TÜRK DÜNYASI -I (10.-13. Yüzyıl)

TÜRK İSLAM TARİHİ Talas Savaşı Orta Asya Türkleri Abbasiler ÇİN

TÜRKLERİN MÜSLÜMANLARLA KARŞILAŞMALARI Türk Arap ilişkileri ilk kez Hz. Ömer döneminde başlamıştır(Sasani devletinin Kadisiye ve nihavent savaşlarıyla yıkılması) Hz. Osman zamanında kafkasyada hazarlarla savaşıldı. (Türkler ile Araplar arasındaki ilk mücadeleler) Emeviler döneminde şiddetli savaşlar yapıldı.(türgişler Orta Asya’nın Araplaşmasını engellediler) Arap ırkçılığı yapıldığından Emeviler zamanında İslamiyet diğer milletler arsında (Türkler ve İranlılar) fazla yayılmamıştır. Türk Arap ilişkileri Abbasiler zamanında gelişmiştir.

TALAS SAVAŞI (751) Orta Asya egemenliği yüzünden Abbasilerle Çinliler arasında yapılmıştır. Türkler bu savaşta Abbasileri desteklemişlerdir. Sonuçları; Türkler kitleler halinde müslüman olmaya başladılar. İslamiyeti ilk kabul eden Türk boyu Karluklardır. Orta Asya Çin hakimiyetinden kurtuldu. Türk-Arap ilişkileri düzeldi. Türk islam tarihinin başlangıcı oldu. Kağıt Çin dışında üretilmeye başlandı.(kültür tarihi açısından önemi)

Türklerin islamiyeti kabul etmelerinin nedenleri 8. Yüzyıl başlarında islamiyetle tanışan Türkler 10. yüzyıldan itibaren toplu olarak islamiyeti kabul etmeye başladılar. Türklerin ticaret yolları üzerinde yaşamaları(müslüman tüccarlarla ilişkileri) Göçler sonucunda çeşitli dinleri tanımaları İslamiyetin Türk yaşam tarzına uygunluğu(iyilik, dürüstlük, adalet vb. kavramlar) “cihat” anlayışının Türklerin askerlik anlayışlarına uygunluğu Cennet, cehennem, kurban kesme gibi benzerlikler Gök tanrı inancının islamdaki tek tanrı inancına benzerliği (en önemli neden!)

Türklerin islam dünyasına hizmetleri İslamiyet'i geniş alanlara yaydılar(Orta Asya, Hindistan, Anadolu, Avrupa) İslam halifelerini koruyarak varlığını devam ettirmelerini sağladılar İslam topraklarını Şii (Büveyhoğulları) ve haçlılara karşı korudular Yetişen bilim adamlarıyla İslam medeniyetinin gelişmesini sağladılar İslamiyet'in yayıldığı sahalarda yeni devletler kurdular NOT: Hıristiyanlığı ve Budizm'i benimseyen Türkler benliklerini yitirirken, İslamiyet'i seçenler benliklerini korumuşlardır.!

Soru!!! a)Batı türkistanın çin baskısından kurtulması Çinlilerle araplar arasında yapılan talas savaşının dünya kültür tarihi açısından en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir? a)Batı türkistanın çin baskısından kurtulması b)Karlukların bağımsız devlet olması c)Türk arap mücadelesinin sona ermesi d)Kağıt üretiminin çinin dışındada yaygınlşaşması e)Türklerin islam dinini yakından tanıması ( ÖSS-1990)

TÜRK İSLAM DEVLETLERİ TOLUNOĞULLARI IHŞİDİLER KARAHANLILAR GAZNELİLER BÜYÜK SELÇUKLULAR HARZEMŞAHLAR EYYUBİLER MEMLÜKLÜLER

TOLUNOĞULLARI

1.TOLUNOĞULLARI (868-905) Mısırda kurulan ilk Müslüman-Türk devletidir. Kurucusu Tolunoğlu Ahmettir. Başkenti Fustattır.(kahire) Suriye, Filistin ve Irak’ın kuzeyine hakim olmuşlardır. Tolunoğlu Ahmet Nil üzerinde kanallar yaparak tarımı geliştirdi, mısırı ekonomik ve sosyal yönden kalkındırdı. Mısır bu dönemde mimaride altın çağını yaşamıştır. En önemli eserler Ulu Cami ve Tolunoğlu Ahmet camidir.

