APRE İŞLEMLERİ Yrd. Doç. Dr. RASİM BAŞAK HAZIRLAYAN Sema mutlu 616082402

BİTİM İŞLEMLERİ(APRE) Bitim işlemleri adı üstünde tekstil terbiyesinde genellikle ağartma, boyama ve baskı sonrasında yapılan işlemlerdir. Bitim işlemlerinin amacı; ürüne yeni kullanım özellikleri kazandırmak veya var olanı geliştirmek, konfeksiyon için çalışma ve işlem kolaylığı sağlamaktır.

BİTİM İŞLEMLERİ (APRE) Bazı önemli mekaniki bitim işlemleri: Kalandır Sanför Şardon Dinkleme Kramblama Kompaktör Press Zımpara Makas

BİTİM İŞELMLERİ (APRE) Bazı önemli kimyasal bitim işlemleri: Tutum sağlayan işlemler Su, yağ ve kir itici işlemler Buruşmazlık Güç tutuşurluk Keçeleşmezlik Kimyasal fiksaj Enzimatik işlemler Antibakteriyel bitim işlemleri

TUTUM SAĞLAYAN BİTİM İŞLEMLERİ: Gerek kimyasal gerekse mekanik bitim işlemlerinin hemen hepsi az veya çok oranda tutumu etkileyen işlemlerdir.Ancak kimyasal işlemlerin bir kısmı yalnızca tutum sağlamak için yapılmaktadır. Kimyasal maddeler kullanılarak yapılan tutum reçetesinde bulunabilecek maddeleri şu şekilde sıralamak mümkündür;

TUTUM SAĞLAYAN BİTİM İŞLEMLERİ: Sertlik kazandırcı maddeler Yumuşatıcı maddeler Ağırlaştırma ve dolgu maddeleri higroskopik, antiseptik maddeler Koku güzelleştirici maddeler Optik ağartıcılar

Sert Tutum Kazandıran Maddeler: Sert tutum kazandıran maddeler genelde uzun zincir, büyük makromolekül yapısına sahip maddelerdir Bunlar çok düşük konsantrasyonlarda bile yüksek vizkoziteye sahip çözeltiler oluşturular. Sert tutum normal kumaşlarda istenen özellik değildir. Ancak çadır, branda, araba örtüsü veya gelinliklerin altında kullanılan tarlatanlarda kullanılırlar.

Sert Tutum Kazandıran Maddeler: a) Doğal kökenli sertlik kazandırıcı maddeler: En çok kullanılanlar; nişasta ve dekstrindir. Nişasta ile çalışmak özel çözme ve hazırlama işlemini gerektirmektedir. Nişastanın az bir kısmı (%10-20) kısa molekül amiloz, daha fazla kısmı (%80-90) uzun zincir yapısına sahip amilopektinden oluşmaktadır. Nişastanın sert tutum kazandırması için amilopektin kısmının sıcakta şişirilmesi gerekmektedir.

Sert Tutum Kazandıran Maddeler: Destrin ise nişastanın parçalanmış şeklidir. Enzimlerle belli zincir uzunluğunda kontrollü bir şekilde parçalanarak elde edilmiştir. Dekstrin ile çalışmak nişastaya göre daha kolaydır. Ancak yıkama dayanıklılığı bakımından daha zayıftır. Molekülleri küçük olduğu için çalışma sırasında kumaşa, doku içine daha kolay nüfuz etmekte ama daha sonraki yıkama sırasında ise aynı kolaylıkla kumaştan uzaklaşmaktadır.

Sert Tutum Kazandıran Maddeler: b) Sentetik (yapay) sertlik kazandıran maddeler : Doğal sertlik kazandırıcılara göre biraz pahalı olmaları dışında avantajlara sahiptirler. En çok kullanılan sentetik sertlik kazandırızı maddeler şunlardır; Poliakrilik metakrilikasit esaslı maddeler Polvinilasetat Polivinilalkol bileşikleridir.

Sert Tutum Kazandırcı Maddeler: Bunların içinde polivinil alkol sertleştirici olarak diğerlerine göre daha az kullanılmaktadır. Sentetik sertleştiricilerle çalışmak son derece kolaydır. Soğuk suda kolayca çözünen bu maddelerle hazırlanan çözelriler ile kumaşlar emdirilir ve kurutulur.

