Bal arılarında koloni çökme bozukluğu Dr. İbrahim ÇETİN Veteriner Hekim GTHB Bursa İl Müdürlüğü

Giriş İlk olarak ABD deki arıcılar 2006 yılında normalden daha yüksek oranda koloni kayıpları bildirmeye başlamışlardır. Bu artan koloni kayıpları, koloni çökme bozukluğu olarak isimlendirilmiştir. Bazı arıcılar % 50-90 koloni kaybı bildirseler de ortalama koloni kaybı oranı % 30 olarak bildirilmiştir.

1990’a kadar yıllık arı kolonisi ölüm oranı: % 5 – 10 (ABD’de % 15 – 18) Bugünkü yıllık arı kolonisi ölüm oranı: % 25 – 40 (ABD’de % 32 - 36) (ancak her yıl ve her yerde değil): Muhtemel zirve noktalar: % 80 - 100

KOLONİ ÇÖKME BOZUKLUĞU belirtileri KÇB olan koloniler, belirtiler yönünden birkaç hafta öncesine kadar sağlıklı görünebilirler. Neredeyse bütün arılar 2 ila 10 gün içinde kovanı terk eder. Buna rağmen, erişkin arılar koloniden gözden kaybolurlar. Kaybolurken kovan dolusu bal, polen, kapalı yavru gözü, bir ana arı ve birkaç işçi arı bırakırlar. Arıcılar, KÇB olan kolonilerin içinde veya çevresinde arı ölüsü bulunmadığını bildirmişlerdir. Diğer bir belirti ise; küçük kovan böcekleri, petek güveleri ve yakındaki diğer bal arılarının, normalde tükettikleri ürünler olan gıda maddelerini önemsememeleri, göz ardı etmeleridir. Peteklerde kalan bal ve polen başka bir koloniye verilince toksik etki yapabilir.

KOLONİ ÇÖKME Bozukluğunun nedenleri KÇB nin nedenleri araştırılmaktadır. Muhtemel nedenler şunlar olabilir. Geleneksel arı zararlıları ve hastalıkları Bal arısı yönetim uygulamaları Ana arı kaynağı Çevredeki kimyasal zehirler (Tarım ilaçları) ve diğer kirlilikler Genetik olarak değiştirilmiş bitkiler Varroa akarı ve ilişkili patojenler Yeterli beslenme Keşfedilmemiş/yeni zararlılar veya hastalıklar Yukarda bahsedilen faktörlerin arasındaki sinerji ( pozitif yönde etkileşim) İklim değişiklikleri

geleneksel arı zararlıları ve hastalıkları Muhtemelen, bu hastalık ve zararlılar KÇB nin nedeni değillerdir Ancak, bu hastalık ve zararlılar KÇB nun zararını arttırabilirler. Bu yüzden, bilim insanları bu hastalık ve zararlıları incelemeye almışlardır. Nosema cerenae IAPV = İsrail Akut Paraliz Virüsü Yeni parazit ve zararlıların ortaya çıkışı

Bal arısı yönetim uygulamaları Arıcıların gerçekleştirdiği rutin koloni yönetimi uygulamaları, KÇB yönünden incelenmektedir. Arıcılıkta uygulanan kötü bir yönetim, herhangi bir koloni hastalığından kaynaklanan ölümleri arttırmaktadır. Bu nedenle, bu yönetim uygulamaları KÇB yönünden dikkatlice incelenmektedir.

Aşırı taşıma = kolonilerin strese girmesi Sosyal yığılma = aşırı otlatma + sağlıksız çevre Ana ve işçi arıların uluslararası ticareti Tekrarlayan beslemeler Her yıl koruyucu antibiyotik kullanımı!

Ana arı kaynağı Bilim insanları, KÇB nin muhtemel nedenlerinden olarak ana arı kalitesiyle ilgili olarak, Genetik çeşitlilik eksikliğini ve Arı soylarının yetersizliğini araştırmaktadırlar.

Arı kolonilerinde kimyasal ilaç kullanımı Etiketine göre ve uzmanlar tarafından önerilen en iyi yönetim uygulamalarına uygun olarak kullanılsalar dahi, araştırmacılar, son zamanlarda bu kimyasalların bal arılarında (işçiler, ana arılar ve erkeklerde) bir takım ölümcül etkileri olduğunu keşfetmişlerdir. Bu ölümcül etkiler, bazı bilim insanlarının KÇB oluşumunda kovan içi kimyasal kullanımının rolünü dikkate almalarına yol açmıştır.

