İŞLETMELERDE KURULUŞ ÇALIŞMALARI işletmenin kurulması, ekonomik, teknik, finansal ve hukuki yönleri olan bir olaydır. İşletme kapsamına küçük bir bakkal dükkanı girebileceği gibi Eczacıbaşı gibi büyük bir işletme de girebilir. Bir bakkal dükkanı açmak için ekonomik inceleme uzmanı kullanmaya gerek yoktur. Bununla beraber yine de kimi araştırmalara gereksinim vardır. Kişi bu araştırmaların çoğunu kendisi yapabilir ve bu çalışmalar bir kaç hafta içinde tamamlanabilir. Büyük bir işletmeyi kurmada ise durum daha değişiktir. Bu nedenle başarılı bir işletme kurmak için bir dizi ana ilkeye uygun olarak kuruluş çalışmalarının başlatılıp yürütülmesi gerekir.

Kuruluş İle İlgili Kavramlar Proje: İleride daha fazla yarar sağlamak amacıyla, yapılacak olan yatırımlar ve bunların üretecekleri, ortaya koyacakları yararlarla ilgili bugünden yapılan bir plandır. Proje ile ilgili hangi hammaddeler kullanılacak, hangi üretim yöntemi uygulanarak ne kadar hangi nitelikteki malların üretileceği belirlenir. Yatırım: Kısaca yeni işletmelerin kurulması olarak tanımlayabileceğimiz yatırım kavramı bir kaç anlamda kullanılabilir. Ekonomide yatırım, girişimci için yatırım, finansman biliminde yatırım. Ekonomide yatırım: Ulusal gelirin, yeni üretim birimleri kurmak veya eskiyen birimleri yenilemek için ayrılan kısmı. Girişimci için yatırım: Nakdi sermayenin, ayni sermayeye (üretim yapacak makine ve teçhizata) dönüşmesidir. Finansman Biliminde Yatırım: Gelir getirmeyen nakdi varlığın yani paranın, daha az likit aktiflere çevrilmesiyle, gelir getirir duruma dönüştürülmesidir.

YATIRIM PROJESİ: Genel bir tanımlama ile “Belli bir zaman süresi içinde mal ve hizmetlerin üretimini artırmak için, bazı olanakları yaratma, genişletme veya geliştirmeye yönelik öneridir.” İşletmelerin kuruluşu ile ilgili olan yatırım çalışmaları genelde 7 evreye ayrılarak incelenir. Yatırım Düşüncesi Yapılabilirlik (Fizibilite) araştırmaları Yapılabilirlik projesi (Ön Proje) Değerlendirme ve yatırım kararı Kesin proje Projenin uygulanması İşletmeye geçiş aşaması

Bu evreler yürütülürken alınması gereken çeşitli yeni kararlar da vardır. Bunlar; Ön inceleme ve esas inceleme kararları Yatırım kararı Harcama kararı Gözden geçirme ve düzeltme kararı Deneme çalışmasına ve sürekli çalışmaya başlama kararı

Yatırım Düşüncesi Bir işletme kurulmadan önce en başta belli alanda, belli bir çapta üretim yapma düşüncesinin girişimcilerin kafasında oluşması gerekir. pazarda talebin artması, işletmenin büyüme eğilimi, maliyetleri düşürme çabası, yeni bir mala geçiş, teknolojik yenilemeye girişme gibi etkenler de yeni bir yatırım düşüncesinin oluşmasını sağlayabilir. Bu oluşum çeşitli etkenlere bağlıdır. Ülkenin ekonomik sistemi, Pazar durumu, rekabet durumu, dışsatım, dış alım olanakları, teknoloji, doğal kaynaklar gibi etkenler bu düşüncenin belli biçimlerle oluşmasını etkileyecektir.