Yumuşak Tutum Sağlayan Maddeler: Tekstil ürünlerinde yumuşak tutum bugün için en çok istenen dolayısıyla, satışta en etkili faktör niteliği taşıyan çok önemli bir özelliktir. Son yıllarda kumaşlardan istenen süper yumuşak tutum, aynı zamanda tüketicinin açısından vazgeçilmez bir moda eğilimi olarakta karşımıza çıkmıştır.

Yumuşak Tutum Sağlayan Maddeler: Tekstilde kullanılan yumuşatıcılar genelde %15-25 oranında aktif madde içeren emülsiyonlar halinde veya kıvamlı şekildeki maddelerdir. a)Anyonik Yumuşatıcılar; bu yumuşatıcılar daha dolgun bir tutum için ve sertleştirici maddelerle kombine edilerek çalışmaya uygundur. Parafin emülsiyonları, katı-sıvı sülfoneyağlar, yağalkolsülfatlar ve yağasidikondenzasyon bileşikleri bu cins yumuşatıcılardır.

Yumuşak Tutum Sağlayan Maddeler: b) Katyonik Yumuşatıcılar; en iyi yumuşatma etkisine sahip maddelerdir. Bu tür yumuşatıcılar; kuarteramonyum bileşikleri, amin aminoester, aminoamid gibi maddelerdir. Sakıncalı yönleri ise; optik ağartıcı ve anyonik yardımıc maddelerle kombine edilmemeleri, diğer yumuşatıcılara göre daha çok ortaya çıkan sarartma etkileridir. Yumuşatma sırasında su itici özellik kazandırmaları da önemli sakıncalarındandır.

Yumuşak Tutum Kazandıran Maddeler: c) Noniyonik yumuşatıcılar; etkileri ve kullanım miktarları anyonik ve katyonik yumuşatıcılar arasındadır. Etkili bir substantiflikleri olmadığı için emdirme yöntemine göre çalışmaya ve her türlü kombinasyon olanakları için uygundur. d) Silikon yumuşatıcılar; ilk silikon yumuşatıcı metilsilioksan emilsiyonudur. Daha sonra silikon elastomer, mikroemülsiyonlar ve hidrofil silikonlar geliştirilmiştir. Silikoelastomerler kumaşa iyi bir parlaklık, elastikiyet, yumuşaklık ve daha iyi dikim kolaylığı kazandırır.

Su İticilik Bitim İşlemleri: Su iticilik işelminen esası uzun zincirli su itici bir gruna sahip olan kimyasal maddelerle kumaş yüzeyinde suyu sevmeyen, suyu iten bir zar oluşturmaktır. Kısaca su iticilik işleminin prensibi kumaşın üst yüzey gerilimini suya karşı yükseltmektir.

Su İticilik Bitim İşlemleri: Bugünkü koşullarda itici maddeler olarak en çok kullanılanlan kimyasallar şunlardır: Parfin emülsiyonları; esası Al ve Zr tuzu içeren parafin ve mum emülsiyonudur. Fiyatı ucuzdur. İşlem dayanıklılığı çok iyidir. Sakıncası ise kurutma sırasında atık hava yükü oluşturmasıdır. Reçine oluşturan maddeler; reaktif grup içeren melamin türevi ve parafin emülsiyonu karışımıdır. Belirli derecede yıkama dayanıklılığı vardır. Fiyatı nisbeten ucuzdur. Bunlar için emisyon sakıncası vardır.

Su İticilik Bitim İşlemleri: Silikon bileşikleri; hifrojensilioksan içeren silikon polimer emülsiyonudur. Elde edilen etkiler dayanıklıdır. Kimyasal madde fiyatları orta derecededir. Florkarbon bileşikleri; akrilat ve üretan esaslı polimer maddeleridir. Elde edilen etkiler dayanıklıdır. Her türlü tekstil ürünü için su, yağ ve kir iticilik etkileri elde etmek için kullanılır. Fiyatları oldukça yüksektir.

Yağ İticilik (Oleofob) Bitim İşlemleri: Bugün için yağ ve kir iticilik bitim işlemlerinde kullanılan en önemli ve gündemde olan maddeler perfloralkil veya diğer adıyla florakarbon bileşikleridir. Yağlı emülsiyonlar kumaşa işlemeden yine emici bir madde ile yüzeyden alındıklarında herhangi bir kirlenme etkisi olmamaktadır. Florkarbon bileşiklerinin bu etkili ve çok yönlü itici özelliği flor atomunun karbonla yaptığı bağın yapısından ileri gelmektedir.