Çevredeki kimyasal zehirler ve diğer kirlilikler Bu teori, KÇB den çevrede kullanılan zehirlerin sorumlu olduğu şeklindedir. Bitkilerdeki insektisitleri öldürmek için tahıl üretim sistemlerinde pestisitler geniş oranda kullanılır. Bu nedenle, hedef alınmasa da tarlacı arılar üzerinde bu ilaçların kimyasal etkileri olma olasılığı dikkate alınarak araştırılmaktadır. Ayrıca, bal arılarının kimyasalla bulaşık sulara maruz kalarak kimyasal maddeleri alma riski de bulunmaktadır. Bu tür bulaşma evsel ve ticari atıklarla olabilir. Solunum ve temas yoluyla gerçekleşebilir.

Endüstriyel Zirai (ürünlerin üzerindekiler hariç) Frekans kirliliği Birçok karıştırıcı sinyal içeren kaynaklar: GSM + Edge + UMTS + HDPSA+ Wifi +WiMax + HD TV + meteoroloji radarları, uydular vs.

Genetik yoluyla değiştirilmiş bitkiler Bazı insanlar, genetik olarak değiştirilmiş bitkilerin yaygın arı ölümlerinden sorumlu olabileceğini öne sürmüşlerdir. Genetiği değiştirilmiş bitkilerden yetiştirilen pek çok tohum ilk önce sistemik olarak böcek öldürücülere batırılır. Daha sonra bu bitkilerin nektar ve polenlerinde bu böcek ilaçları görünebilir. Bitkilerin sadece genetiği değiştirilmiş olması da, KÇB için ihtimal dahilindedir.

Varroa akarı ve ilişkili patojenler Varroa ve bulaştırdığı virüsler, KÇB nin olası nedenleri olarak göz önüne alınıp incelenmektedir. Varroanın zararı 3 çeşit oluyor; Varroanın kendisi Varroanın bulaştırdığı virüsler Varroa mücadelesinde kullanılan kimyasalların yan etkileri Fakat, varroa kontrol altındayken de KÇB görülen koloniler olmuştur.

Yeterli beslenme Bilim insanları, KÇB nin olası nedeni olarak yetersiz beslenmeyi de gözönüne alıp incelemektedirler. Yetersiz beslenme, arıların bağışıklık sistemini zayıflatan bir stres faktörü olarak değerlendirilmektedir.

Biyolojik çeşitlilik : polen kaynaklarının azalması Özellikle mısırdan yapılan yeni kuşak arı yemi GDO: Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar

Keşfedilmemiş/yeni zararlılar ve hastalıklar Bazı bilim insanları yeni bir hastalık etkeninin bu zararı yaptığı kanısındadırlar. Bir örnek vermek gerekirse; nosema apis uzun yıllardır bilinmektedir. Ancak 2006 yılında bilim insanları nosemanın yeni bir türünü tespit ettiler. Nosema cerenea, KÇB nin belirtilerini gösteren bazı kolonilerde tespit edilmiştir. Her ne kadar KÇB de N. Cerenea nın rolü anlaşılamamışsa da, nosema cerenea veya diğer bazı yeni veya keşfedilmemiş patojenler önemli olabilir. İsrail akut paraliz virüsü, koloni kayıplarında rol oynayabilecek yeni keşfedilen patojenlere diğer bir örnektir.

Yukarda bahsedilen faktörlerin arasındaki sinerji Pek çok bilim insanı, KÇB nin yukarda belirtilen faktörlerin bir kombinasyonundan ortaya çıktığına inanmaktadır. KÇB belirtileri gösteren bazı ölü arılarda, zararlı patojenlerin yüksek seviyeleri tesbit edildi. Bu durum, düşük bir bağışıklık sistemini göstermektedir. Teoride, herhangi bir stres (kimyasallar, genetik yapı, varroa, vs.) veya streslerin kombinasyonu , bir arının bağışıklık sistemini baskılayabilmektedir.

İklim değişiklikleri Daha sık kuraklık ve yangınlar Daha sık seller

KOLONİ ÇÖKME BOZUKLUĞUNDAN SAKINMAK İÇİN ARICILAR NE YAPMALIDIR? Çöken kolonileri, diğer sağlıklı olanlarla birleştirmeyin. KÇB nin nedeni bilinmediği için, hastalık olan bir koloniyle sağlıklı olanı birleştirme gibi bir durum ortaya çıkabilir. Terkedilmiş kovanlarda kullanılan ekipmanı, diğer kolonilerde kullanmayın. Varroa ile mücadelede ruhsatlı ilaçları zamanında ve dozunda kullanın. Varroa ilaçlarında dönüşümlü kullanmaya özen gösterin. Nosema için fumagillin bazlı ilaç ve kekik suyundan hazırlanan karışımı kullanın. Arılarınızı güçlü tutmak için gerekli tedbirleri alın. Arıların beslenmesine dikkat edin.

