SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ÜNİTE 3 ALANYAZIN TARAMASI Yrd. Doç. Dr. Ebrucan İslamoğlu ebrucanislamoglu@nevsehir.edu.tr

ALANYAZIN NEDİR? Belirli bir konuyla ilgili üretilmiş ve bilimsel açıdan güvenilir olan kaynakların toplamıdır. Bilimin birikimlilik özelliğiyle doğrudan ilgilidir. Tüm araştırmacılar belirledikleri sorunu araştırmaya başlamadan önce mutlaka alanyazın taraması yapar. Çünkü var olan birikimin üzerine alanyazın taraması yapılır.

Alanyazın taraması bir yandan var olan araştırmaları inceler, bir yandan da yeni araştırma gereksinimlerini belirginleştirir.

ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Kavramsal çerçeve oluşturmak Seçilen sorunu sınırlamak Yeni yaklaşımlar bulmak Olanaksızla uğraşmayı önlemek

Güncel tartışmaları saptamak Sorunlar ve denenceler geliştirmek Önemli çalışmaları ve kişileri öğrenmek Ulaşılan sonuçları karşılaştırmak Toplu değerlendirmeler yapmak Alandaki boşlukları/açıkları görmek

ALANYAZIN TARAMASININ AŞAMALARI Konuyu seçme Anahtar sözcükleri listeleme İlgili kaynakları toplama Kaynakları okuma, notlar alma Yazma ve düzeltme Kaynakçayı hazırlama

KAYNAK TÜRLERİ BİRİNCİL KAYNAKLAR Doğrudan/aracısız kaynak Kendi bulgularını rapor eden kaynak İKİNCİL KAYNAKLAR Dolaylı/aracı kaynak Başkasının çalışmasını anlatan kaynak

ALANYAZIN YOĞUNLUĞU Sığ/yüzeysel alanyazın Yetersiz sayıda kaynak Eski tarihli, genel ve dolaylı kaynaklara başvurulabilir.

Derin/kapsamlı alanyazın Çok sayıda kaynak Güncel, doğrudan ve önemli olan kaynaklar yeğlenebilir

ALANYAZIN TARAMA TEKNİKLERİ GELENEKSEL TARAMA Var olan kaynakları okuyup özetleyip notlar almak bunları bütünleştirmek ve raporumuzun bir parçası yapmaktır.

OY SAYMA Belirli bir uygulama ile ilgili araştırma yapıyorsak o uygulama ile ilgili lehinde sonuçları ortaya koyan kaynaklar, aleyhinde sonuçları ortaya koyan kaynaklar ve fark yok diyen kaynaklar oy sayma tekniği ile ayrıştırılır.

Uygulamanın lehinde sonuçları ortaya koyan kaynaklar (+), Aleyhinde sonuçları ortaya koyan kaynaklar (-) ve Fark yok diyen kaynaklar (0) işaretleri verilir ve oy sayma tekniği ile ayrıştırılır. Böylece (+), (-) ve (0) ları sayarak durumun ne olduğunu anlamaya çalışırız.

META ANALİZ Bir konuda bol miktarda araştırma yapılmışsa tek tek araştırmalarla ilgilenmek anlamlı olmayabilir. Bu çok sayıdaki araştırma ne ortaya koyuyor dediğimizde tek istatistiksel sonuca ulaşmak istiyorsak meta analizi yaparız.

Belirli ölçütlere göre seçilmiş olan kaynaklar üzerinden gidilir, bunların deneysel grubu sonuçları, kontrol grubu sonuçları not edilir ve bir etki büyüklüğü hesaplanır. Bu etki büyüklüğü üzerinden de meta analizi sonucunu rapor ederiz.

EN İYİ KANIT Araştırmacıların bol miktarda kaynak olan konularda çok daha dar ölçütler geliştirerek kendilerince en güvenilir kaynaklar olarak gördükleri kaynakları belirli ölçütlere göre seçmeleri ve bunların sonucunda bir etki büyüklüğü hesaplamaları üzerinden gidilir.