Yağ İticilik (Oleofob) Bitim İşlemleri: C-F bağlarının reaksiyona girme istekleri düşüktür. Yani başka bir molekülle karşılıklı çekim ilişkileri azdır. Florkarbon bileşiklerinin sentezi prensip olarak iki şekilde yapılmaktadır: Tetrafloretilenin telomerizasyonu ve Sıvı alkilsulfoklorürlerin elektroflorlanması

Antimikrobiyel Bitim İşlemleri: Amaç; çok değişik yollardan, değişik mikropların gelip buralarda aşırı üreyip, çoğalmalarını önlenmesidir. Genelde bu tür maddeler: Halojenlenmiş fenol türevleri , halojenlenmiş salisilikasit anilidler, kuarteramonyum bileşikleri, zirkonilasetat, peroksit kompleksleri, organik kalay bileşikleridir.

Buruşmazlık Bitim İşlemleri: Pamuk, keten, vizkon gibi selüloz esaslı tekstil ürünleri eğer moda nedeniyle buruşuk olarak kullanılmak istenmiyor ise bunlar gerek tek başına gerekse karışım halinde, gerekse sentetiklerle olan karışımlarında buruşmazlık işlemi görmüş olmaları önemli kullanım avantajları sağlamaktadır.

Buruşmazlık Bitim İşlemleri: Klasik buruşmazlık maddeleri öncelikle iki ana gruba ayrılmaktadırlar. a)Reçine oluşturan buruşmazlık maddeleri; bu cins maddeler kendi aralarında birbirleri ile reaksiyona girerek polimer bir yapı(reçine) oluşturan maddelerdir. Bunlar daha çok üreformaldehit ve melaminformaldehit cinsi bileşiklerdir. Gerek üre gerekse melamin türevi bu cins ürünler asidik katalizörler yardımıyla kondenzasyon sırasında az da olsa selülozun-OH grubu ile reaksiyona girer.Bu şekilde liflerin yapısını doldurarak buruşma kuvvetinin etkisini önler.

Buruşmazlık Bitim İşlemleri: b) Reaktan bileşikleri; bu tür buruşmazlık maddeleri az miktarda birbirleriyle reaksiyona girerlerken daha çok selülozun serbest-OH grubu ile sağlam kovalent bağ yapmaktadırlar. Bu maddelerin içinde en çok kullanılan dimetiloldihidroksietilenüredir. Olumsuz özellikleri az olan bir üründür. Dimetilolpropilenüre ise beyaz mallarda kullanılmaları durumunda klor retensiyonu probleminden etkilenmektedir.

Güç Tutuşurluk Bitim İşlemleri: Güç tutuşurluk işlemleri; askeriyenin her alanında kullanılan tekstil ürünlerinde, her türlü perdelik ve döşemelik kumaşlarda, yer döşemeleri ve halılarda, itfaiyeci, pilot, yüksek fırın işçilerinin giysilerinde, tük taşıt araçlarının, topluma açık sinema, tiyatro, müze, gazino, hastane, huzur evi ve okullarda kullanılan tekstil ürünlerinde uygulanmaktadır.

Güç Tutuşurluk Bitim İşlemleri: Güç tutuşurluk etkisi sağlayan maddeler, elde edilen etkilerin yıkamaya dayanıklılığı bakımından başlıca üç grupta incelenmektedir. a)Yıkamaya dayanksız etki sağlayan maddelerle çalışma; bunlar mono ve diamonyumfosfat, amonyum sülfat, amanyum klorür, amanyum bromür, boraks ve borik asidin 7:3 oranında karışımları gibi maddelerdir. Bu maddelerle kumaş üzerine %10 gibi oldukça az bir güç tutuşurluk maddesi aktarımı ile etkili bir güç tutuşurluk ve içten yanmazlık elde edilmektedir.

Güç Tutuşurluk Bitim İşlemleri: b)Yıkamaya kısmen dayanımlı etki sağlayan ürünlerle çalışmak; bunlar ya halojen bileşikleri ya da fosfor-azo bileşiği türündeki maddelerdir. Halojen bileşikleri polivinil veya vinildenklorür, klorkauçuk veya klorparafin cinsi maddelerdir. Yıkamaya kısmen dayanıklı etkiler sağlayan bileşikler fosfor azor bileşikleridir. Genelde fosforik asit veya diamonyumfosfat bileşikleriyle birlikte kullanılan üre, siyanamid ve guanidin gibi azot içeren bileşikler birlikte kullanılmaktadır.

