Ders 4 Kavram öğretiminde öğretim yöntemleri Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

1. Açık anlatım/Doğrudan öğretim yöntemi 2. Eşzamanlı ipucuyla öğretim 2. Kavramın Sunulmasına İlişkin Özellikler e) Kavram Öğretimde Öğretim Yöntemleri: 1. Açık anlatım/Doğrudan öğretim yöntemi 2. Eşzamanlı ipucuyla öğretim 3. Sabit bekleme süreli öğretim 4. Artan bekleme süreli öğretim 5. Yaratıcı yöntemle sunum 6. Geleneksel yöntem 7. Basamaklandırılmış öğretim Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

1. Açık anlatımla sunum Kavram açık anlatımla sunulurken ilişkili ve ilişkisiz nitelikleri, olumlu ve olumsuz örnekleri belli bir kuralda somutlaştırılarak sunulur. Açık anlatımla sunumda kavram daha çabuk öğrenilmekte, daha fazla bilgi kazandırılmaktadır, öğrencinin hata yapması başarısız yaşantıları ve engellemeleri aza indirilmektedir. Bu yöntemde, ayırt edici öğrenme sürecinden yararlanılmaktadır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Ayrımlı pekiştirmelere yer verilerek öğretim yapılır. 1. Açık anlatımla sunum Öncelikle öğretmen tarafından kavramın analizi yapılarak ilişkili ve ilişkisiz niteliklerin kolaydan zora doğru sıraya konulmasıyla öğretim basamakları oluşturulmaktadır. Bu basamaklara uygun olarak kavramın olumlu ve olumsuz örnekleri hazırlanmaktadır. Öğrenciye kavramın olumlu ve olumsuz örnekleri sunulmakta ve doğru tepkiler pekiştirilmekte, yanlış tepkiler görmezden gelinip, tekrar sunu yapılmaktadır. Ayrımlı pekiştirmelere yer verilerek öğretim yapılır.


 Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Açık öğretim yöntemi tümdengelim ya da doğrudan öğretim olarak da adlandırılmaktadır. Öğretmenin doğrudan öğretiminin vurgulandığı bir öğretim metodudur. Bu öğretim yöntemi çok düzenli bir program ve araçların kullanımında çok sistematik olmayı gerektirmektedir. Açık anlatım yönteminde ayırt edici öğrenme sürecinden yararlanılmaktadır. Öğretmen tarafından kavramın analizi yapılmakta, kavramın olumlu ve olumsuz örnekleri oluşturulmaktadır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kavramın olumlu ve olumsuz örnekleri hazırlanırken örneklerin sayısının çok olmasına ve ilişkisiz niteliklerinin değişmesine dikkat edilmelidir. Daha sonra öğrenciye olumlu ve olumsuz örnekler sunulmakta, öğrencinin doğru tepkisi pekiştirilmekte, yanlış tepkisi görmezden gelinip tekrar sunu yapılmaktadır. Böylece ayrımlı pekiştirmelere yer verilerek öğrenme gerçekleştirilmektedir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Örneğin ; kırmızı öğretiminde öncelikle aynı tip malzemedeki kırmızı ve sarı plastik lego öğrencinin önüne konulup, kırmızı gösterilip ‘bak bu kırmızı ‘ sarı gösterilip ‘bu kırmızı değil’ sunumu sonunda öğrenciden kırmızıyı göstermesi istendiğinde kırmızıyı gösterirse pekiştirilir. Sarıyı gösterirse hiç tepkide bulunmadan görmezden gelinerek sunu tekrarlanır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kavram öğretimi öğretmen tarafından yönlendirilir. Açık Anlatım Yöntemiyle Kavram Öğretimi Etkinliğinde Yer Verilmesi Gereken Özellikler Kavram öğretimi öğretmen tarafından yönlendirilir.
 Kavram öğretimi programı, öğrencinin gereksinimine ve kavramın özelliğine göre ayrıntılı olarak basamaklandırılmış öğretim öğelerini içerir.
 Kavram öğretimi programındaki her bir öğretim basamağı için kavramın olumlu olumsuz örneklerini ve ilişkili-ilişkisiz niteliklerini içeren öğretim araçları hazırlanır.
 Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Öğrencinin işlevde bulunma düzeyinin ve kavram öğretimi uygulamasının etkililiğinin belirlenmesi amacıyla, her öğretim oturumu başında ve sonunda öğretim programına dayalı değerlendirme gerçekleştirilir.
 Kavram öğrenci tarafından tam olarak öğrenilinceye kadar öğretime devam edilir.
 Kavram öğretimi sırasında doğru tepkilere  ilişkin olarak öğrenciye dönüt ve pekiştireç sağlanır.

 Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

3. Eşzamanlı ipucuyla öğretim 2. Kavramın Sunulmasına İlişkin Özellikler e) Kavram Öğretimde Öğretim Yöntemleri: 3. Eşzamanlı ipucuyla öğretim Eşzamanlı ipucuyla öğretim, sabit bekleme süreli öğretimin 0 sn. denemeleri gibi  gerçekleştirilmektedir. Eş zamanlı ipucuyla öğretimde hedef uyaranın (örneğin,”Semih bu işaretin anlamı ne?”) hemen ardından kontrol edici ipucu sunulur (örneğin,”bu işaret giriş yok demektir.”) birey kontrol edici ipucunu model alır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

2. Eşzamanlı ipucuyla öğretim Eşzamanlı ipucuyla öğretimde her denemede kontrol edici ipucunu sunulması nedeniyle bireye bağımsız olarak tepki verme olanağı tanınmaktadır. Bu nedenle uyaran kontrol transferinin (kontrol edici ipucundan ayırt edici uyarana) gerçekleşip gerçekleşmediği, öğretim oturumlarından hemen önce düzenlenen yoklama oturumlarında anlaşılmaktadır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Hedef uyaran ve kontrol edici uyaran aynı anda verilir. Hedef uyaran + kontrol edici ipucu  çocuğun tepkisi Çocuğa her denemede kontrol edici ipucunun sunulması nedeniyle bağımsız olarak tepki verme olanağı sunmaz. Birey tepkisi: Doğru tepki, yanlış tepki, tepkide bulunmama. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Örn: Ürünlerin üstündeki işaretleri öğretme Önce çocukla konuyla ilgili sohbet edilmeli. Çocukta öğrenme gereksinimi uyandırılmalı. Dikkat çekme, sosyal giriş, hedeften haberdar etme, günlük yaşamdan örnekler verme. (Ayşe markete gittiğin zaman ne yapıyorsun? Reyonlara bakıyorum, son kullanma tarihine..) Y: Bu işaretin adı ne? Bak, bu işaret çöpe atınız. Neymiş bu sen söyle? Ç: Çöpe atınız. Y: Bravo..çok güzel. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Y: Bu işaretin adı ne. Tüketici danışma merkezi Y: Bu işaretin adı ne? Tüketici danışma merkezi. Şimdi sen söyle bu işaretin adı ne? Ç: tüketici danışma. Y: bu işaret, tüketici danışma merkezi. Sen söyle. Ç: Tüketici Danışma merkezi. Y: aferin. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kontrol edici ipucu doğru seçilirse, çocuk doğru tepkiyi birkaç denemeden sonra verir. Çocuğun performansına göre uyarlama yapılabilir. Performans yeterli değilse “Tüketici danışma” cevabı kabul edilebilir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Y: Ayşe bu işaretin adı ne Y: Ayşe bu işaretin adı ne? Ç: ---- yanıt yok / yanlış cevap Y: Başka soruya geçer. Y: Furkan bu kim? Bu amca. Şimdi sen söyle. F: Amca. Y: Aferin. Çok güzel. Y: Mehmet bu işaretin adı ne? Bu işaret yaya giremez. Şimdi sen söyle. Ç: Yaya giremez. Y: Aferin. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Değerlendirme oturumlarında doğru tepkiler pekiştirilebilir. (Bir arş.yapıyorsam pekiştireçlerin etkililiğiyle ilgili, sadece öğretimde pekiştireç kullanırım.) Değerlendirmede ipuçları kullanılmamalıdır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Yoklama oturumundan sonra öğretime geçilir Yoklama oturumundan sonra öğretime geçilir. Ölçüt karşılanıncaya kadar öğretime devam edilir. Öğretim oturumunda öğrenciden tepki gelmezse, ipucu tekrar verilir. Ard arda 3 oturum yapılır. 3 oturumda ard arda %100 doğru yapması beklenir. İlk oturumda hepsini %100 yaparsa öğretime devam edilir. Kayıt tutulur. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Ard arda 3 defa %100 doğru tepki Tek bas Dav. 15.03.12 16.03.12 17.03.12 18.03.12 19.03.12 20.03.12 Öğretim yoklama + - öğretim Ard arda 3 defa %100 doğru tepki Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Zincirleme davranış için öğretimde her basamakta ipucu verilir. Yoklama oturumlarında sadece hedef uyaran verilir. Ör: şimdi bu kağıdı al, önlü arkalı fotokopi çek. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

