Bibliyometrik Yasalar ve Derme Yönetiminde Kullanımları BBY 204 Derme Geliştirme X Bibliyometrik Yasalar ve Derme Yönetiminde Kullanımları

Plan Bibliyometri İlgili terimler Bibliyometrik yasalar Bradford Pareto Price Lotka Urquhart Zipf …

Bibliyometri Bibliyometri: Matematiksel ve istatistiksel yöntemlerin kitaplar ve diğer iletişim ortamlarına uygulanması (Pritchard 1969) Greek words: biblion (book) + metron (measure) Bilginin saçılımı, büyümesi ve yaşlanması ile ilgili araştırmalar Bibliyometrik yöntemler Belirli bir alandaki yayın örüntülerini analiz etmek, Yazar-yazarların etkisini ölçmek Daha etkin koleksiyon oluşturmak Ülkeler ya da araştırma gruplarının performanslarını ölçmek için kullanılır

Bibliyometrik Yöntemler Atıf analizi (citation analysis) Sık atıf yapılan kaynaklar, kaynak türleri İki kaynak arasındaki konu benzerliği (co-citation analysis) İçerik analizi (content analysis) Kitap, dergi ya da gazete yazılarının çeşitli yönlerden (yöntem, konu, yaklaşım gibi) incelenmesi Çoğu zaman entelektüel çaba gerekiyor

İlgili Terimler

Enformetri (Informetrics) Enformetri (informetrics) bilginin tüm açılardan ölçülmesi, dolayısıyla matematiksel kuram ve modellemesiyle ilgilenir. Basılı ve elektronik ortamda, doğal dil metin ve dizinlerdeki kelime ve deyim sıklıklarının analizi, Yazarların özellikleri (yazar verimliliği, ortak yazarlılık gibi), Literatür eskimesi ve literatürün dağılımı, Bilgi sistemlerinin verimliliği, Bilimsel bir iletişim aracı olarak farklı türdeki bilgi kaynaklarının rolü, Bilim insanlarının atıf alışkanlıkları, Kaynakçalara dayanarak disiplinlerarası ve disiplin içi ilişkilerin belirlenmesi, Kayıtlı bilginin kullanımı (ödünç verme yoluyla kitapların, veri tabanı analizi yoluyla dergilerin kullanımı gibi).

Bilimetri (Scientometrics) Bilimetri bilim dallarının çözümlenmesiyle ilgilenir ve bibliyometriden yararlanır. Gelişmiş ülkelerde bilim politikaları geliştirilirken bilimetrik araştırmalardan elde edilen bulgular dikkate alınmaktadır.

Webometri (Webometrics) Webometri web bilgi kaynakları yapıları ve teknolojilerinin oluşturulması ile kullanımının bibliyometrik ve enformetrik yaklaşımlarla nicel olarak çalışılmasını sağlamaktadır. Webometri araştırmaları başlıca dört alanda gerçekleştirilmektedir: Web sayfalarının içerik analizi, Web bağlantılarının analizi, Web kullanım analizleri (örneğin log dosyalarının incelenmesi sonucu kullanıcıların arama ve tarama davranışlarına ilişkin bilgi edinilmesi), Web teknolojisinin analizidir (örneğin arama motorlarının performansının incelenmesine yönelik çalışmalar)

Sibermetri (Cybermetrics) Webometriye yakın bir kavram olarak gösterilen sibermetri enformetrik yaklaşımların bütün Internet ortamına uyarlanmasıyla ilgilidir. Bu nedenle web dışında tartışma gruplarının faaliyetleri, elektronik posta üzerinden gerçekleştirilen iletişim gibi konular webometriyi de içine alan sibermetrinin çalışma alanlarıdır

Bibliyometrik Yasalar Dağılım ve güç yasaları Bradford, Lotka, Urquhart … “Mevcut kullanım gelecekteki kullanımın ipucudur” “Başarı başarıyı besler” “Yasalara uyum, genelleme yapmayı kolaylaştırır”

Bradford Yasası Samuel C. Bradford–1934 Belli bir konudaki literatürün dergilere dağılımı Azalan verimlilik kuralı Az sayıda kaynak kullanımın büyük kısmını karşılar:

Bradford Yasası (Şekilsel Gösterim I) Dergilerin onda biri tüm atıfların yarıdan fazlasını karşılıyor. (Bradfordian Distribution: Bradford dağılımı)

Bradford Yasası (Şekilsel Gösterim II) 2600 dergide yayımlanmış 200 tane dergi üretim açısından bakıldığında tüm makalelerin yarısını karşılıyor.

