Dış Krediler + Program ve Proje Kredileri MAKRO AŞAMA Plan makro aşamasında büyüme hızı, tasarruf düzeyi, yatırım hacmi ve sermaye stokları, dış ticaret hacmi, dış yardım veya borçlanma gereği vb. makro ekonomik değişkenlerin tahmin edilmesi gerekmektedir. İktisadi planlamada, plan dönemi (örneğin 5 yıl gibi) belirlendikten sonra kalkınma hızının tahmin edilmesi gerekir. Plan makro aşaması, bu tahmin işlemiyle başlamaktadır. Bu aşamada, aslında bir tek kalkınma (büyüme) hızı belirlenmez, büyüme alternatifleri belirlenir. Sermaye birikimi yatırımlara, bunlar tasarruf düzeyine, tasarruflar da kullanılabilir gelir miktarına bağlı ve gelirin artabilmesi yatırım hacmine bağlıdır Dolayısıyla, kalkınmanın finansmanı toplam tasarruf hacmindeki gelişmeye göre sağlanabilecektir. Toplam Tasarruflar = Yurt İçi Tasarruflar + Yurt Dışı Tasarruflar Yurt İçi Tasarruflar = Kişisel Tasarruflar + Kurumsal Tasarruflar + Kamu Tasarrufları Yurt Dışı Tasarruflar = Özel Yabancı Sermaye + Dış Yardımlar + Dış Krediler + Program ve Proje Kredileri

MAKRO AŞAMA Yurtiçi tasarruflarla kalkınma hızı arasında doğrusal bir ilişki vardır. İlişkinin derecesini sermaye hasıla oranı belirlemektedir. Şayet ülkenin sahip olduğu tasarruf yetersizse ve toplum yüksek oranlı bir büyüme alternatifi seçmişse, borçlanma ve özellikle dış kredi sağlama kaçınılmazdır. Ancak, dış finansman kaynakları yeterli değilse, o zaman düşük büyüme hızını kabullenmek zorunlu olmaktadır.   Plan makro aşamasında tasarrufun alt ve üst sınırlarının, plancılar tarafından önceden bilinmesi gerekmektedir. En düşük tasarruf düzeyi; nüfus artışı karşısında, en az bu artış kadar bir kalkınma hızını sağlayabilecek tasarruf miktarıdır. Yani, toplumun eski yaşama düzeyini, nüfus artışına rağmen sürdürebilen bir tasarruf düzeyidir   En yüksek tasarruf düzeyi; kişilerin, ancak hayatlarını sürdürebilecek bir tüketim miktarı üstünde kalan bütün gelirlerini tasarruf edebildiği ve yatırıma yöneltildiği bir düzeydir.

Harrod-Domar Büyüme Modeli Sermaye stoku, reel GSMH'nın doğru orantılı bir fonksiyonudur toplam hasılanın (çıktının) yeniden üretilebilir sermayeye oranını (yani sermaye/hasıla oranını) sabit varsaymaktadır. Yani;   Kt = k Yt k = Kt / Yt Burada, Kt : (t) dönemindeki sermaye stoku, Yt : (t) dönemindeki hasıla (çıktı), yahut aynı anlamda reel GSMH; k : Sermaye-hasıla oranı'dır.

Harrod-Domar Büyüme Modeli Şayet, hasılanın (s) gibi sabit bir payının(yüzdesinin) tasarruf edildiğini kabul edersek, Gayri Safi Yatırım = It = s Yt = K (t+1) - Kt + d Kt   Burada; d : Her periyotta sermaye stokunun amortisman payı, It : (t) dönemindeki toplam yatırım hacmi, K (t) : (t) dönemindeki sermaye stokudur. Şayet, reel GSMH'nın büyüme hızını (g) ile gösterirsek,   g =   yazılabilir. Buradan hareketle sermaye de aynı oranda artıyor olmalıdır (yani Kt / Kt)

Harrod-Domar Büyüme Modeli Temel Harrod-Domar büyüme denklemi Basit haliyle Amortisman payı ihmal edilirse g : büyüme oranı, s : tasarruf oranı, k : sermaye hasıla oranı

