin ölüm cezalarına katılımı ilg …..

21 3- Yeni sorunlar Yeni/farklılaşan kavramlar, sağlık, insan hak
Hasta hakları Yardımcı üreme teknikleri Organ ve doku transplantasyonu Genetik araştırmalar Prenatal tanı Kök hücre çalışmaları Araştırma ve yayın etiği Aile içi şiddet Kızlık zarı incelemesi

22 TIP ETİĞİNİN AMACI Tıp uygulamaları sırasında ve ondan dolayı ortaya çıkan etik sorunları tanımak, kavramak, çözümlemek ve çözüm yolları üretmek amacındadır. Tıp etiği soruları açık uçlu olduğundan kesin cevaplar elde etmekten çok güvenilir, tutarlı ve haklı çıkarılabilir değerlendirmelerle uygulanabilir önerilere ulaşmaktır.

23 . Gerektiğinde danışmanlık alınması
Etik sorunun fark edilmesi Etik sorunun tanımlanması Duruma ilişkin verilerin toplanması ve söz konusu olan değerlerin saptanması Eylem seçeneklerinin saptanması Eylem seçeneklerinin değerlendirilmesi Belirli bir eylemde karar kılınması . Gerektiğinde danışmanlık alınması 23

24 Etik sorunun fark edilmesi
Etik Kurullar Etik sorunun fark edilmesi Yol gösterilmesi

25 Etik İlkeler Zarar vermemek Yarar sağlamak İlkeci Özerkliğe saygı Etik
Adalet Sır saklama Tıbbi bakım Güvenilirlik Dürüstlük Doğruluk ...

26 Etik Yaklaşımlar Erdem Etiği (Davranışın değerlendirilmesi)
Ödev Etiği (Kant’ın ödev ahlakı) Sonuçsalcı Etik (Telojik etik) İlkeci Etik Feminist Etik Anlatısal Etik

27 Erdem ahlakı ( Sonuçsalcı değildir.
Önemli olan insanların erdemli kabul edilen davranışları (dürüstlük, adalet, doğruluk, yardımseverlik, sadakat, sözünü tutmak, fedakarlık, başkalarına saygı vs.) sergilemeleridir. Bu davranışların sonunda kişinin kendisine ya da topluma fayda ya da zarar gelmesi önemli değildir. Örn: yanan bir evde mahsur kalan bir çocuğu kurtarmanın çok riskli olduğunu bile bile yangına dalıp çocuğu kurtarmadan kendiside yanan bir kişi sonunda faydalı bir eylem yapmamıştır. Üstelik bir yerine iki kişi ölmüştür ancak bu eylem toplum tarafından erdemli bir davranış olarak yüceltilir. Plato ve Aristoteles bu geleneğin başlıca figürleridir. Şu halde bir özelliğin ahlaki erdem sayılabilmesi için toplum tarafından erdem olarak tanınması yeterli değildir. Erdem etiği, bireyi belirli bir davranışa yönelten karaktere bağlı motivleri, önem bakımından ilkelerin önüne koyar. Belirli bir eylemi, yalnız ilkeye uygun davranmak için, bir bakıma istemeye istemeye yapan kişi ahlaklı sayılamaz; onu ahlaklı yapan bu eyleme yönelmesini sağlayan motivlerdir. Türkçede bu yönelme hali için "içinden gelmek" gibi çok hoş bir deyiş kullanılmaktadır. Aristoteles

28 Davranışımız herkesin uyabileceği evrensel bir ilke olabilir mi?
Kant’ın ödev ahlakı (Deontoloji/sonuçsalcı olmayan/ Moral haklar yaklaşımı) Deon-toloji Görevler, yükümlülükler ve ilkelere odaklanmak. Kararların “sonucunun iyi” olmasından ziyade karardaki “niyetin doğru” olmasını savunur. Doğru kararı verme işi belli başlı soyut evrensel ilkelere dayandırılır. Davranışımız herkesin uyabileceği evrensel bir ilke olabilir mi? Kant Alman The term "deon" comes from Greek and means duty, so in the general sense a deontological theory is concerned with our duties, obligations and responsibilities to others.

29 Kant’ın ödev ahlakı Evrensel doğrular vardır. Ve bunlar zaman ve şartlara göre değişmez, iş ahlakı göreceli olamaz. Bazı şeyler sonuçları ne olursa olsun “kötü” eylemlerdir: Örn: Yalan söylemek, öldürmek, tecavüz etmek, işkence etmek, soykırım yapmak vs. Deontolojik yaklaşımların din geleneğiyle ve rasyonalist gelenekle yakından bağlantısı vardır. Saf bir deontolojik yaklaşım yalan söylemeyi, bu yalan çok önemli bir yarar getirecek, hatta bir yaşam kurtaracak bile olsa yanlış bulur. Ancak gerçekte, bir­çok kişi için sonuçların önemi yadsınamaz. Bu nedenle günümüzde deontolojik yaklaşım giderek daha ılımlı bir duruma gelmiştir. Bu yeni ve ılımlı yaklaşıma göre, eylemlerin doğ­ruluğu ve yanlışlığı yine onların içkin özellikleridir; ancak belli bir eylemi seçerken onun sonuçlarını da değerlendirmek ve onları da göz önünde tutmak gereklidir

30 Sonuçsalcılık (Teleoloji)
Deontolojik yaklaşımın karşıtıdır. Bir eylem kendi başına iyi veya kötü değildir. O eylemi iyi veya kötü yapan eylemin sonuçlarıdır. Örn: bir insana acı vermek eğer acı verici eylem tedaviyle sonuçlanıyorsa iyi, yaralanmayla sonuçlanıyorsa kötüdür.

31 Sonuçsalcılığın türleri
A. Faydacılık (Utilitarianism) eğer sonuçlar herkesin veya çoğunluğun faydasınaysa B. Başkalarını düşünme (Altruism): eğer sonuçlar diğer kişilerin faydasınaysa; C. Egoizm (Egoism): eğer sonuçlar bireyin kendisine fayda sağlıyorsa

32 2. Sonuçsalcılık A. Faydacılık
Faydacı yaklaşıma göre; daha büyük bir kötülükten kaçınmak için daha az kötü olan şeyler hoş görülebilir. Örn. Kanser hastası yalan söylemek Bir şeyin iyiliğine karar verirken o eylemin sonucunda ortaya çıkacak iyiliğin kötülüğe oranına bakılır. Örn. Beyaz yalanlar

33 İlkeci Etik Tom L. Beauchamp ve James F. Childress
Vaka temelli bir yaklaşım Liberal anlayış Özerklik, aydınlatılmış onam Helsinki bildirgesi, denek hakları… Hasta hakları

34 Feminist Etik, Feminist Biyomedikal Etik Toplumsal cinsiyet (gender)
Özellikle, kadın ve üreme sağlığı ile ilgili konular Cinsiyet ayrımcılığı Farklılık Bakım Eşitlik

35 Arda,Bilim Etiği, Sağlık Bilimleri Enst.
Bütün güzel ilkeler yol gösteren deniz fenerlerine benzerler ve ancak limanın yolunu bilenlerin işine yararlar. Fayol 12/7/2017 Arda,Bilim Etiği, Sağlık Bilimleri Enst.

36 Etik, TIP ETİĞİ, Deontoloji, Biyomedikal Etik
Prof. Dr. Serap Şahinoğlu Tıp Tarihi ve Etik A D