ÇOK DÜZEYLİ TARAMA İlk dört alanyazın tarama tekniğinin birbirleriyle birleştirerek bütünleştirerek kullanılmasıdır.

ALANYAZIN TARAMA ÖLÇÜTLERİ KAPSAMLILIK : Alanyazın tarama zorlu bir iştir birçok insan bunun kolay olduğunu çünkü başkalarının çalışmalarını özetleyeceğini düşünür ancak durum öyle değildir.

Alanyazının o konuda üretilmiş olan kaynakları yeterince temsil etmesi yansıtması beklenir. O yüzden de çok kapsamlı tarama yapmak gerekir.

ELEŞTİRELLİK : Eleştirel okuma gerektirir, Hemen özetleyip geçmek değildir, hataları bulmak, eksikleri bulmak, bazı farklılıklar ortaya çıkıyorsa bunların nereden ortaya çıktığını tespit etmek gerekir.

ÖZÜMSEYİCİLİK : Alanyazını özümsemek önemlidir ÖZÜMSEYİCİLİK : Alanyazını özümsemek önemlidir. Yığma bir inşaat gibi değildir alanyazın tam tersi çimentosu, demiri olan sağlam bir yapıdır. Bu nedenle araştırmacı alanyazındaki kaynakların ne dediğini iyi önemsemelidir.

GÜNCELLİK : Güncel kaynaklara ağırlık vermelidir alanyazın, en son durumu ortaya koyabilmesi ve bunun üzerine bir şeyler yapabilme açısından önemlidir.

SİSTEMLİLİK : Alanyazın taraması sistemli yapılmalıdır SİSTEMLİLİK : Alanyazın taraması sistemli yapılmalıdır. Yani hiçbir önemli kaynağı dışarıda bırakmayacak şekilde ve var olan durumu en nesnel şekilde ortaya koyabilmelidir.

BÜTÜNSELLİK : Alanyazın taramasında bütünlük olmalıdır BÜTÜNSELLİK : Alanyazın taramasında bütünlük olmalıdır. Alanyazın taramasının kurgusu araştırmayı yapan kişinin kendi elinden çıkar dolayısıyla bir bütünsellik kaynakların birbirlerini tamamlaması var olan durumu her haliyle doğru yansıtması gerekir.

ALANYAZIN TARAMA RAPORUNUN YAZILMASI Yararlanma konusunda seçici olma – Her türlü kaynak eşdeğerde değildir. Çok sık alıntı yapmaktan kaçınma. Özetleme/sentezleme dengesini iyi kurma. Araştırmacının kendi sesini duyurma. Yeniden ifade etmede dikkatli olma – Başkalarının sonuçlarından yararlanırken etik kurallara uymak gerekir. Yazılanları en az birkaç kez düzeltmek gerekir ki iyi bir rapor ortaya koyalım.

BİLİMSEL ARAŞTIRMA RAPORLARI

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARIN RAPORLAŞTIRILMASI I M R A D M YÖNTEM R BULGULAR D SONUÇ Kavramlar İlişkiler İlgili literatür AMAÇ ÖNEM SAYILTI VE SINIRLILIKLAR TERİMLER ve KISALTMALAR ARAŞTIRMA MODELİ EVREN VE ÖRNEKLEM VERİ TOPLAMA ARACI VERİLERİN TOPLANMASI VERİ ANALİZİ Analiz çıktıları Betimleme Yorumlama Araştırma Sonucu Araştırmanın önerileri İleri araştırma önerileri I GİRİŞ

BİLİMSEL YAZIN TÜRLERİ (KAYNAKLAR) Birincil Kaynaklar İkincil Kaynaklar Kaynak olmayanlar Makale Tez Araştırma Raporu (Özgün) Kitap Mevzuat Metinleri Kitaplaştırılmış Araştırma Raporları Derleme Kitaplar Ders Kitapları Aktaran yayınlar Bildiri Ders Notları Sunumlar