Yapılabilirlik (fizibilite) araştırmaları Kesin yatırım kararı alınmadan önce girişimcilerin yapmayı düşündüğü üretim ve sermaye yatırımı ile ilgili olarak ekonomik, teknolojik ve finansal sorunlar ve kuruluş yeri sorunları bakımından ayrıntılı ve kesin araştırmalara girişmeksizin yeterli bilgileri sistemli ve çözümlemelere uygun olarak elde etmesine Yapılabilirlik araştırması, bunları bir metin içinde toplamaya Yapılabilirlik projesi denmektedir. Yapılabilirlik Projesi şu amaçlarla hazırlanır. - Pazara ilişkin yeterli ve öz bilgiler sağlamak - İşletmenin büyüklüğü ve kuruluş yerine ilişkin seçim yapmak - Yatırımın finansal boyutunu ve dış kaynak gereksinimlerini belirlemek - Özendirme önlemlerinden yararlanılacaksa DPT gibi ilgili kuruluşlara yapılabilirlik projesini sunmak - Projenin gerçekleştirilmesinden sonra çıkacak olumsuzlukları önceden görüp önlem almak.

Yapılabilirlik projesinde çeşitli araştırmalar yapılarak projenin bütünlüğe kavuşması sağlanır. Ekonomik Araştırmalar Teknik Araştırmalar Finansal Araştırmalar Yasal Araştırmalar Örgütsel Araştırmalar

1. Ekonomik Araştırmalar Kurulacak işletmenin ekonomik açıdan verimli, karlı ve akılcı olup olmadığının araştırılmasıdır. Bu araştırmaların kapsadığı konular şunlardır: Pazar Araştırmaları İstem (Talep) Kuruluş yerinin seçimi İşletme büyüklüğünün ve kapasitesinin saptanması

İŞLETME KAPASİTESİ Bir işletmenin mal ve hizmet üretebilme yetenek ve imkanlarının belli bir ölçü ile ifade edilmesine işletme kapasitesi denir. Örneğin normal bir insan günde 8 saat çalışıyorsa, bu kimsenin çalışma ve iş yapma kapasitesi 8 saat demektir. ÜRETİM KAPASİTESİ Bir işletmenin para, hammadde, malzeme, makine, işgücü ve tabiat, bilgi gibi üretim faktörlerini en iyi ve en uygun biçimde bir araya getirerek belli bir dönem içinde ürettiği mal ve hizmet miktarı o işletmenin üretim kapasitesini ifade etmektedir. TEORİK KAPASİTE / MAKSİMUM / PLANLANAN KAPASİTE Bir işletmenin üretim faktörlerini en iyi şekilde değerlendirerek sağladığı üretime teorik kapasite denir. Bir işletmenin üretimde kullanacağı makine, araç, gereç veya fiziki imkanlarının hiç durmadan, arıza olmadan belli bir dönemdeki en yüksek üretim hacmini ifade etmektedir.

GERÇEK / PRATİK / NORMAL KAPASİTE Bir işletmenin planlanan maksimum kapasiteyle çalışması hemen hemen mümkün değildir. Her işletmede üretimin aksamasına neden olan işletme içinden veya işletme dışından kaynaklanan bir takım sınırlamalar vardır. Kimi zaman üretim süreçlerinde meydana gelen arızalar, kimi zaman beşeri kaynaklı problemler işletmelerin maksimum kapasiteyle çalışmalarına engel olmaktadır.Üretim sürecinde meydana gelen aksaklıkların neden olmasıyla planlanan maksimum kapasitenin altında üretim yapılır. Bu nedenle ortaya çıkmış kapasiteye gerçek kapasite, normal kapasite veya pratik kapasite denir. Değişik endüstri ve işletmelerin şartlarına göre farklı olmakla beraber, gerçek kapasitenin %75-80 civarında olabileceği ileri sürülür. Ancak Japonya bu türlü azalmayı kabul etmemektedir. Toplam kalite yönetimi adı altında yaptıkları çalışmalarla bu üretim sürecinde sıfır hatayı ve eksiksiz kapasiteyi hedeflemektedirler.

KULLANILAN (FİİLİ) KAPASİTE Piyasadaki durgunluk, rakiplerin atılımları ve buna benzer nedenlerle bir işletmenin normalde üretebileceği miktara alıcı bulamadığı zamanlarda KULLANILAN KAPASİTE kavramı ortaya çıkmaktadır. Kapasite Kullanım Oranı= Kullanılan Kapasite Gerçek Kapasite