3. Sabit Bekleme Süreli Öğretimle sunum İki aşamadan oluşmaktadır. 1. Sıfır saniye bekleme süreli denemeler 2. Sabit bekleme süreli denemeler Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Belli bir sayıda sunulan sıfır saniye bekleme denemelerinde, hedef uyarandan sonra çocuğun doğru yanıt vermesini sağlamak üzere kontrol edici ipucu sunulur. Genellikle bu denemeler birey ipucu alarak %100 doğru tepkide bulununcaya kadar devam eder. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Sıfır saniye bekleme süreli denemeler Hedef uyaranın ardından bireyin doğru yanıt vermesini sağlamak üzere kontrol edici ipucu sunulur. Sabit bekleme süreli öğretim uygulamasında gerçekleştirilen ilk birkaç oturumda, beceri, kavram yönergesi ve kontrol edici ipucu eşzamanlı olarak sunulur ve bu oturumlara sıfır saniye bekleme süreli denemeler denir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Örneğin: renk kavramının sabit bekleme süreli öğretim yöntemiyle öğretildiği bir çalışmada uygulamacı kavramı öğretmek için kullandığı nesneyi işaret ederek ”bu ne renk” (hedef uyaran ve kavram yönergesi) diye sorar; hemen ardından “kırmızı” (kontrol edici ipucu) yanıtını sunar. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

b. Sabit bekleme süreli denemeler Belirli sayıda sıfır saniye bekleme süreli deneme oturumu gerçekleştirildikten sonra uygulamacı  beceri yönergesi ve kontrol edici ipucu arasında geçen sabit süreyi belirler ve tüm uygulamalarda bu sabit süre kadar bekler. Bu sürece sabit bekleme süreli denemeler denir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kontrol edici ipucu sunulur. Hedef uyaran sunulur. Birkaç sn. tepkide bulunması için beklenir. Bekleme süresi tek basamaklı dav. İçin 3-4 sn, zincirleme dav. İçin max 8 sn olarak belirlenir. Kontrol edici ipucu sunulur. İlk birkaç oturum sıfır saniyeli denemeler yapılır Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Y: Can, bunlardan hangisi elma? Ç: Yanıt yok. Y: Belirlenen süre kadar bekler. Y: Bu elma. Şimdi sen göster. Ç: Bu. Y: Aferin. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Değerlendirme, öğretim oturumlarında toplanır. Kayıt tutulur. Ör: Bekleme süresi 4 sn ise 4 sn kadar beklenir. Cevap gelmezse veya yanlış cevap gelirse (-) olarak kaydedilir. 12mart 13mart 14 mart 15 mart 16 mart O sn 4 sn + - Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

4. Artan bekleme süreli öğretim Artan bekleme süreli öğretim genel olarak iki deneme aşamasında oluşur. Sıfır saniye denemeleri : hedef uyaranın hemen ardından kontrol edici ipucu sunulmaktadır. Örneğin : öğrenciye meyve ve sebze adlarını artan bekleme süreli öğretimle öğretildiğini varsayalım. Artan bekleme süreli denemelerde hedef uyaran ile kontrol edici ipucu arasında geçen süre sistematik olarak yavaş yavaş arttırılır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Artan bekleme süreli denemeler Öğretimin başında bireye sebze ve meyvelerin adları sorulduktan (“bu nedir”) hemen sonra kontrol edici ipucu (“ayva”) sunularak 0sn. bekleme süreli denemeler gerçekleştirilir. Artan bekleme süreli denemeler Belli sayıda 0sn.bekleme süreli deneme gerçekleştirildikten sonra artan bekleme süreli denemeler geçilir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

İpucunun geciktirilme aralığı iki ölçüte göre belirlenir. a) Bireyin öğretimde belirlenen ölçütü karşılar düzeyde performans sergileninceye değin artan bekleme süreli denemeler sistematik olarak arttırılır. Örneğin : Meyve ve sebze adlarını öğretimi yapıldığında ölçütü karşılar düzeyde söyleninceye değin, hedef uyaran ile kontrol edici ipucu arasında geçen süre belli sayıda deneme ya da oturum gerçekleştirildikçe sistematik olarak 1sn. 2sn. gibi aralıklarla arttırılabilir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

: b) Öğretimin başında ipucunu maksimum geciktirme aralığının ne olacağına karar verilerek hedef uyaran ile kontrol edici ipucu arasında geçen süre bu aralığa ulaşıncaya değin sistematik olarak arttırılır. Örnek : Aynı örnek üzerinde açıklama yapılacak olursa uygulamacı  öğretimin başında hedef uyaranla kontrol edici ipucu arasında geçecek olan maksimum süreyi belirler (8 sn) ve bu süreye ulaşıncaya değin sistematik olarak 1sn. 2sn. gibi aralıklarla ipucunu geciktirme aralığı arttırır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Değerlendirme verileri, öğretim oturumlarının başında toplanır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret