SİGORTACILIK SEKTÖRÜ Hazırlayan ve Sunan: Gökçe KOSOVA T.C. KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FİNANS VE BANKACILIK DOKTORA PROGRAMI SİGORTACILIK SEKTÖRÜ Hazırlayan ve Sunan: Gökçe KOSOVA

İÇİNDEKİLER GİRİŞ BÖLÜM I BÖLÜM II 1.1. SİGORTACILIĞIN TANIMI VE KAPSAMI 1.2. REASÜRANSIN TANIMI VE FAYDALARI 1.3. DÜNYA’DA SİGORTACILIK TARİHİ 1.4. TÜRKİYE’DE SİGORTACILIK TARİHİ BÖLÜM II 2.1. SİGORTA SEKTÖRÜNÜN MALİ PİYASALAR İÇİNDEKİ ROLÜ 2.2. DÜNYA SİGORTA SEKTÖRÜ 2.3. AVRUPA BİRLİĞİ SİGORTA SEKTÖRÜ 2.4. TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜ 2.5. TÜRKİYE’DE SİGORTA BRANŞLARI 2.6. PRİM GELİRLERİ 2.7. TÜRK REASÜRANS PİYASASI 2.8. SİGORTA İŞLEMLERİNİN DENETİMİ

İÇİNDEKİLER BÖLÜM III SİGORTACILIK SEKTÖRÜNÜN GELİŞMESİNİ ENGELLEYEN FAKTÖRLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 3.1. MAKRO AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 3.1.1. Sosyal ve Kültürel Faktörler 3.1.2. Hukuksal Faktörler 3.1.3. Ekonomik Faktörler 3.2. MİKRO AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 3.2.1. Haksız Rekabetin Olumsuz Etkileri 3.2.2. Tahsilat Sorunu 3.2.3. Tarife Dışı Fiyat Uygulamaları 3.2.4. Hasar Ödemelerindeki Gecikmeler 3.2.5. Sigorta Aracılarına Verilen Ödünler GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

GİRİŞ Günlük hayat, belirsizlik arz eden rizikolarla doludur. Kişiler bu rizikoların gerçekleşmesi halinde meydana gelecek zararı aralarında bölüşmek suretiyle sigorta kavramının temelini atmıştır. Günümüzde sigorta, her tür ticaret, endüstri ve sosyal yaşamın önemli bir parçası, koruyucu güven unsuru ve ekonomik faaliyetlerin fon yaratıcı gücü olarak benimsenmiş; toplumun bulunduğu düzeyin belirgin kıstaslarından biri haline gelmiştir.

GİRİŞ Sigorta işletmelerinin ekonomi alanındaki rolü yalnız risklerin karşılanmasını sağlamakla kalmayıp aynı zamanda, bu işletmeler, bünyelerinde toplanan fonları hisse senetleri ve tahviller gibi değerlere yatırmak suretiyle sermaye piyasasının gelişmesine katkıda bulunmaktadırlar. Sigortacılık faaliyetlerinin ekonomi içindeki göreceli konumu ile ekonomik gelişmişlik düzeyi arasında yakın ilişki bulunmaktadır.

BÖLÜM I 1.1. SİGORTACILIĞIN TANIMI VE KAPSAMI Sigorta; istatistik metotlarla gerçekleşme olasılığı saptanabilen ve gerçekleşmesi halinde ekonomik sonuçlarının para ile ölçülmesi veya belirlenmesi mümkün olan rizikoların tehdidi altında bulunan çok sayıdaki benzer birimlerin, bu sonuçları karşılayabilmek üzere fon yaratacak şekilde bir araya getirilmesidir.

BÖLÜM I Sigortacılık faaliyetlerinin amacı, Maddi varlıkların kaybını önlemek, Mali sorumlulukların karşılanmasını temin etmek, Hayat sigortalarında, ölüm halinde sigortalının ailesine ya da lehdarına, hayatta kalma halinde ise sigortalıya güvence ve koruma sağlamaktır.

BÖLÜM I

BÖLÜM I

BÖLÜM I

BÖLÜM I Retrosesyoner Reasürans Şirket Sedan Şirket 1.2. REASÜRANSIN TANIMI VE FAYDALARI Retrosesyoner Reasürans Şirket Sedan Şirket

BÖLÜM I Reasüransın faydaları, Sedan şirket büyük rizikolar kabul edebilir, Sigorta şirketine mali destek olmaktadır, Sigorta şirketlerinin, katastrofik zararlar karşısında yıkılmasını engellemektedir.

BÖLÜM I 1.3. DÜNYADA SİGORTACILIK TARİHİ Babilliler’in M.Ö. 1800 yıllarında geliştirdiği Hammurabi Kanunları, sigortanın bilinen ilk hukuki şeklini içeriyordu. 14. y.y.’da, Cenevizliler tarihte sigortaya özgü ilk sözleşmeleri yaptılar. 15. y.y.’da İspanya’da sigorta hukukuna ilişkin ayrıntılı düzenlemeler yapıldı. 17. y.y.’dan itibaren İngiltere’de ilk sigorta şirketleri kurulmaya başladı.

BÖLÜM I 1.4. TÜRKİYE’DE SİGORTACILIK TARİHİ

BÖLÜM II 2.1. SİGORTA SEKTÖRÜNÜN MALİ PİYASALAR İÇİNDEKİ ROLÜ Dünyanın tüm gelişmiş ekonomilerinde lokomotif rol üstlenen sigortacılık, sanayileşmekte olan ekonomilerin en dinamik sektörlerinden birisidir.

BÖLÜM II SİGORTA Sigorta Poliçesi Finansal Araçlar Fon Arz Fon Talep Edenler (Tasarrufçular) Fon Talep Edenler (Yatırımcılar) SİGORTA Fon Fon Finansal Araçlar Hazine Bonosu Devlet Tahvili Özel Sektör Bonosu Hisse Senedi Yatırım Fonu Vadeli Mevduat Cüzdanı

BÖLÜM II Sigortacılık faaliyetleri sayesinde biriken büyük montanlı fonlar, günümüzün gelişmiş ülkelerinin kalkınmalarında dinamik bir rol oynamıştır. Sigorta, küçük tasarrufları bir araya getirerek fon oluşturan bir sistemdir. Hayat sigorta branşı, ekonominin ihtiyaç duyduğu uzun vadeli fonları, hayat dışı sigorta branşları da kısa ve orta vadeli fonları yaratmaktadır.

BÖLÜM II Sigortacılık sektörünün mali yönünü oluşturan fon kullanımı, şirket karlarının en önemli kaynağıdır. Başka bir ifadeyle, günümüz sigortacılığından beklenen kar, sigortacılık faaliyetinin sonucu olan teknik kar değil, mali sektörde yapmış olduğu yatırımların sonucu sağlanan karlardır. Sigorta işletmeleri birçok mali kurumdan farklı olarak eldeki fonları, öncelikle güvenlik prensibini, daha sonra likidite ve karlılık prensiplerini göz önünde bulundurarak yatırıma dönüştürmektedir. Ayrıca yatırımlarında riskin dengeli dağılımı ilkesine de önem vermektedir.

BÖLÜM II Sigorta Şirketleri, TABLO 1 Sigorta ve Reasürans Şirketlerinin Yatırımları (1.000 YTL) Investments of the Insurance and Reinsurance Companies (1.000 YTL) Sigorta Şirketleri, prim gelirlerinden ve özsermayeden oluşan fonlarını mali alanda, özellikle başta devlet tahvili olmak üzere, hisse senedi, hayat poliçeleri ve ipotek karşılığı ikrazat ve gayrimenkul gibi yatırım kaynaklarına yatırarak mali gelir elde etmektedir. Kaynak: Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, Faaliyet Raporu 2005, 2006, s.44.

Türk Mali Sektörünün Büyüklüğü ve Kompozisyonu BÖLÜM II Türk mali sektöründe, sigortacılık sektörünün toplam mali kesimin % 1,2’si civarında bir büyüklüğe ulaştığı görülmektedir TABLO 2 Türk Mali Sektörünün Büyüklüğü ve Kompozisyonu Kaynak: BDDK, DPT, HM, SPK, TCMB, İMKB, TSPAKB, TBB (1) 2005 Aralık dönemi, (2) 2004 Aralık dönemi, (3) 2005 Eylül dönemi, (4) 2005 Haziran dönemi

BÖLÜM II 2.2. DÜNYA SİGORTA SEKTÖRÜ 2005 sonu itibarıyla Dünya’da toplam prim büyüklüğü % 4,9 artışla 3.264 milyar dolardan 3.425 milyar dolara yükselmiştir. Toplam prim üretiminin 2.998 milyar dolarlık kısmı gelişmiş ülkelerde oluşurken, gelişmekte olan ülkelerde bu miktar 427 milyar dolarda kalmıştır.

BÖLÜM II 2.3. AVRUPA BİRLİĞİ SİGORTA SEKTÖRÜ Avrupa Birliği sigorta sektörü, 2005 yılında % 7’lik reel bir artış yakalayarak, Dünya ortalamasının ve gelişmiş ülkelerin ortalamasının üstünde büyümüştür. TABLO 5 2005 Yılı Avrupa Birliği Sigorta Sektörü Prim Üretimleri Premium Volume by EU Insurance Industry in 2005 Kaynak: Sigma No 5/2006, s.37.

Sigorta ve Reasürans Şirketleri Sayısı BÖLÜM II 2.4. TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜ 2005 yılında, ruhsatı iptal edilen veya iflasına karar verilen sigorta ve reasürans şirketi olmamıştır. Bu nedenle, Birliğe üye sigorta şirketi sayısında bir önceki yıla göre değişim yaşanmamıştır. Reasürans şirketlerinde ise Destek Reasürans A.Ş., Milli Reasürans T.A.Ş. tarafından satın alınmıştır. TABLO 6 Sigorta ve Reasürans Şirketleri Sayısı Number of Insurance and Reinsurance Companies Kaynak: Faaliyet Raporu 2005, s.21.

Türkiye'de Sigorta Branşları TABLO 7 Türkiye'de Sigorta Branşları BÖLÜM II 2.5. TÜRKİYE’DE SİGORTA BRANŞLARI Kaynak: Faaliyet Raporu 2005, s.21.

BÖLÜM II 2.6. PRİM GELİRLERİ 2005 yılı sonu itibariyle sektördeki prim gelirleri toplamı cari fiyatlarla bir önceki yıla göre % 15,19 oranında artmıştır. TABLO 8 Branşlara Göre Prim Gelirleri, Yıllara Göre Değişimler ve Branşların Yüzde Payları (1.000 YTL) Premium Income, Annual Changes, Percentage Breakdown According to the Branches (1.000 YTL) Kaynak: Faaliyet Raporu 2005, s.22.

BÖLÜM II ABD Doları bazında toplam prim geliri % 14,80 oranında artmıştır. TABLO 9 ABD Doları Olarak Prim Gelirleri ve Yıllık Değişim Premium Income and Annual Changes in U.S. Dollars Kaynak: Faaliyet Raporu 2005, s.23.

BÖLÜM II 2.7. TÜRK REASÜRANS PİYASASI TABLO 10 Reasürans Şirketlerinin Branşlara Göre Karşılaştırmalı Prim Üretimleri (YTL) The Comperative Premium Production of Reinsurance Companies (YTL) 2002 yılından beri serbest bazda Türk sigorta şirketlerinden iş kabulü yapan Milli Reasürans T.A.Ş. 2005 yılında sektörün reasürans ihtiyacının % 35’ini karşılamıştır. Kaynak: Faaliyet Raporu 2005, s.43.

BÖLÜM II 2.8. SİGORTA İŞLEMLERİNİN DENETİMİ Ülkemizde, 1957 yılında Türk Ticaret Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu Kanun’un 5. kitabı sigorta hukuku ile ilgili hükümleri içermekte ve düzenlemektedir. 1959 yılında yürürlüğe giren 7397 sayılı Sigorta Şirketlerinin Teftiş ve Murakabesi Hakkında Kanun’la da devletin sigorta şirketlerini kontrol etmesi sağlanmıştır. Türkiye’de sigortacılık faaliyetinin düzenlenmesi ve kontrolü ile ilgili yetkili kuruluşlar; T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurulu ve Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği’dir.

BÖLÜM III

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Mali piyasaların en önemli kurumsal yatırım organı olan sigorta sektörünün Türkiye’deki gelişimi incelendiğinde ise, özel sigorta sektörümüzün uzun yıllar durağan bir yapı içinde sıkışıp kaldığı ve mali piyasa içinde (özellikle sermaye piyasasında) önemli bir kaynak yaratamadığı görülmektedir. Gerek prim üretimi açısından gerekse de kişi başına düşen prim ve prim/GSMH oranı açısından Türkiye, diğer ülkelerle karşılaştırıldığında dünya sıralamasında daima son sıralarda yer almaktadır.

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Sermaye birikiminin temelini oluşturan tasarrufların gerçekleştirilmesinde ve bu tasarrufların (fonların) sermaye piyasası kanalıyla yatırımlara dönüştürülmesinde bir aracı kurum niteliğinde olan sigorta şirketlerinin Türkiye’de bu fonksiyonunu etkin bir şekilde gerçekleştiremediği görülmektedir. Başka bir ifadeyle, GSYİH içinde % 1,1 civarında olan direkt prim üretiminin arttırılarak, gelişmiş ülkelerdeki seviyelerde olmasa dahi, % 5-6 seviyelerine yükseltilmesi gerekmektedir.

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Türk özel sigortacılık sektörünün; Ekonomide fon yaratıcı, Döviz kazandırıcı, Teşvik edici, Emniyet ve istikrar sağlayıcı bir yapıya kavuşturulması ülkemiz açısından büyük önem taşımaktadır.