ATIL KAPASİTE: Bir işletmenin belirli bir dönemdeki üretim miktarı, yani kullanılan kapasitesi gerçek kapasitesinin altında ise aradaki fark atıl kapasiteyi ifade etmektedir. OPTİMAL KAPASİTE: İşletmenin yapısına, büyüklüğüne ve amaçlarına en uygun düşen üretim miktarına optimal kapasite denir. Birim üretim başına toplam değişen ve değişmeyen (sabit) maliyetlerin en düşük olduğu kapasitedir. Birim Üretim Başına Toplam Değişmez Maliyetler Bir üretim için kaçınılmaz olarak yapmamız gereken harcamalar toplam değişmez maliyetleri oluşturur. Bunlar kira, işçilik ücretleri, sigorta giderleri, amortismanlar (kullanılan taşınmaz malların yıpranma payları) Değişen Maliyetler Ambalaj giderleri

2. Teknik Araştırmalar Bu araştırmanın iki yönü vardır. Üretim süreci ve teknoloji seçim çalışmaları Üretim teknolojisinin seçimi, üretim süreci aşamalarının tanımlanması ve irdelenmesi, makinelerin seçimi, sınai yapı türlerinin ve arsa yerinin seçimi, makinelerin işletmeye yerleştirilme düzeni, bakım ve onarıma ilişkin teknolojik olanakların araştırılması. Teknik maliyet çalışmaları Üretim maliyeti, teknik bilgi maliyeti, nitelikli ve niteliksiz insan gücü gereksinmesi ve maliyetlerinin hesabı, su, enerji, öbür alt yapı gereksinmeleri ve maliyetleri, bakım onarım faaliyetleri.

Finansal Araştırmalar Finansal (mali) araştırmalar öncelikle yatırım giderlerinin saptanmasını gerektirir. Yatırım giderleri; ön proje giderleri, arsa bedeli, inşaat gideri, makine teçhizat giderleri, taşıt giderleri, kurulacak işletme bir montaj işi yapacaksa, patent hakkı giderleri, teknik bilgi (know-how) için ödenecek paralar. Ayrıca işletme üretimde kullanacağı bazı maddeleri dışarıdan ithal ediyorsa, ödenecek gümrükler ve nihayet işletme yatırım giderlerini dış kaynaktan sağlıyorsa bu kaynaklar için ödenecek faizler yatırım giderleridir. Bunlar işletmenin sabit yatırımlarıdır. Sabit yatırımları dışında da işletmenin sermayeye ihtiyacı vardır. (Çalışma Sermayesi) Çalışma Sermayesi: İşletmenin faaliyete geçmeden, üreteceği mal yada hizmetin satışlarından kar edinceye kadar çeşitli zorunlu giderlerini karşılamak için ihtiyaç duyulan sermayedir.

Yasal Araştırmalar İşletmenin kişi yada sermaye işletmesi olması, bunlar için belli yasal düzenlemelerin yapılmasını gerektirir. Örgütsel Araştırmalar İşletmenin örgütsel yapısı işletmenin kuruluşunda açıkça belirtilmelidir (İş analizi, iş bölümü, uzmanlaşma, yetki ve sorumluluk dağılımı, iletişim kanalları, çalışacak kişilerin saptanması, örgüt şemasının çıkartılması).

C. Yapılabilirlik Projesi (Ön Proje) Yapılabilirlik araştırmalarına dayanarak bir ön proje oluşturulur. Bu proje, kesin projeye kaynaklık edecektir. D. Değerlendirme ve Yatırım Kararı Ön proje hazırlıklarının tamamı gözden geçirilir, değerlendirilir, uygun görülürse yatırım kararı alınır.

Ön projenin değerlendirilmesi 2 yönden yapılır. 1. Girişimci Yönünden 2. Toplumsal Yönden

GİRİŞİMCİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME a) Karlılık Bütün işletmeler ön proje değerlendirilmesini her şeyden önce karlılık açısından yapar. Karlılık işletmenin net karı demek değildir. Karlılık, işletmenin tüm yaşamı boyunca elde edeceği net gelir ve amortismanların, işletmenin kurulması için yapılan değişmez giderlerden fazla olması biçiminde düşünülür. Karlılık = Kar Sermaye Karlılık oranının yüksek olması beklenir. Örn. A firmasında sermaye 100.000. TL, tahmini kar 5.000. TL ise Karlılık = %5 olur B firmasında sermaye 500.000.TL, kar aynı ise Karlılık = %1 olur.