BİLİMSEL DERGİLER Yayın Alanı Uluslararası Ulusal Yayın İnceleme Hakem heyeti Danışma kurulu Yayın kurulu (Sadece) Editör Yayın Periyodu Süreli Süreli olmayan İndeks ISI (Institude for Scientific Information): SCI, SCIE, SSCI ve AHCI DOAJ (Directory of Open Access Journals) Ulusal İndeksler: ULAKBİM, Araştırmax,… İstatistikler için bakınız: http://ulakbim.tubitak.gov.tr/?q=tr/node/328

KAYNAK/LİTERATÜR TARAMA

LİTERATÜR TARAMASI Literatür taraması araştırmacının Probleminin kuramsal temellerini oluşturmasını, Problemine ilişkin bilgilere ve benzer araştırmalara ulaşmasını, Diğer araştırmaların sonucunu görmesini ve değerlendirmesini sağlar.

Literatür taramasından sonra araştırmacı Problemini yeniden şekillendirebilir, Düzeltebilir ya da Değiştirebilir. Literatür taraması, problem durumunun ve problem cümlesinin oluşturulmasında önemli bir rol oynar.

Literatür taraması, araştırmanın başından sonuna kadar devam eden bir süreçtir. Araştırmacının problemini tanımlamasına yardımcı olduğu gibi,

Araştırmasının yöntemini oluşturmasına, Elde ettiği bulguları yorumlamasına, Ulaştığı sonuçları kuramsal temellere dayalı olarak tartışmasına ve Getireceği önerilere katkıda bulunur.

Birincil Kaynaklar Makale Tez Araştırma raporları Özgün kitaplar İkincil kaynaklar Derleme makaleler Derleme kitaplar Ansiklopediler Yıllıklar Diğer kaynaklar Ders notları Ders kitapları Bildiriler

KAYNAKLARA ERİŞİM Kütüphane Katalog Taraması Bilimsel Dergi İndekslerinin ve Veri Tabanlarının Kullanılması Tarama Motorlarının Kullanılması Yıllıklar aracılığı ile kaynaklara erişim İlgili araştırmalar aracılığı ile kaynaklara erişim

Öğrencilerin büyük bir bölümü kaynak denince, genellikle kitapları kaynak olarak algılarlar. Kitaplar önemli olmakla birlikte, yeterli değillerdir. Çünkü kitaplar, araştırma sonuçlarına dayanarak bir alan ya da konu ile ilgili bilgiler sunarlar ve her zaman tüm araştırmalar bu kitaplarda yer almazlar. Oysa araştırmalar hem genellemeleri hem de genellemelere nasıl ulaşıldığını gösterirler. Bu nedenle kaynak olarak araştırmalara yönelmek gerekir.

Araştırmalar da uluslararası indeksler kapsamındaki dergilerde, ulusal bilimsel dergilerde, yüksek lisans ve doktora tezlerinde yer alır. Araştırmaların değerleri onları yapanlar kadar, hakem, jüri üyeleri ve yayımlandıkları dergilerin bilimsellik düzeyleri ile ölçülmektedir.

Kaynaklar taranırken en yenilerine öncelik vermek akademik bir ilke ve kuraldır. Bu rasgele bir kural değildir, Yeni kaynaklar geçmiş araştırmaları da incelemiş olduklarından, hem o kaynakların neler olduğunu gösterirler (bibliyografyaları ve atıfta bulundukları kaynakların konularını) hem de geçmişte yapılmış başlıca araştırmaların hangi konularla ilgili olduklarını ve o araştırmalara ilişkin eleştirileri sunarlar.

Dolayısıyla araştırmacı böylece gerek görürse, geçmişte yapılmış araştırmalara kolayca ulaşmış olur. Kaynaklara ulaşmada, bilimsel dergilerden, üniversitelerde yapılmış araştırmalardan, bibliyografyalardan, internet ortamında arama motorlarından, web sayfalarından ve o alanda araştırma yapanlardan yararlanılabilir.

