İnönü ÜTF Psikiyatri AD SOSYAL BEYİN Prof Dr Süheyla ÜNAL İnönü ÜTF Psikiyatri AD Malatya

Sosyal bilgi işleme İnsanoğlu sosyal etkileşimler aracılığı ile nesnel dünya, kendisi ve diğer insanlar hakkında izlenim edinir Bu izlenimleri bilgi işleme sürecinden geçirir Uygun tepkiler geliştirir

Kültür Bu tepkileri geliştirirken mental enerjisini korumak, kendilik imajını yönetmek ve kesinlik aramak durumundadır Bunu kuşaklar boyunca gelişip şekillenen “kültür" aracılığı ile gerçekleştirir Kültür ise özneler arası alanın ortak kodları ile oluşturulur

Ortak sosyal biliş Diğer insanların toplum içindeki ve çeşitli sosyal ortamlardaki durumlarını ve davranışlarını anlamayı/anlamlandırmayı sağlar Beynin çeşitli yapılarının ve bağlantılarının, başkaları ile ilişkilerde onları anlayacak ve kendisini onlara anlatacak şekilde oluşturulması buna temel oluşturur

Nörogelişim Sosyal biliş, nörobilişsel süreçlere paralel bir gelişim gösterir Nöronlar arası aktivite, intrauterin 2-5. aylarda intrauterin uyaranlardan etkilenerek şekillenmeye başlar İçgüdü yapılanması (intrinsic motive formation:IMF) yeni doğanda intermodal sensori-motor koordinasyonu sağlar

IMF Trevarthen ve Aitken 2001 insanlardan gelen uyaranlara yönelme davranışlar arasında uyum ve ritmisite gelişmesi diğer insanlarla iletişim kurma taklit etme Trevarthen ve Aitken 2001

Sosyal biliş gelişimi Dış dünya ile ilk ilişkileri bakış ve temas aracılığı ile olan bebeğin ilgisi öncelikle diğer yüzlere yönelir (Johnson & Morton, 1991) 1 günlük bebek mutlu ve üzgün yüzleri ayırt edebilir (Field & Walder, 1981) Yeni doğan kendisine yöneltilmiş ve çevrilmiş bakışları ayırt edebilir

Sosyal biliş gelişimi 3 aylık bebek bakışları izleyebilir 5 aylık bebek duygusal sesleri ayırt edebilir (Walker-Andrews & Grolnick, 1983; Walker-Andrews & Lennon, 1991) ve duygunun sözle ve yüzle anlatımını karşılaştırabilir (Walker, 1982)

Sosyal biliş gelişimi Yüz yüze, göz göze etkileşim aracılığı ile anne ile duygusal paylaşım gerçekleşir 7/9. ay-18. aylar arası bebek ve anne arasındaki yansıtmalı diyaloglar bebeğin duygusal durumunu düzenler ve sosyal gelişimine yardım eder

Özneler arası alan Anne ve bebeğin sağ hemisferleri aracılığı ile gerçekleştirilen duygusal rezonans, anne- çocuk ikilisi arasında bir bağlanmaya yol açar Anne ile bebek arasındaki karşılıklı etkileşim ve bağlanma ise diğer insanlarla ortak bir algı ve duygu dünyasının (özneler arası alan) kurulmasına temel olur

Sosyalleşme Özdeşleşme, yansıtma, içselleştirme, taklit gibi mekanizmalar aracılığı ile şefkat, sıcaklık, empati, karşılıklı bağlanma, özgecilik, türün diğer üyelerine bakım gibi toplumsal işlevler kazanılır

Sosyal biliş gelişimi Bebek eylemleri aracılığı ile annesinden farklı bir iç yaşantısı olduğunu fark etmeye başlar “Kendi – öteki” ayırımını gerçekleştirir “Ayna nöron sistemi” soyutlama yetisini, zihinsel temsilcilerin oluşumunu sağlar Bellekte kendiliğin temsil edilmesi, başkalarını taklit etmek için temel oluşturur

Dikkate katılma 9. ayda bebek kendisiyle iletişim kurmak isteyen kişinin bakışlarını izlemeye başlar 9-24. aylarda sosyal iletişim için gerekli olan ortak dikkat koordinasyonu gerçekleşir

Ortak dikkatin bileşenleri Bakış izleme İşaret etme Taklit Sosyal referans

Zihin kuramı:ToM Diğer bireyin isteklerini, inançlarını, niyetini anlayabilme yetisi İsteklere atıf Ortak dikkat alanına giren nesneleri tanıma Diğerlerinin bakışını monitorize etme