Güç Tutuşurluk Bitim İşlemleri: c)Yıkamaya dayanıklı etki sağlayan güç tutuşurluk maddeleriyle çalışmak; selüloz lifleri için yıkamaya dayanıklı güç tutuşurluk etkileri sağlayan maddeler başlıca üç esas yapı üzerine kurulmuşlardır. Bunlar tetrakishidroksimetilfosfonyumklorür(THPC), Dimetilfosfit, Vinilfosfonattır. Yünlü kumaşların güç tutuşurluk bitim işlemlerinde ise titan(IV) veya zirkonyum tuzları kullanılır.

Yünlü Kumaşlarda Keçeleşmezlik Bitim İşlemleri: a)Yükseltgenme Yöntemleri İle Keçeleşmezlik Bu işlemler sonucu yünlü kumaş belirli oranda ağırlığından kaybeder. Bu yüzden işlemlerin esas karakteri parçalanma-çıkarma şeklindedir. Bu yöntemde kullanılan başlıca maddeler; klorlu bileşikler, perasitler ve çeşitli oksidasyon maddeleridir. Bu yöntemler içerisinde hala kullanılabilir olanlar; perosimonosülfirikasit, permanganat, volframat katalizörlü hidrojenperoksit ve enzimlerdir.

Yünlü Kumaşlarda Keçeleşmezlik Bitim İşlemleri: b)Katma(Polimer) Yöntemler İle Keçeleşmezlik Bu yöntemlerin esası liflerin yüzeyini film oluşturan yapay maddelerle kaplamaktır. İşlem sonucu kumaşa birşeyler katıldığı için katma veya additiv yöntemler denir. Bu amaçla kullanılan çok değişik türde ürünler geliştirilmiştir. Bunlar; poliakrilatlar, poliüretan dispersiyonları ve poliamid polimerler, reaktif grup içeren polimerleşen ön kondensatlar, poliamidasitklorürler, poliakrilatlar, azotmetilol bileşikleri, poliamidepiklorhidrin, silikonlar, poliüretanlar, polieter bileşiği ürünlerdir.

Yünlü Kumaşlarda Keçeleşmezlik Bitim İşlemleri: c)Kombine Yöntemlerle Keçeleşmezlik Ne yükseltgeme işlemleri ne de polimer oluşturan yöntemler keçeleşmezlik için tek başına yünün yıkama makinasında koruyucu bir şekilde çekmeden yıkanmasını pek sağlayamamaktadır. Bu nedenle kombine yöntem gittikçe artmaktadır. Kombine yöntem çalışmada yükseltgeme daha ılıman koşullarda yapılarak sakıncalar en aza indirgenmekte polimer oluşturmada ise daha az madde kullanımı sonucu yine madde sarfiyatı ve tutumdan avantaj sağlanmaktadır.

Yünlü Kumaşlarda Keçeleşmezlik Bitim İşlemleri: Hipoklorit ve bazik potasyumpermanganat; bu maddelerle birlikte kombine edilerek iyi derecede yıkamaya dayanıklı etkiler elde edilmektedir. Bazı litaratürlerde sanforlan olarak geçen bu çalışmada klorlama düzgün olmakta ve ağırlık kaybı en düşük seviyededir. Enzimlerle kombine çalışma; enzimlerin yünü sistin bağları nedeniyle yalnız başlarına parçalamaları güçtür. Bu nedenle kumaş önce klor gazıyla klorlanır. Bu işlemlerde pepsin, papain, tripsin vb enzimleri kullanılır.

Yünlü Kumaşların Fiksaj İşlemleri: Yünün fiksajında kumaş üzerine önceden aktarılmış kimyasal maddelerde yararlanılmaktadır. İmmacula yöntemi; yün fiksajında kullanılan en eski kimyasal madde sülforozasidin bir tuza olan sodyumbisülfit maddesidir ve immacula yöntemi olarak bilinir. Siroset yöntemi; yine bu alanda kullanılan en eski yöntemlerden biridir. İndirgen madde olarak amonyumtioglikolat kullanılmakta ve siroset yöntemi olarak bilinmektedir.

Yünlü Kumaşların Fiksaj İşlemleri: Meas ve Meac bileşikleri ile çalışma; monoetanolaminsülfit(Meas) ve monoetanolaminkarbonat(Meac) diğer maddelerin önemli sakıncaları nedeniyle daha çok kullanılan indirgen maddelerdir. Bu bileşiklerin life zarar verme, tutumu bozma gibi tehlikeleri olmadığı gibi rahatsız edici kokularıda yoktur.

TEŞEKKÜRLER=)