Soya (Glycine Max L.) Çeşitlerinin Bazı Morfolojik Özellikleri Üzerine Çinko Dozlarının Etkisi Rüveyde Tunçtürk1, Haluk Kulaz,1 Murat Tunçtürk1, Abdurrahim Yılmaz1, Hilal Ayhan1 ruveydetuncturk@yyu.edu.tr, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, VAN ÖZET: Bu çalışma, 2010 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü’ ne ait seralarda saksılarda yürütülmüştür. Denemede 2 farklı soya çeşidi (Cisne, Stressland) ile 4 farklı çinko dozunun (0, 5, 10 ve 15 mg/kg toprağa) uygulandığı bu çalışmada soya çeşitlerinin vejetatif aksamı üzerinde çinko uygulamalarının etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Deneme, Tesadüf Parselleri Deneme Deseni' ne göre üç tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Çalışma sonucunda; soya çeşitlerinin, bitki boyu, yaprak sayısı, kök uzunluğu ve yaş yaprak ağırlığı dışındaki diğer incelenen tüm özellikler üzerindeki etkisi istatistiksel olarak önemli (P<0.05) bulunmuştur. Çinko uygulamalarının ise bitki boyu, yaprak sayısı ve kök uzunluğu üzerindeki etkisi istatistiksel olarak önemsiz iken diğer özellikler üzerindeki etkisi önemli (P<0.05) bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Soya, çeşit, çinko dozları, morfolojik özellikler    ABSTRACT: This study was carried out in pots in greenhouses belong to Department of Horticulture, Faculty of Agriculture, University of Yuzuncu Yil in 2010 year. In trial two different soybean cultivar (Cisne and Stressland) with four different zinc doses (0, 5, 10 ve 15 mg/kg soil) were applied. In this study aimed to determine effect of zinc applications on soybean varieties vegetative parts. The experiment was conducted using a complete randomized design with 3 replications. In the study result; it was founded statistically significant (P<0.05) effects on all other features except to plant height, number of leaf, root height and fresh leaf weight of soybean cultivars. It was founded significant (P<0.05) effect on other features while statistically insignificant effects on plant height, number of leaf and root height of zinc applications. Key Words: Soybean, cultivar, zinc doses, morphological attributes Çizelge 1. Soya çeşitlerinin bazı morfolojik özellikleri üzerine çinko dozlarının etkisi GİRİŞ Baklagiller familyasına ait olan soya (Glycine max (L) Merr.) tohumları %18-24 yağ, %36-40 protein, %26 karbonhidrat ve %8 madensel maddeler (fosfor, potasyum, kalsiyum, kükürt, magnezyum vb.) içermektedir. Ülkemizde soya üretiminin yetersiz oluşu nedeniyle, gereksinim duyulan soyanın tamamına yakın kısmi ithal edilerek karşılanmaktadır . Soya unu, sütü, peyniri, dondurması, eti (tofu), soya küspesi, izole edilmiş soya proteini, tam yağlı soya maddeleri, ham soya yağı ve soya lesitini çok farklı endüstri kollarında oldukça geniş bir kullanım alanı bulmuştur . Mikro besin elementi olarak bitkiler tarafından çok az miktarda gereksinim duyulan çinkonun bitki gelişmesi üzerinde ne denli önemli olduğu son yıllarda daha iyi anlaşılmıştır. Dünyanın çeşitli ülkelerinde ve ülkemizde ürün miktarının az olmasında çinko noksanlığının önemli etki yaptığı belirlenmiştir. Çinko noksanlığının sebeplerinden bazıları, bitkiye yarayışlı miktarda çinkonun toprakta bulunmaması, özellikle bölgemiz topraklarının da