Sosyal referansları öğrenme Annenin ToM ve empati yetisi Bebeğin özdeşleşme, yansıtma, taklit, içselleştirme gibi mekanizmaları bebeğin duygularını düzenlemeyi ve sözel olmayan etkileşimde kullanacağı sosyal referansları öğrenmesini sağlar

Duygu gelişimi 2. yaştan itibaren dil ve açık bellek (explicit) gelişimi ile anlamlar dünyasına girer Duygular tanımlanmaya ve duyguların nedenleri anlaşılmaya başlar Ayna nöronların bazal gangliyonlarla bağlantıları sayesinde ödül mekanizmaları işler hale gelir, bu aracılıkla değerler sistemi gelişir Otobiyografik bilgilerin kaydı başlar

Sosyal biliş gelişimi 3. yaşta Düşünceler ve nesneler arasındaki fark ayırdedilir olur “Sözcükler” aracılığı ile düşünme gelişir

ToM 4. yaşta zihindeki temsiller aracılığı ile gerçek dünyadaki davranışlar belirlenir İnsanların farklı bakış açılarına sahip olabileceği farkedilir Başkalarının gerçekliği nasıl algıladığını kavranılır

Perspektif alma 4-5 yaşlarında çocuk kendisi ve bir başkasının düşünce ve inançlarını ayırt etmeye başlar Dünyayı bir başkasının bakış açısından görmeyi sağlayan empati becerisini geliştirir Duygu paylaşımı Zihinsel esneklik, zihni düzenleme Kendi-başkası ayırımının farkındalığı

Sosyal biliş gelişimi 5. yaşta yaşantıdan çok gözleme dayanılarak yeni davranışlar üretilmeye başlar Soyutlama ve yeniden yapılandırma yetileri gelişir Davranışın forma uygun olması yanı sıra amaca yönelik olması da öğrenilir

Sosyal biliş gelişimi 6-7 yaşlarda hata ile yalanı, gerçek ile espri ve şakayı birbirinden ayırt etmeye başlar Arkadaşlarının bakış açılarından olayı değerlendirmeyi öğrenir Bu da iletişim becerisini güçlendirir

SOSYAL BİLİŞ ANATOMİSİ

Sosyal biliş yapıları Sosyal algı sürecinde duyusal ve bağlantı korteksi Algı ve farklı bilişsel işlevler arasındaki ilişkileri düzenlemede amigdala, prefrontal korteks, sağ somatosensoriyel korteks, singulat korteks Sosyal davranışı oluşturmada hipotalamus, beyin sapı çekirdekleri, bazal gangliyonlar, motor korteks rol oynar

Ayna nöron sistemi Algı ve eylem arasındaki ilişki Taklit ve empati becerileri Diğer insanların duygu ve niyetlerinin anlaşılması

Ayna nöron sistemi inferior parietal lobülün rostral parçası kaudal bölüm (pars operkülaris) premotor korteks primer sensorimotor korteks superior parietal korteks posterior singulat korteks superior temporal girus

Ön beyin-yönetici işlevler Dorsolateral prefontal bölge anlam oluşturma erken yanıtı önleme, geciktirme kontrol ve baskılama önceleme karar verme özerklik duygusu yaratan eylemi başlatma, yürütme ve sürdürme

Arka bölge- Sosyalleşme Ötekilerini anlamamız, niyetini çözümlememiz ve kendimizi algılamamız için gerekli bilgiyi sağlama Yüz tanıma, fiziksel uzaklığı algılama, ses tonunu yorumlama, bakış yönünü saptama, kendi bedenini ve bedensel sorunlarını tanıma

Sosyal biliş yapıları Anterior cingulat korteks (ACC) ve amigdala olayların duygularla ilişkili olarak yaşantılanmasını sağlar Superior temporal girus biyolojik hareketi Fusiform girus yüz ve bedenleri algılar

Sosyal biliş yapıları Orbitofrontal korteks, insula-hipotalamus, amigdala-akkumbens ve mesolimbik sistem toplumsallaşmada önemli bir rolü olan “ödül” sistemini oluşturur Medial prefrontal lob ve singulat insanın kendini öteki, ötekisini kendi gibi görebilmesini sağlayan zihin kuramına (Theory of Mind) temel olur

Sosyal biliş sistemi Orbitofrontal korteks Sağ orbitofrontal bölge sosyal davranış konusunda karar verme süreci Sağ orbitofrontal bölge duyguların düzenlenmesi, empati otobiyografik bellek

Sosyal biliş patolojileri Otizm Asberger sendromu Şizofreni Williams sendromu Antisosyal kişilik bozukluğu Obsesik Kompulsif kişilik bozukluğu Depresyon