yapIlarIna göre fİİller

A) Basit Fiiller: Hiçbir yapım eki almamış fiillerdir A) Basit Fiiller: Hiçbir yapım eki almamış fiillerdir. Fiil köklerine gelen çekim ekleri (zaman, şahıs) fiilin anlamını değiştirmediğinden böyle fiillere de basit fiil denir. *İnsan onları ancak kötü havalarda ister. *İstediğim her şeyi yaptım.

B) TÜREMİŞ (GÖVDE) FİİLLER: Yapım eki almış fiillerdir B) TÜREMİŞ (GÖVDE) FİİLLER: Yapım eki almış fiillerdir. Türkçede fiil türetmenin iki yolu vardır:   1) İsim kök ya da gövdelerinden fiil türetme: * güzel-leş       *sarı-ar                *ışıl-da          *göz-le *az-al              *ben-imse             *ince-l          *düz-el *su- sa            * sivri-l                 *yaş-a           * kan-a 2) Fiilden fiil türetme: * sev-in           *çık-ar               * kız-ış            *bak-ış * öl-dür      * taşı-t        *at-ıl       *kan-dır      *koş-tur

En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşan fiillerdir. C) BİRLEŞİK FİİLLER: En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşan fiillerdir. Üç grupta incelenir: A)YARDIMCI FİİLLERLE YAPILAN BİRLEŞİK FİİLLER B) ÖZEL ( KURALLI ) BİRLEŞİK FİİLLER C) ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK FİİLLER

A)YARDIMCI FİİLLERLE YAPILAN BİRLEŞİK FİİLLER:     İsim soylu bir sözcüğün üzerine –et , -ol , -kıl , -eyle  gibi yardımcı eylemler getirilerek yapılır. * Seven bu gönül seni asla terk etmeyecek. * Hayat uykuyla uyanıklık arasında raks eder. * Bu usanç duyan gözlerim bir şeyde karar kıldı. * Seyreyleyelim mehtabı yıldızların altında.

UYARI 1: Bu türle yapılan birleşik fiilin isim kısmında bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa birleşik fiil bitişik yazılır.   * Akşamı seyredeyim senin bakışlarında. * Bir gün yeniden bana döneceğini hissediyorum. * Ama dönsen de seni asla affetmeyeceğim. * Sabreden derviş muradına ermiş.

UYARI 2 : Et- , ol- yardımcı eylemleri tek başına bir anlam taşıyorsa  ve önündeki isimle kaynaşmamışsa kendi görevinde kullanılmış demektir yani asıl fiildir.   * Ben ettim sen etme. * Köyümüzde şimdi kirazlar olmuştur. * Elindeki gömlek ancak beş milyon lira eder. * Boş zamanlarımda kütüphanede olurum.

B) ÖZEL ( KURALLI ) BİRLEŞİK FİİLLER:  İki fiilin birleşmesi yoluyla oluşur. Tamamı bitişik yazılır. Dört grupta incelenir:   1) Yeterlilik Fiili ( fiil + ebil-) :Cümleye gücü yetme ve olasılık anlamı katar.Fiilin üzerine ebilmek getirilerek oluşturulur. * Okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir. (o) * Bu genç yaşımda ölebilirim .(o) *En güzel şiirlerimi söylemeden gidebilirim. buralardan (o) * Sınıfı geçebilirim (g.y)

26.01.2018 erolaydinedb@hotmail.com

3. Süreklilik Birleşik Fiili (fiil+ edur, kal, gel):       Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar. * Bu hikaye yıllardır süregelir. * Televizyonun karşısında uyuyakalmışım. * Gidedursun turnalar, gurbet ellere. * Listede ismimi göremeyince listeye bakakaldım.

4. Yaklaşma Fiili (fiil+ eyaz) :   Eylemin gerçekleşmesine çok az bir zaman kaldığını ifade eder.Az kalsın olacaktı anlamı verir. * Kaldırımda yürürken düşeyazdım. * Onu karşımda görünce korkudan öleyazdım.

C) ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK FİİLLER:   Bir isimle bir fiilin anlam yönünden birleşip  kaynaşmasıyla oluşur.  Bu sözcüklerden biri  ya da ikisi gerçek anlamını yitirir.Deyimlerin çoğu bu türe örnektir. * Sen kimsin ki bana kafa tutuyorsun? * Bu tehditlerinle gözümü korkutamazsın. * Odasında kitaplarına göz atıyordu. * Adama laf anlatmaktan dilimde tüy bitti. * Konuşulanlara ben de kulak kabarttım.