Harrod-Domar Büyüme Modeli kişi başına gelir artışı cinsinden kalkınma hızı g : büyüme oranı r : kişi başına gelir artış oranı p : nüfus artış oranı Örneğin, Türkiye'de yıllık nüfus artış hızı % 2.3 iken kişi başına gelirin % 4 artması plan hedefi ise, alternatif büyüme hızı % 6.3 olmalıdır:

Harrod-Domar Büyüme Modeli Plan dönemi milli gelir düzeyinin tahmini:  Plan makro aşamasında, toplam tutarlılık modelinin sağladığı kolaylıkların yardımıyla gelecek yılların milli geliri tahmin edilebilmektedir. Böylece, beş yıllık plan dönemi için en temel verilerden birine ulaşılmaktadır. Büyüme alternatifinin belirlenmesi bu tahmini yapmamızı sağlamaktadır. Nitekim; Burada Yt, t dönemindeki milli geliri; Y0 başlangıç (baz) yılı milli gelirini; g, büyüme hızını ifade etmektedir. tasarruf eğiliminin (s) bilinmesi, St = sYt denklemiyle tasarruf hacmi (St) 'nin tahminini yapmamızı sağlamaktadır. Bilindiği gibi Yt = Ct + St olduğundan, plan dönemi tüketim harcaması tahmin edilmiş olacaktır.

SERMAYE HASILA ORANI Sermaye / hasıla (S/H) oranı, hasılada (gelirde) bir birimlik artış sağlayabilmek için ne kadar yatırım artışı yapılacağını ifade eden bir oran, yahut katsayıdır: (k), sermaye / hasıla oranı; (I), yatırım hacmindeki artış; Y ise hasıladaki artış miktarıdır. S/H Oranının Tersi Bir birimlik yatırımın meydana getireceği hasıla artışını ifade eder. Örnek: Türkiye için sermaye / hasıla oranı 3 olarak hesaplanmışsa, gelecek yılın GSMH' sını 1 milyar TL artırabilmek için kaç milyar TL' lık yatırım yapılmalıdır

SERMAYE HASILA ORANI TÜRLERİ Ortalama S/H Oranı: (t) dönemindeki toplam sermaye stokunun (Kt), aynı dönemdeki toplam gelire (Yt) oranıdır. Marjinal S/H Oranı: Belli bir dönemde sermaye stokunda meydana gelen artışın (K), aynı dönemdeki gelir artışına oranlanmasıyla elde edilir. Net S/H Oranı: Amortisman payları hasıladan düşülerek hesaplanmaktadır. Amortismanın hesaplanış biçimi bu oranı doğrudan etkilemektedir. Aksi halde net olmayan orandan söz edilir.

SERMAYE HASILA ORANI Toplam ve Sektörel S/H Oranları: Ekonominin tümü kapsanıyorsa toplam; sektörleri esas alınıyorsa sektörel S/H oranı söz konusudur. Birincisi, ikincilerin ağırlıklı ortalamasıdır. k = a1 k1 + a2 k2 + …... + an kn Burada (k) toplam S/H oranı; k1, k2,...,kn sırasıyla 1,2 ,...,n' inci sektöre ait S/H oranlarıdır. a1, a2 ,..., an sırasıyla 1,2 ,..., n’ inci sektörün toplam hasıla içindeki nispi paylarıdır. Örnek: Türk ekonomisinin üç sektörden oluştuğunu varsayalım:Tarım, sanayi, hizmetler gibi. 2007 yılında Türkiye’de toplam 90 milyar TL' lık ek yatırım yapılsın.Bu yatırımın sektörlere dağılımı,sırasıyla 8; 62; 20 milyar TL olsun. Buna karşılık toplam üretimde 50 milyar TL' lık artış gerçekleşsin. Her bir sektörün bu üretim içindeki payı , sırasıyla 5; 30;15 milyar TL olsun. Soru: Toplam ve sektörel S/H katsayılarını hesaplayınız.