Klasik varroa ilaçları AMİTRAZ-(Tütsü kağıdı, Şerit)- % 90-99 ETKİLİ Apivar Rulamit-VA Vamitrat-VA Varroason Varroset COUMAPHOS-(Dökme, Tablet)- % 85-99 ETKİLİ AB VAR C Perizin FLUMETHRİN-(Şerit)- % 95-99 ETKİLİ Flumevar Fluvar Varostop Bayvarol FLUVALİNATE-Şerit Apistan CYMİAZOLE BROMOPROPYLATE

amitraz Etkinliği: % 90-99 Tedavi süresi: 6 hafta Ters etkiler: Larva ve erişkin arı ölümleri Kalıntı problemi: Yok Uygulayıcı güvenliği: Düşük risk Direnç: Çapraz direnç Etki şekli: Temas/sistemik Kullanma zamanı: Sonbahar veya bahar/erken yaz

coumaphos Etkinliği: % 85-99 Tedavi süresi: 6 hafta Ters etkiler: Erişkin arı ölümlerinde artış Kalıntı problemi: Bal, balmumu(balda en yaygın bulunan akarisit) Uygulayıcı güvenliği: Düşük risk Direnç: Bildirilmiş Uygulama metodu: Temas/sistemik Uygulama zamanı: Geç sonbahar/kış ve yavrusuz periyotlar

flumethrine Etkinliği: % 95-99 Tedavi süresi: 6 hafta Ters etkiler: Yok Kalıntı problemi: Propolis Uygulayıcı güvenliği: Düşük risk Uygulama metodu: Temas Uygulama zamanı: sonbahar veya erken ilkbahar Direnç: Çapraz direnç

fluvalinate Etkinliği: % 95-99 Tedavi süresi: 6 hafta Ters etkiler: Erkek arı çıkışında azalma, ana arılarda ölüm oranında artış Kalıntı problemi: Bal, balmumu, propolis Uygulayıcı güvenliği: Düşük risk, balığa toksik Direnç: Yaygın

Organik asitler FORMİK ASİT- (%61-98 ETKİLİ) Arıfor Forbeevar Formiset OKZALİK ASİT (%82-99 ETKİLİ) LAKTİK ASİT (%41-99 ETKİLİ)

OKZALİK ASİT Etkinliği: % 82-99(spreyde % 82-99, şeker şurubuyla yıkamada % 89-97 etki) Uygulama zamanı: Kış ve yavrusuz periyodlar Ters etkiler: Baharda yavru azalması Kalıntı problemi: Bal tadında değişme Uygulayıcı güvenliği: Aşındırıcı etki; deri ve göz için tedbir gerekir. Direnç: Yok Uygulama metodu: Buharlaşma , temas Dış sıcaklık: 0 C derecenin üzerinde olmalıdır.

FORMİK ASİT Etkinliği: % 61-98 Tedavi süresi: Değişken Ters etkiler: Erkekler, yavrular, Erginler Kalıntı problemi: Bal tadında değişme Uygulama güvenliği: Aşındırıcı, yanıcı Direnç: Yok Uygulama metodu: Buharlaşma, temas(el ve göze tedbir gerekir.) Dış ısı: 18-25 C de gece sıcaklığı 12 C nin altına düşmediğinde idealdir. Tedavi zamanı: Bal akımından sonra

BİTKİSEL YAĞLAR TİMOL-% 54-98 ETKİLİ EUCALYPTOL MENTOL CAMPHOR AB VarBio APİ LİFE VAR Apiguard Biyovar-T Ecostop Thymoset EUCALYPTOL MENTOL CAMPHOR KEKİK YAĞI

Nosema mücadelesi 1 kısım su + 2 kısım şeker = 3.8 lt şeker şurubuna 100 mg Fumagillin, ilkbahar ve sonbahar yemlemesinde verilir. Erken sonbaharda ve bal hasatını takiben kullanılan timol içerikli kekik suyu oldukça etkili bulunmuştur. Hazırlanışı: 1lt Kekik suyu /8 litre şurup(2kısım şeker, 1kısım su) Kovan başı 0.5lt Bir hafta ara ile 2 kullanım, Erken ilkbahar tekrarlanacak Kovanda nosema şüphesi olmasa bile uygulanabilir

Dinlediğiniz için teşekkürler…