1.TOLUNOĞULLARI (868-905) Devletin yöneticileri türk halkı ise araptır. NOT: bu özellikten dolayı tolunoğulları ve ihşidler kısa sürede yıkılmışlardır. Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.

IHŞİDİLER

2.IHŞİDİLER (AKŞİTLER)(935-969) Mısırda kurulmuş suriye, filistin ve hicaza hakim olmuştur. Kurucusu muhammed bin toguş başkenti fusfat şehridir. Mısırın abbasilerin elinden tamamen çıkmasını sağlamışlardır. Fatimiler tarafından yıkılmışlardır.

KARAHANLILAR

3. KARAHANLILAR (840-1212) İlk müslüman türk devletidir. batı Türkistan’da kurulmuştur. Bilge kül kadir han tarafından kurulmuş, başkenti balasagundur. Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsı Türklerinden oluşmuştur. Satuk buğra han zamanında islamiyeti kabul etmişlerdir.(920) Samanoğulları devletini yıkıp maveraünnehire hakim olmuşlardır. En parlak dönemi yusuf kadir han zamanıdır. Onun ülke topraklarını oğulları arasında paylaştırmasıyla devlet ikiye bölündü;

3. KARAHANLILAR (840-1212) Doğu Karahanlılar (1042-1130): başkenti kaşgar olup karahitaylar tarafından yıkılmıştır. Batı Karahanlılar (1042-1212): başkenti semerkant olup Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.

SORU! 840-1212 Yılları arsında türkistanda siyasal varlık göstermiş olan türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? Gazneliler Uygurlar Karahanlılar Harzemşahlar Tolunoğulları (1993-ÖYS)

SORU! Mısırda kurulan tolunoğulları ve ihşidlerin yönetim ve ordu kadroları türklerden oluşurken halkı araptı Bu durumun aşağıdakilerden hangisine neden olduğu söylenebilir? Devletlerin kısa sürede yıkılmasına Türkçenin gelişmesine Ekonomik ve askeri yönden güçlenilmesine Halk arasında sosyal sınıfların oluşmasına Fetihlerin yavaşlamasına

GAZNELİLER

4. GAZNELİLER (963-1187) Hindistanın Pencap bölgesinde harzem ve Horasana kadar uzanan bölgede kuruLmuştur. İsimlerini başkentleri Gazne şehrinden almışlardır. Kurucusu Samanoğullarının Herat valisi Alp Tegindir. En parlak dönemleri gazneli Mahmut dönemidir. Gazneli mamut Hindistana 17 sefer düzenleyerek islamiyeti buralara yaymıştır. Tarihte ilk “Sultan” unvanını kullanan kişidir. Sultan Mesut zamanında B.selçuklularla Serahs, Nesa ve Dandanakan savaşlarını yapmışlardır. 1187’ de Afganistanın yerli halkı Gurlular tarafından yıkılmışlardır

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ

5.BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ(1038-1157) Oğuz Adının Anlamı Ve Oğuz Türkleri Oğuzlar, Türklerin büyük bir kolu olup, İslâmiyet’ten önce ve İslâmiyet’i kabul ettikten sonra pek çok Türk devleti kurmuşlardır. Oğuz kelimesinin aslı ok + uz'dur. "Ok" eski Türk dilinde boy anlamına gelmektedir, "z" ise çoğul ekidir. Buna göre, Oğuz kelimesi boylar (kabileler) anlamına gelmektedir. Arapların Guz, Bizanslıların Uz, Rusların Tork (Torki) adını verdikleri Oğuzlar, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra, Müslüman Türk anlamında “Türkmen" adını almışlardır. Oğuz Yabgu Devleti zamanında Oğuzlar, "Bozok" ve "Üçok" diye iki kola ayrılmışlardı. Bu kollan oluşturan Oğuz boylarının sayısı 24'tü.

Büyük Selçuklu Devletinin Kuruluşu Selçukluların bilinen ilk atası Dukak Bey, Oğuz yabgu Devletinda subaşı idi. Dukak ölünce yerine geçen oğlu Selçuk Bey Cent şehrine gelerek islamiyeti kabul etti ve bağımsızlığını ilan etti. Selçuk Beyin ölümü üzerine yerine oğlu Arslan Yabgu geçti . Arslan Yabgu 1025 yılında Gazneli Mahmud tarafından esir alınınca devletin başına Tuğrul ve Çağrı kardeşler geçti.