önemli sorunu olan kireçli ve alkalin özellikte olması ve toprakların organik madde içeriklerinin az olmasıdır. Çinko eksikliğinde yaprak boyutunda küçülmenin olduğu ve internodların kısaldığı, bu sebeple bitkide büyüme sınırlandığı bilinmektedir. Bu çalışma, farklı dozlarda uygulanan çinko gübrelemesinin soya çeşitlerinin vejetatif aksamı üzerindeki etkisini belirlemek amacı ile sera şartlarında yürütülmüştür MATERYAL VE YÖNTEM Bu deneme Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü’ ne ait seralarda 2010 yılının Nisan ve Haziran ayları arasında saksı çalışması olarak yürütülmüştür. Denemede 2 farklı soya çeşidi (Cisne, Stressland) ile 4 farklı çinko dozu (0, 5, 10 ve 15 mg/kg toprağa) uygulanmıştır. Bu çalışma soya çeşitlerinin vejetatif aksamı (bitki boyu, yaprak sayısı, kök uzunluğu, yaş yaprak ağırlığı, kuru yaprak ağırlığı, yaş kök ağırlığı, kuru kök ağırlığı, yaş gövde ağırlığı ve kuru gövde ağırlığı) üzerinde çinko uygulamalarının etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Deneme, Tesadüf Parselleri Deneme Deseni' ne göre üç tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Ortalama sıcaklık 25 OC ve nem oranı yaklaşık % 60 civarında olan serada her saksıya 2 mm olan elekten geçirilmiş 4 kg toprak doldurularak 10’ ar tohum ekilmiştir. Çıkıştan yaklaşık 15 gün sonra her saksıda 4 bitki kalacak şekilde seyreltme işlemi yapılmıştır. Ekimden hemen sonra sulama yapılarak daha sonraki sulamalar gün aşırı olmak üzere 45 gün boyunca devam etmiştir. Bütün bitkiler 45 gün sonra hasat edilerek distile su ile yıkanmıştır. Soya bitkisinin yeşil aksamları kök, gövde ve yapraklar ayrı ayrı tartılarak yeşil ağırlıkları, 105 0C sıcaklıktaki etüvde bitki materyalleri kurutulduktan sonra da kuru ağırlıkları hesaplanmıştır. Uygulamalar Bitki boyu (cm) Yaprak sayısı (adet) Kök uzun. (cm) Yaş yap.ağır (g) Kuru yap.ağır. (g) Yaş kök ağır. Kuru kök ağır. (g) Yaş gövde ağ. (g) Çeşitler Cisne 21.0 15.3 28.6 10.9 2.40a 11.1a 1.10a 4.44 Stressland 23.1 17.3 25.7 10.8 2.10b 9.07b 0.74b 4.11 Çinko doz (mg/kg) 21.8 29.7 7.58c 1.53b 7.18d 0.76b 3.45b 5 22.5 18.0 25.0 12.6a 2.53a 9.95c 1.13a 4.40a 10 21.5 15.0 31.0 11.6b 2.50a 10.9b 0.80b 4.41a 22.6 17.0 24.0 2.46a 12.4a 1.00ab 4.85a Varyans analizi Çşit ns * Çinko Doz * P0.05 seviyesinde önemli ** P0.01 seviyesinde önemli En fazla kuru yaprak ağırlığı 2.40 g ile Cisne çeşidinden ve 2.53 g ile 5 mg/kg Zn uygulamasından elde edilmiştir. En fazla kuru kök ağırlığı (1.10 g) Cisne soya çeşidinden elde edilirken, çinko dozları yönünden en fazla kuru kök ağırlığının 1.13 g ile 5 mg/kg Zn uygulamalarından elde edildiği ancak 15 mg/kg Zn uygulamalarından elde edilen ortalamalar ile arasında istatiksel olarak önemli bir farklılığın olmadığı tespit edilmiştir En fazla yaş gövde ağırlığı 4.85 g olarak 15 mg/kg Zn uygulamalarından elde edilmiştir. Ancak çinkonun kontrol dışındaki diğer uygulamaları arasında istatistiksel bir farklılığın olmadığı belirlenmiştir. Kuru gövde ağırlığı değerlerine bakıldığında çeşitler arasında istatistiksel farklılığın olduğu ve en yüksek kuru gövde ağırlığının 1.04 g ile Stressland çeşidinden elde edildiği tespit edilmiştir. Çalışmada çinko dozlarının, kuru gövde ağırlığı üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. En yüksek değer 1.20 g ile 5 mg/kg Zn uygulamasından elde edilmiştir. 