Sosyal Hizmet Etiği Dersine Giriş Etik Nedir Ne Değildir? Doç.Dr. Elif Gökçearslan Çifci Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü

Etik

Etik Nedir? Etik terimi Yunanca ethos yani “töre” sözcüğünden türemiştir. Felsefenin dört ana dalından biridir. Yanlışı doğrudan ayırabilmek amacıyla ahlâk kavramının doğasını anlamaya çalışır.

Etiğin batı geleneği, zaman zaman “ahlâk felsefesi” olarak da kabul görmektedir (Banks,2006). Ayrıca Türkçede etik sözcüğü, ahlak sözcüğü ve ahlak felsefesi ile eş anlamlı olarak da kullanılmaktadır.

Etik kavramının bir diğer kullanımı ise ‘doğru’ veya ‘yanlış’ ile ‘iyi’ veya ‘kötü’ olarak varsayılan şeylerle ilgili, insan davranışlarını şekillendiren standartlar ve kurallar bütünüdür (Banks, 2006: 5).

Etik, ahlaki seçimleri yansıtan bir disiplindir Etik, ahlaki seçimleri yansıtan bir disiplindir. Felsefenin bir dalı olan bu disiplinin, kendi içeriği, yöntembilimi ve literatürü (insan karakterinde, sistematik, formel ve hayati öneme sahip yanlışlıklar ve doğruluklarla ilgili) vardır (Pellegrino, 1989:491; Akt: Guttmann, 2006:2).

Etik ve ahlak terimleri özdeş değildir Etik ve ahlak terimleri özdeş değildir. Ahlak, belirli bir toplumun değer yargıları, normları, ilkeler ve kurallar bütünüdür. Ahlak görelidir, toplumdan topluma değişebildiği gibi aynı toplum içindeki insanların benimsediği ahlak kuralları arasında da farklılıklar vardır (Banks, 2006).

İnsanın iyi bir ‘’var olma biçimi’’, bilgece bir eylem yolu arayışına karşılık gelen etik, felsefenin, pratik var oluşu iyi olgusu/tasarımı etrafında düzenleyen bir parçasıdır. Bireylerin eylemlerinde ve diğer bireylerle ilişkilerinde doğru ve iyi olana doğru yönlendirme, iyi olana ilişkin yol gösterme özelliği ile etik için özne insandır. Sosyal hizmet mesleğinin öznesini de insan oluşturmaktadır.

Meslek etiği; meslek elemanlarının insanlarla ve toplumla ilişkilerinde mesleklerinin gereği olan ahlaki yaklaşımların neler olduğu ve neler olması gerektiğini anlatır. Sosyal hizmet mesleğinin uygulama alanında önemsenen konularının başında etik olgusu gelmektedir. Mesleki yöntemlerin uygulanmasında sosyal hizmet meslek etiği ; değişmeye ve gelişmeye açık bir yöndedir.

Bütün mesleklerde olduğu gibi sosyal hizmet mesleğinde de etik değerler mesleki uygulamalardaki iyi ve kötüyü tanımlar. Etik değerler, mesleki uygulamaların nasıl olsa daha iyi olacağını ne durumlarda daha iyi olmayacağını tanımlamaktadır (Mavili Aktaş, 2008).

Lowenberg ve Dolgoff (1996: 21), mesleki değerlerle meslek etik ilişkisinde şöyle bir değerlendirme yapar: “Meslek değerleri ve meslek etiği birbiriyle ilişkili olsa da aynı şey değildir. Mesleğin değerleri ve etiği birbiriyle uyumlu olmalıdır. Bu iki unsur arasındaki yegâne fark; değerler mesleki uygulamalarla ilgili iyi ve arzu edileni tanımlarken, etik doğru ve yapılması gerekenleri anlatır.

Değerler hangi düşüncelerin uygun olduğunu anlatırken, etik bu düşüncelerle ne yapılması gerektiğini ve bu düşüncelerin uygulamasının nasıl olacağına işaret eder” (Mavili Aktaş, 2008).

Etik insan odaklıdır. Etiğin asıl amacı; ‘’insanın iyi temellendirilmiş ahlaki kararları kendi başına vermek durumunda olduğunu ve başka hiç kimseye –ne her hangi bir otoriteye ne de sözde daha yetkin kimselere (anne-baba, öğretmen, yönetici vb.) – teslim olmaması gerektiğini gösterebilmektir’’. Bir başka deyişle etik, bireyi vesayet altına almak yerine toplum içinde diğer bireylerle yaşarken, bireyin kendisini nasıl gerçekleştirebileceğine ya da neyse o olarak var olabileceğine ilişkin yolları ortaya koyabilmektir

Günümüzde çeşitli alanlarda etikten bahsedebiliriz. Örneğin; Çevre etiği, Siyaset etiği Genetik bilim etiği vb Tüm etik düzenlemeler insan için yapılmaktadır. Dolayısıyla etik insan odaklıdır.

Etiğin bir diğer amacı da; ahlaki eylemin insanın isterse gerçekleştirebileceği , istemezse vazgeçebileceği keyfi bir tercih olmadığını aksine insanın varlığına ilişkin bunun vaz geçilmez bir özellik olduğunu gösterebilmektir. İnsanı sevebilmeyi öğretebilmektir.

Etik, temelleri olan sonuçlara varmayı amaçlamaktadır bu nedenle ne ahlakileştirme ne ideolojiye dönüştürme ne de dünya görüşü ortaya koyma gibi bir amacı vardır. Etik temelde insanın iyilik haline odaklanır. TV reklamlarını düşünün. Çocuğa zarar verdiği görülen bir reklama karşı toplumsal örgütlerin anında tepki vermesi….

Dünya görüşü ile etik değerler çatışması??

Etik mantıksaldır ancak bilimle paralel değildir Etik mantıksaldır ancak bilimle paralel değildir. Yani bilim ile etik paralel bir şekilde gelişmez. Başka bir deyişle bilim için önemli bir gelişme insanlık için önemli bir gelişme olmaya bilir böyle bir durumda etik devreye girer. Klonlama ile ilgili bilimsel gelişmeleri düşünün sperm olmadan kadından kadın üretildi. Bu bilimsel gelişme insanlık için çığır açabilir ancak bir diğer taraftan insanlığın zarar görmesine neden olabilir. Bu nedenle bazı çalışamların yapılması yasaklanmıştır. Bilim ne kadar gelişirse gelişsin, etiğe duyulan ihtiyaç ortadan kalkmayacaktır. Çünkü bilim ve teknoloji ürettiği bilginin kullanımında neyin iyi olduğuna kendisi karar veremez.

Bilim, sorunları net bir biçimde ortaya koyabilir, çeşitli alternatif eylemlerin göreceli olarak nelere mal olabileceğini hesaplayabilir, uygulamaların en iyi yolunu gösterebilir. Ancak bilim, insanları seçim yapma ve karar verme gibi insani sorumluluklardan kurtaramaz. Bu nedenle iyi olana karar vermek için etiğe ve etik değerlendirme yöntemlerine ihtiyaç duyarız.