TUĞRUL VE ÇAĞRI BEYLER DÖNEMİ Çağrı Bey tarafından anadoluya keşif amaçlı seferler yepılmıştır. Bu seferler anadoluyu tanıyııp yerleşmeye zemin hazırlamak, islamiyeti yaymak, alınması zor olan kaleleri yıpratmak amacıyla yapılmış ve anadolunun yerleşmeye uygun olduğu görülmüştür.

TUĞRUL VE ÇAĞRI BEYLER DÖNEMİ Selçuklular, 1035 Nesa ve 1038 Serahs savaşları ile Gaznelileri yendiler. Tuğrul bey 1038 yılında Gaznelileri yenerek Nişabur’u alıp burada kendi adına hutbe okuttu. Hutbe okunması bağımsızlık sembolu olduğundan, bazı tarihçilerce bu olay Selçuklu devletin kurulduğu tarih olarak kabul edilmektedir.

Dandanakan Savaşı (1040) Sebepleri: 1) G.Mesut’un önceki savaşların öcünü almak istemesi 2) Gazneli Mesut’un Selçukluları Horasan’dan atmak istemesi Savaşı Selçuklular kazandı

Dandanakan Savaşı (1040) Sonuçları 1) Büyük Selçuklu Devleti resmen kuruldu. (Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşu tamamlandı).  2) Horasan topraklarının tamamı kesin olarak Selçuklu hakimiyetine girdi. 3) Selçukluların İslam dünyasındaki etkisi ve itibarı arttı. İslam dünyasının siyasi lideri oldular. 4) Gazneli topraklarının büyük bir kısmı Selçukluların eline geçti.Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi. 5) Halife Kaim Biemrillah Tuğrul Beyin sultanlığını onayladı

TUĞRUL BEY DÖNEMİ (1040-1063) Nedenleri:    Pasinler Savaşı (1048) : Nedenleri: 1) Anadolu’yu fetih amacıyla yapılan keşif savaşıdır 2) Hasan Yabgu’nun öcünün alınmak istenmesi.(Tuğrul beyin amcası olup bizans tarafından Gence savaşında öldürülmüştür)

Pasinler Savaşı (1048) : Sonuçları 1) Bizans bu savaşı kaybetti 2) Bizansın zayıf olduğu ve Anadolu’nun Türklere yurt olabileceği ortaya çıktı 3) Bizansla bir antlaşma yapıldı. Buna göre Bizans, kendi ülkesindeki camilerde Abbasi halifesi ve Tuğrul bey adına hutbe okumayı kabul etti.

Tuğrul Beyin Bağdata Gelişi Tuğrul Bey, 1055 yılında Abbasi Halifesi’nin Şii Buveyhoğullarına karşı kedisinden yardım istemesi üzerine Bağdat’a geldi. Abbasileri Buveyhoğullarının baskısından kurtardığından Halife tarafından kendisine “Doğunun ve Batının hükümdarı” unvanı verildi. Bu olay, İslam dünyasının Selçukların koruyuculuğu altına girdiğini göstermektedir. Artık Halifenin siyasi kudretini Selçuklular temsil ediyordu. Tuğrul Bey 1063 yılında öldü.

ALPARSLAN DÖNEMİ (1063–1072) Tuğrul Beyin erkek çocuğu olmadığından yerine Çağrı beyin oğlu Alparslan sultan oldu. Alp Arslan, devlet nizamını sağlar sağlamaz Azerbaycan ve Anadolu üzerine sefere çıktı (1064). Alp Arslan Azerbaycan ve Kafkasya'da birçok kaleyi ele geçirdikten sonra Doğu Anadolu'ya girdi. Hıristiyanlığın Doğu'daki en güçlü kalesi olan Ani'yi şiddetli bir kuşatmadan sonra ele geçirdi. Ardından Kars'a girdi (1064). Alparslan’ın fetihleri sonucu tüm Azerbaycan, Kuzey Irak ve Suriye’yi Türk yurdu haline getirdi

Malazgirt Meydan Savaşı (26 Ağustos 071) Nedenleri: 1) Türklerin Anadolu’yu kendilerine yurt edinmek istemeleri 2) Bizans’ın Pasinler savaşın intikamını almak istemesi 3) Orta Asya'dan göç eden kalabalık Türkmen grupları, Anadolu sınırlarında toplanmaya başlamışlardı. Bu durum Anadolu'nun fethini zorunlu hâle getirmişti.

Savaş sırasında Bizans  ordusunda yer alan Uz ve Peçenek Türkleri taraf değiştirdi.Turan taktiği uygulandı.R.Diyojen esir edildi. Sonuçları 1) Bizans İmparatoru Romen Diyojen komutasındaki ordu savaşı kaybetti 2) Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı 3) Türkler fazla bir direnişle karşılaşmadan Marmara kıyılarına kadar ilerlediler 4) Bugünkü Türkiye’nin temelleri atıldı 5) Anadolu’da gücü kaybolan Bizans, Balkanlara çekildi 6) Abbasi ve İslam dünyası üzerindeki Bizans baskıları kayboldu 7) Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ilk Türk beylikleri kuruldu. Not: Alparslan, Anadolu’yu komutanlarına ikta olarak verdi. Bu olay, Anadolu’da beyliklerin kurulmasına neden oldu. 8) Bizans’la Selçuklular arasında bir antlaşma yapıldı. Buna göre Bizans; Selçuklulara vergi ödeyecekti. Fakat Romen Diyojen tahttan indirilince bu antlaşma uygulanamadı. Not: Bizans ilk defa B. Selçuklulara vergi ödemeyi kabul etti.   Bu savaştan sonra doğuya yönelen Alparslan 1072 yılında öldürüldü.

MELİKŞAH (1072–1092) Alparslan’ın ölümü üzerine yerine oğlu Melikşah geçti. Selçukluların sınırlarının en fazla genişlediği devir bu dönem olmuştur. Bu dönemde Selçuklu devletin sınırları doğuda Seyhun ırmağı, Batıda Akdeniz ve Marmara, Kuzeyde Kafkas Dağları, Güney’de Mısır ve Basra körfezine kadar uzandı. Babası Alp Arslan'ın veziri dan Nizamülmülk'ü görevinde bırakıp, devlet işlerinde kendisinden büyük destek ve yardım gördü. Sultan Melikşah döneminin en önemli iç olayı, Hasan Sabbah'ın siyasî amaçlı Bâtınîlik faaliyetleri oldu. Bu faaliyetlerin amacı, Selçuklu Devleti'ni içten çöküntüye uğratmaktı. Bu sorunu halletmek isteyen Sultan Melikşah, Hasan Sabbah'ın saklandığı Alamut kalesi üzerine kuvvetler gönderdi. Bâtınîlerin başlattığı siyasî cinayetler sırasında Nizamülmülk öldürüldü (1092) Ancak, bir av sırasında Melikşah öldü ( ya da suikastle öldürüldü veya zehirlenerek öldürüldü (1092) Bu nedenle Batınıilk sorunu çözümlenemedi (1092). Batınilik Selçuklu Devleti’nin yıkılmasında etkili olmuştur. NOT: Melikşah zamanında Büyük Selçuklu Devleti en parlak devrini yaşamış ve en geniş sınırlarına ulaşmıştır.  

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN DAĞILIŞI Fetret Dönemi (1092–1118) Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları Mahmud, Berkyaruk, Sencar ve Mehmed Tapar arasında tahta kavgalarının olduğu döneme fetret devri denir.Bu döneme Sultan Sencar son vererek devleti yeniden toparladı. SULTAN SENCER (118-1157)  Tahta çıkmasıyla fetret dönemi bitt. Karahitaylarla yaptığı KAtvan savaşını kaybetti. Bu savaşla maveraünnehir elden çıktı. 1157 de çıkan oğuz isyanında esir düştü ölümüyle b. Selçuklu devleti yıkıldı. devletin yıkılmasıyla birçok atabeylik ve devlet kuruldu.