10 mg/kg Zn uygulamaları ile istatistiksel olarak farklılığın olmadığı aynı grupta yer aldığı tespit edilmiştir. Çeşitli enzimlerin yapısında yer alan çinko mineralinin özellikle bitkilerin ilk gelişim dönemlerinde yetersiz olması suyun etkin kullanımı ve fotosentez olayını azalttığı buna bağlı olarak da büyümenin yavaşladığı ve verimde önemli düşüşlere neden olduğu bilinmektedir. Çalışmamızın sonucunda artan çinko dozlarının özellikle soyanın kök, gövde ve yaprak gelişimi üzerinde oldukça etkili olduğu ve istatistiksel olarak bitki gelişim parametrelerinin olumlu ve önemli etkilendiği belirlenmiştir. Ayrıca, kuru yaprak ağırlığı, yaş kök ağırlığı ve kuru kök ağırlığı bakımından en olumlu sonuçlar Cisne soya çeşidinden elde edilirken, en fazla kuru gövde ağırlığı ise Stressland çeşidinden elde edilmiştir. BULGULAR VE TARTIŞMA Varyans analizine göre; kuru yaprak ağırlığı, yaş kök ağırlığı, kuru kök ağırlığı ve kuru gövde ağırlığı gibi özellikler bakımından çeşitler arasında istatistiksel olarak P<0.05 seviyesinde önemli farklılıklar tespit edilirken diğer özellikler üzerinde önemli farklılıkların bulunmadığı Tablo 1’ de görülmektedir. Farklı çinko dozlarının soyanın yaş yaprak ağırlığı, kuru yaprak ağırlığı, yaş kök ağırlığı, kuru kök ağırlığı, yaş gövde ağırlığı ve kuru gövde ağırlığı üzerine etkisi P<0.05 seviyesinde önemli bulunmuştur. Çinko dozlarının bitki boyu, yaprak sayısı ve kök uzunluğu üzerindeki etkisi önemsiz bulunmuştur. Soya çeşitlerinin bitki boyu 21-23.1 cm arasında, çinko uygulamalarına göre bitki boyu ortalamaları ise 21.8-22.6 cm arasında değişiklik göstermiştir. Bitkide çeşitler arasında yaprak sayısı 15.3 ve 17.3 adet arasında tespit edilmiştir. Farklı çinko uygulamaları ile yaprak sayısının 15.0 ile 18.0 adet arasında değiştiği tespit edilmiştir. Çinko eksikliğinde yaprak hacminde daralmanın olduğu ve internodların kısaldığı ve bu sebeple bitkide büyümenin yavaşladığı bilinmektedir. Soya çeşitleri arasında kök uzunluklarının ortalama değerleri 25.7 ile 28.9 cm arasında değiştiği, çinko uygulamaları bakımından ise kök uzunluklarının 24.0 ile 31.0 cm arasında değiştiği tespit edilmiştir. Çalışmada en fazla yaş yaprak ağırlığı 12.6 g ile 5 mg/kg Zn uygulamasından en düşük değerin ise 7.58 g ile kontrolden elde edildiği kaydedilmiştir. Kuru yaprak ağırlığı çeşitler arasında ve çinko uygulamaları arasında önemli farklılıklar göstermiştir. KAYNAKLAR Anaç H, Ertürk Y E, 2003. Soya Fasulyesi. TEAE Yayınları, TEAE Bakış, Sayı: 2, Nüsha: 6, Ankara. Aery N C, Sarkar, S. 2012. Metal Species vis-à-vis Seed Germination and Early Seedling Growth Responses in Soybean. J Chem. Bio. Phy. Sci. Sec. B. 2:763- 769 Beutler A N, Silva V N, Deak E A, Burg G M, Schmidt M R, 2014. Zinc Doses, Sources and Application Times: Seed Physiological Potential and Flooded Rice Yield. Australian journal of Crop Science. 8 (11): 1517-1525. Ceylan Ş, Soya H, Budak B, Akdemir Ç, Esetlili B, 2009.Effect of Zinc on yield and some related traits of alfaalfa Turkish Journal of Field Crops, 2009, Cilt 14. Choudhary P, Jhajharia A, Kumar R, 2014. Influence of sulphur and Zinc Fertilization on Yield, Yield components and Quality Traits of Soybean. Bioscan, Cilt 9,-1.