Pareto Yasası Çoğunlukla kullanım alanı ekonomi Önemli azınlık – önemsiz çoğunluk ilişkisi Sebeplerin %20'si sonuçların %80'ini üretir Kütüphanelerde 80/20 kuralı Ödünç verilen kitapların %80’i kütüphane koleksiyonunun %20’sinden gelmekte (Trueswell 1969) Koleksiyon yönetiminde kullanımı Çok kopya alınacak kaynaklar belirlenirken Koleksiyondan çıkarılacak kaynaklara karar verilirken

Pareto Yasası (Şekilsel Gösterim I) Bir firmanın ürettiği ürünlerin %20’si toplam kârın %80’ini karşılıyor.

Price Yasası Toplam dergi/kitap sayısının kare kökü kadar dergi toplam makalelerin/kullanımın yarısını içerir Örnekler: 2500 kitaplık bir koleksiyonda 50 kitabın kullanımın yarısına sahip olması Makalelerin dergilere dağılımının araştırıldığı bir çalışmada; toplam yüzbin derginin olduğu varsayılsa Price Yasasına uyum için 316 derginin tüm makalelerin yarısını içermesi gerekmektedir.

Lotka Yasası Belli bir alanda yayın yapan yazarların sıklığını tanımlar Lotka Yasasına göre belirli bir konuda yayın yapan yazarların %60’ı sadece bir makale, %15’i iki, %6,6’sı üç, %3,75’i dört makale yayımlamaktadır (De Solla Price 1963) Her hangi bir konu alanına ilişkin olarak verimli yazarların eserlerinin koleksiyona dahil edilmesi istenirse Lotka Yasasından yararlanılır

Urquhart Yasası Bilimsel dergilerin “kütüphane ötesi kullanımı” bu dergilerin her kütüphanenin “kütüphane içi kullanım”larına benzemektedir “Kütüphane ötesi kullanım”: Kütüphanenin kendi koleksiyonunda olmayan fakat belge sağlama ya da kütüphanelerarası ödünç verme aracılığıyla başka kütüphanelerden elde ettiği materyallerin kullanımı Hem kütüphane ötesi kullanım hem de kütüphane içi kullanım “toplam” kütüphane kullanımının bileşenleridir (Bensman 2005)

Urquhart Yasası Urquhart Yasasına göre bir kütüphanede olmayan bir bilimsel derginin kütüphane ötesi kullanımı, bir kütüphane sisteminde (örneğin konsorsiyum) o dergiye sahip olan kütüphanelerin sayısıyla pozitif yönde ilişkilidir Bir dergi bu dergiye sahip olan kütüphanelerde ne kadar yoğun olarak kullanılırsa (kütüphane içi kullanım), bu dergiye sahip olmayan kütüphaneler tarafından da aynı yoğunlukta kullanılır (kütüphane ötesi kullanım)

Konuyla ilgili kaynaklar

Koleksiyon Analizleri Kitaplar için; Ödünç verme, kütüphanelerarası ödünç verme istatistikleri, elektronik kitap kullanım verilerinin incelenmesi Dergiler için; Belge sağlama, kütüphane içi kullanım (fotokopi, raftan alma) ya da veri tabanlarından indirilen makale verilerinin incelenmesi