B. Selçuklu Devletine Bağlı Devletler Irak ve Horasan Selçukluları (1119-1194) Kirman Selçukluları(1048-1187) Suriye Selçukluları(1069-1118) Türkiye Selçukluları (1077-1308)

Atabeylikler Salgurlular (Fars A.) (1147-1284) İldenizoğulları (Azerbaycan A.) (1146-1225) Beg-Teginoğulları (Erbi l A.) (1146-1232) Börililer (Şam Atabeyliği) (1128-1154) Zengîler (Musul ve Halep A.) (1127-1259)

SORU! Aşağıdakilerden hangisi malazgirt savaşının sonuçlarından biri olamaz? a)Anadoluda türkmen beyliklerinin kurulması b) Türkiye tarihinin başlaması c)Bizansın anadoludaki etkinliğinin kırılması d)Haçlı seferlerinin başlaması e)Anadoluda türk birliğinin sağlanması

HARZEMŞAHLAR (1157–1231) Harzem yöresi, Aral Gölü ile Hazar denizi ara­sında kalan yerdir. Burada yaşayanlara Harzemşahlar denilmiştir. Harzemi yöneten Atsız adlı Türk beyi, Büyük Sel­çukluların zayıflamasından yararlanarak bağımsızlık ha­reketini başattı. Sultan Sencerin Oğuzlara esir düşmesinden sonra Atsız bağımsızlığını ilan etti. Harzemliler zamanında İran'ı, Horasan'ı ve Afga­nistan'ı alarak Cengiz İmparatorluğuna sınır oldular. Harzemliler Cengiz Han'ın gönderdiği dostluk ker­vanını casuslukla suçlayarak imha edince, Moğol–Har­zem savaşları başladı. Cengiz Han'ın başlattığı sa­vaş­larla Harzemliler yıkılış sürecine girdi. Moğol istilası sonucu Harzem yöneticiler bir kısım halkla birlikte Kafkasya'ya ve Doğu Anadolu'ya çekilmek zorunda kaldı. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaeddin Keykubat, Harzemlilere Moğollara karşı bir ittifak kurul­masını önerdi. Harzemliler bunu reddede­rek Doğu Ana­dolu'yu almaya çalıştılar. Bu durum Yassı Çemen Sa­vaşına neden oldu. Harzemliler Yassı Çimen Savaşında yenildi (1230). Bundan sonra Moğollar Harzem yönetici­lerini öldürdü ve Harzemliler tarihten silindi.  NOT: Harzemşahların yıkılması selçuklular ile moğollar arasındaki engeli kaldırmıştır.buda türk tarihi açısından olumsuz bir durmdur.

EYYUBİLER ve HARZEMŞAHLAR

EYYUBİLER (1171–1250) Haçlı saldırısına uğrayan Fatimi devletine, yardım için gönderilen ordunun komutanı olan Selahattin Ey­yubi, Fatimi devletini yıkarak kendi devletini kurmuştur. Mısırda kurulmuştur. Selahattin Eyyubi 1. Haçlı Seferinde kurulmuş olan Kudüs Haçlı Krallığını, Hıttin savaşında yendi ve bu devleti yıktı. (1187) Bunun üzerine III. Haçlı seferi yapıldı. Selahattin Eyyubi III. Haçlı seferinde Kudüsü başarıyla savundu. Devletin egemenlik alanı Hicaz'ı ve Güneydoğu. Anadolu'yu kapsamıştır. Selahattin Eyyubiden sonra başarılı hükümdarlar iktidarda görülmedi. Devlet iç isyanlar ve haçlı saldırıla­rıyla zayıfladı. Memluklu adı verilen askerlerin isyanları sonucu  Eyyubi devleti yıkılmıştır.

MEMLUKLAR (Kölemenler) (1250–1517) Eyyubi ordusunda devşirme usulü ile yetiştirilen Memluklu adı verilen askerlerin komutanlarından Aybek, Eyyubi devletine son vererek Memluklu devletini kurdu.(mısırda kurılmuştur) Sultan Kutuz zamanında, Arabistan'ı ve Akdeniz kıyılarını almayı amaçlayan Moğol ordularını (İlhanlıları) Suriye'de Ayncalut savaşında yenilgiye uğrattı (1260). Böylece Mısır, Arabistan ve Akdeniz kıyıları Moğol isti­la­sından korundu. Memluklular Moğol istilasını durduran tek dev­let oldu. Sultan Baybas, Abbasilerin yıkılışıyla sona eren Abbasi halifeliğini yeniden kurdu.Böylece halifelik Memluklulara geçti. Memlukluların egemenlik alanı Hicazı, G.D. Ana­doluyu, ve Çukurova'yı kapsamıştır. Osmanlı devleti tarafından yıkılmışlardır.