Toplam Tarım Sanayi Hizmetler

SERMAYE HASILA ORANININ EKSİKLERİ 1.Sabitlik varsayımı: Çoğu kalkınma planı modellerinde S/H oranının, uzun dönemde, sabit kalacağı varsayılmıştır. Ayrıca, sermaye dışında bazı etkenlerin bu oranı etkilemeyeceği (ceteris paribus) varsayımı da yapılmıştır. Gerçekte bu oranının sabit kalmayacağı açıktır. Çünkü ekonomiler dinamik bir yapıya sahip bulunmaktadır. 2.Sermayenin üretimin tek faktörü kabul edilmesi: Harrod - Domar modelinde gelir ile sadece sermaye arasında fonksiyonel ilişki kurulmuş, diğer üretim araçları (faktörleri) ceteris paribus varsayımı ile model dışında tutulmuştur. Halbuki yetişmiş insan gücü ve emeğin verimliliği, döviz kaynaklarının bolluğu, toplumun kurumsal yapısı vb. etkenler de kalkınmanın stratejik unsurudur. Özellikle gelişen ekonomiler açısından bu araçların önemi büyüktür. 3.Yatırımların olgunlaşma süresi: Oranın hesaplanmasında yatırım harcaması ile hasılanın elde edilmesi arasında geçen zaman göz önüne alınmamaktadır. Oysa, bu süre ne kadar uzunsa, üretimin gerçekleşmesi ve artışı o kadar gecikeceğinden, S/H oranının değeri büyük olacaktır. 4.Kapasite kullanımı derecesi: Bir ekonomide veya sektörde atıl kapasite varsa, S/H oranı düşük olacaktır. Çünkü yeni yatırıma girişmeksizin, kapasiteyi tam kullanarak üretimi artırmak mümkündür. Sonuçta bu oranın küçültülmüş olacağı açıktır.  5.Piyasa mekanizmasındaki aksaklıklar: Gelişmekte olan ülkelerde, piyasa mekanizmasının işleyişinde ortaya çıkan aksaklıklar S/H oranını değişik biçimde etkilemektedir. Bu ülkelerdeki piyasalar tekeller, kısıtlamalar vb. etkenlerle teşkilatlanma eksiklikleri sektörler ve firmalar arası farklılıklara neden olmaktadır. Böylece farklı projelerin S/H oranları farklı çıkacaktır.  6.Tanımlama ve ölçme ile ilgili güçlüklerin etkisi

Sermaye /Hasıla Oranının Önemi ve Planlamadaki Yeri S/H oranı planlama modellerinin en stratejik unsurlarından biridir. Özellikle, Türk planları gibi kantitatif yapıya sahip ve tutarlılığı esas alan modellerde, gerçekçi bir S/H oranı hesaplanmadan plan makro modelini çözmek mümkün değildir. Nitekim marjinal veya ortalama tasarruf eğiliminin tahmini büyüme hızı (g)’nın ve S/H katsayısı (k)’nın bilinmesine bağlıdır. Örnek: Türkiye 2014 yılı için % 6'lık bir büyüme hedeflemiş olsun. Problem şudur: % 6 büyümek için milli gelirin ne kadarı tasarruf edilecektir? Bu sorunun cevaplanabilmesi için S/H oranının önceden hesaplanması gerekir. Şayet, bu oran (k = 3) olarak hesaplanmışsa, Bunun anlamı şudur: % 6'lık büyümeyi gerçekleştirmek için, kullanılabilir gelirin en az % 18'inin tasarruf edilmesi gerekmektedir. Şayet toplumun tasarruf gücü % 15 ise ve plan uygulayıcıları % 6'lık büyüme oranında ısrarlıysalar, o zaman (% 18 - % 15 = % 3) toplam kullanılabilir gelirin % 3'ü kadar borçlanmaya karar vermek zorunda kalacaklardır.

Sermaye /Hasıla Oranının Önemi ve Planlamadaki Yeri Aşağıdaki basit tabloda, çeşitli büyüme alternatiflerine (0.07; 0.06; 0.01) göre tasarruf eğilimi ve buna bağlı olarak tasarruf (= yatırım) hacminin ne olması gerektiği gösterilmiştir. Burada ülke geneli için (k = 3) alınmış ve plan dönemi için sabit varsayılmıştır. (k) ve (g) değerleri bilindiği için, (s) hesaplandıktan sonra (S) ve (I) değerlerine ulaşılır:   Baz Yılı Milli Geliri (Katr.TL) (Y) Tasarruf Eğilimi (s) Büyüme Oranı (g) Hacmi (S) Yatırım (I) S/H (k) Milli Gelir Artışı (Y) 200 0,21 0,07 42 3 14 0,18 0,06 36 12 0,03 0,01 6 2