Bugün kaynaklara ulaşmak, eskisine göre çok daha kolaydır Bugün kaynaklara ulaşmak, eskisine göre çok daha kolaydır. Üniversitelerin hemen hemen hepsi TÜBİTAK üzerinden ulusal ve uluslararası veri tabanlarına abonedirler. Araştırmacılar bu veri tabanları ile kaynaklara ulaşabilmektedirler.

Araştırmalar okunurken harcanacak zamanın alacağı süre şu faktörlere bağlıdır. Araştırmanın bilimsel niteliği, kullanılan dil, ortaya konan amaç ve problem iyi tanımlanmış, gidiş yolunu gösteren model ve kullanılan analiz teknikleri mantıki tutarlılığa sahipse, az zaman harcanır.

Araştırmacı kesin bir amacı hedeflemiş ve cevap arayacağı problemi net bir biçimde ortaya koyabilmiş ise, uzun bir zaman harcamayacaktır. Araştırmacının konu hakkındaki bilgisi, yöntemlere ve analiz tekniklerine hakimiyeti yüksek seviyede ise, az zaman harcar. Bu da daha önceki çalışmalarına bağlıdır. Yüksek lisans ve doktora programlarının ders aşamasındaki araştırmacılar sınırlı kaynaklara bağlı kalarak sırf

derslerde iyi not almayı hedeflediklerinde, araştırma safhasında kaynak okumaya daha fazla zaman ayırmak zorunda kalırlar. Araştırmacı, araştıracağı konu ile ilgili kavramlara, kuramlara, yöntemlere, modellere, analiz tekniklerine, o konu ile ilgili ya da ilişkili araştırmaların bulgularına ulaşmak için kitap, makale, tez vb. araştırmalara ulaşarak onları değerlendirmelidir.

Başlangıçta bu kolay değildir Başlangıçta bu kolay değildir. Özellikle araştırmacı, o alanda yeterince deneyimli ve yetkin değilse, neleri nasıl okuması gerektiğine ilişkin karar vermede zorlanır. Bu nedenle araştırmacıların şu hususlara dikkat etmeleri önerilir :

Kaynaklar ister yerli ister yabancı olsun, önce bilimsel çalışmaların başlıkları okunmalıdır. İyi bir başlık net, açık, araştırmanın muhtemelen neler söyleyeceğine ilişkin bilgi verir. Bağımlı ve bağımsız değişkenleri gösterir. Başlık dikkati çekiyor ve araştırma konusu ile ilgili görülüyorsa, özet okunmalıdır. Özet çalışmanın amacını belirtir, yöntem ve sonuçlar hakkında kısa bilgi sunar.

Özet ve başlık araştırmacıya yarar sağlayacak özellik taşıyorsa, araştırma dikkatle okunmalı ve ondan nasıl yararlanabileceği düşünülmelidir. Araştırmacı, zamanın baskısı ile hızlı hareket etmek isteyebilir. Ancak, kuramsal bilgi düzeyi yetersiz, yeterince yetkin değil, yöntem bilgisi noksansa, harcayacağı zamanın fazla olması gerektiğini bilmelidir. Bu da sabırlı olmasını gerektirir.

Bir araştırma okunurken, giriş bölümü dikkatle okunmalıdır Bir araştırma okunurken, giriş bölümü dikkatle okunmalıdır. Çünkü giriş bölümü araştırma konusunu geniş bir çerçevede tanıtır. O alanda yapılmış araştırmalara göndermede bulunur. araştırma problemine geçişi gösterir, ilgili kavramları açıklar. İyi bir kaynak değerlendirmesi seçiciliği gerektirir. Bu, konu üzerinde yapılmış her araştırmayı değil, araştırmacıya yarar sağlayacakların okunup değerlendirilmesi anlamına gelir.

Araştırmacı, kaynakları okurken, araştırmanın amacına, problemine, yöntemine, modeline, hipotezlerine ve analiz tekniklerine odaklanmalıdır. Araştırmalar, en yenisinden geriye doğru okunursa, zamandan daha iyi yararlanılır.

TEŞEKKÜR EDERİM…