Koleksiyon Analizine Dayalı Karar Verme Hangi yıllara ait hangi kaynakların koleksiyonda bulundurulması Hangilerinin koleksiyondan çıkarılması Hangi elektronik veri tabanlarına abone olunması Koleksiyon için vazgeçilmez konuların ve kaynakların belirlenmesi Çekirdek koleksiyonun nelerden oluşacağının saptanması …

Analysis of E‐book Use: The Case of ebrary Örnek Çalışma Analysis of E‐book Use: The Case of ebrary ELPUB2010 Conference on Electronic Publishing June 2010 – Helsinki, Finland

Toplam 45bin kitap içinde kullanılan toplam kitap sayısı en fazla 5072 Toplam 45bin kitap içinde kullanılan toplam kitap sayısı en fazla 5072. Örneğin 2009 yılında kütüphanenin sahip olduğu e-kitapların yaklaşık %90’ı kullanılmamış.

LC Class # of books # of requested books (a) % Total section requests (b) b/a A 40 14 35.0 269 19.2 B 3667 866 23.6 36,051 41.6 C 161 53 32.9 998 18.8 D 2319 507 21.9 17,297 34.1 E 1101 123 11.2 3,288 26.7 F 614 52 8.5 684 13.2 G 1142 324 28.4 11,296 34.9 H 10,021 2,271 22.7 72,162 31.8 J 1639 379 23.1 10,844 28.6 K 1195 151 12.6 2,161 14.3 L 1727 612 35.4 24,383 39.8 M 659 147 22.3 3,581 24.4 N 405 105 25.9 3,159 30.1 P 5393 1,819 33.7 70,615 38.8 Q 4962 1,472 29.7 59,032 40.1 R 3675 1,461 78,157 53.5 S 557 110 19.7 3,841 T 3391 744 28,752 38.6 U 467 49 10.5 985 20.1 V 71 8 11.3 90 Z 216 75 34.7 1404 18.7 Total/Average 43,422 11,342 26.1 429,049 37.8 b/a: kitap başına indirilen bölüm sayısı.

E-Kitapların %80’i kullanımın %20’sini oluşturuyor E-Kitapların %80’i kullanımın %20’sini oluşturuyor. Özellikle koleksiyon geliştirme aşamasında bu (işaretli) %10luk kısımdan vaz geçilebilir anlamına geliyor.

LC Class 33% 50% 67% 100% # of books A 5 7 10 14 40 B 20 44 95 866 3,667 C 8 12 53 161 D 16 36 68 507 2,319 E 3 17 123 1101 F 4 52 614 G 9 19 37 324 1,142 H 60 142 287 2,271 10,021 J 22 47 379 1,639 K 30 151 1,195 L 21 49 97 612 1,727 M 48 76 102 147 659 N 105 405 P 84 197 1,819 5,393 Q 34 81 182 1,472 4,962 R 1,461 3,675 S 6 11 110 557 T 38 744 3,391 U 2 467 V 71 Z 75 216 Örneğin A alanında (toplam 40 kitap var) kullanımın yarısı (%50) 7 kitap tarafından karşılanmış. Hangi alanlar Price yasasına uygun? (Price yasası: Toplam kaynağın karekökü kadar kaynak toplam kullanımın yarısını karşılar)

Sonuç (Analysis of E‐book Use: The Case of ebrary) Konular arasındaki kullanım farklılığı farklı konular için farklı koleksiyon geliştirme senaryolarının oluşturulmasını gerektirmekte Kullanılmayan kaynakların yoğun olduğu konularda alım yapılırken daha fazla düşünülmeli Satın alınacak kaynakların dili ve güncelliği seçimde önemli bir gösterge

Kaynaklar: Al, U. (2008). Türkiye'nin Bilimsel Yayın Politikası: Atıf Dizinlerine Dayalı Bibliyometrik Bir Yaklaşım. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. (Bölüm 2) http://yunus.hacettepe.edu.tr/~umutal/publications/dissertation/c2.pdf Ünal, Y. (2008). Dergi Kullanım verilerinin bibliyometrik analizi ve koleksiyon yönetiminde kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara (Bölüm 1 ve Bölüm 2).