b) Borç Ödeme Yeteneği Genellikle girişimciler bir işletmeyi kurabilmek için dış kaynaklara ihtiyaç duyarlar. Eczacılık işletmelerinde de dış finans kaynaklarına ihtiyaç duyulur. Dış finans kaynaklarından borç almak için işletmelerin BÖY ölçütlerine bakılır. BÖY = Yıllık Net Kar + Amortismanlar + Yılık faiz Yıllık Faiz + Yıllık Kredi Taksiti BÖY = 1 ise şüpheli bir durum vardır. Borç ödenebilir de ödenmeyebilir de. Diğer ölçütlere bakılır. BÖY < 1 ise hiç bir finans kurumu işletmeye borç vermez. BÖY > 1 ise Alınan kredi rahatlıkla ödenir. Finans kaynakları borç verir.

c) Döviz Etkisi Kredi veren kurumlar, ülkeye döviz getiren işletmeyi ön planda tutarlar. d) Katma Değer Ölçütü Katma Değer bir işletmenin Ulusal Ekonomiye yaptığı katkıyı gösteren bir değerdir. Bir işletmenin üretim değerlerini oluşturan faktörlerden oluşmaktadır. Bu faktörler, maaşlar, işçilik, faiz, ham ve yardımcı madde değeri, işletmede kullanılan malzeme, enerji, vergiler, amortismanlar ve karlar katma değerdir. 2 tür katma değer vardır. NET KATMA DEĞER: Maaş, işçilik, faiz ve vergiler ödenmeden önce toplam kardan oluşan değerdir. BRÜT KATMA DEĞER: Net Katma Değer + Amortismanlardır. Net Katma Değerin büyük çıkması istenir.

e) Sermaye – Hasıla Oranı S/H= Sabit Sermaye Brüt Katma Değer Giderek küçülmesi istenir.S/H oranı küçük olan işletme krediyi alır.

f) İnsan Gücü Verimliliği İ.G.V. = Üretim Miktarı İşçi Sayısı Bir tablet seksiyonunda; A İşletmesi-İ.G.V.= 50.000/50 = 1000 (1 işçinin verimliliği) B İşletmesi-İ.G.V.= 60.000/50 = 1200 (İnsan gücü verimliliği açısından daha şanslı)

ÖRNEK PROBLEM 1.Bir eczacı kapsül üretimi yapmak istediği fabrikasını kurmak için 10 yıl vade ile % 25 faizle 100.000TL sı kredi almak istiyor.Yıllık tahmini net kar 17.500TL sı, Amortismanlar 12.500TL sı olduğuna göre bu eczacının istediği krediyi alıp almayacağını bulunuz.

ÖRNEK PROBLEM 2. Sabit sermayesi 200.000TL sı olan bir ilaç fabrikasının; net katma değeri: 4.000 İşçilik ve maaşlar: 5.000 brüt katma değeri: 20.000 Enerji giderleri: 500 Hammadde giderleri: 800 Faizler: 5000 A) Fabrikanın Amortismanlarını hesaplayınız. B) S/H oranını hesaplayınız

E- KESİN PROJE İşletmenin kapasitesi, büyüklüğü, hukuksal yapısı, yapılacak harcamaların ayrıntısı, alınacak her türlü donanım, bunların teknik özellikleri ve maliyetleri gibi her türlü ayrıntı kesin projede yer alır. F- PROJENİN UYGULANMASI (YATIRIM) Projenin gerektirdiği her türlü somut çalışmalar bitirilmekte ve işletmeye geçiş aşaması için hazırlık yapılmaktadır. Arsa alınması, donanımın kurulması, makine araç gereçlerin satın alınması ve montaj çalışmaları bu aşamada gerçekleşir. Ayrıca proje ve mühendislik tasarımlarının oluşturulması, görüşme ve sözleşmelerin tamamlanması, eğitim projesinin uygulanmasına ilişkin çalışmalar yatırım aşamasında ele alınır. G- İŞLETMEYE GEÇİŞ AŞAMASI Yatırım projesinin uygulanması aşaması bitirildikten sonra, deneme üretimine geçilmesi son aşamada gerçekleşir. Bu üretim sırasında, planlanan nitelik, nicelik ve maliyetler yönünden malın uygunluğu denetlenir, arada oluşan farklar varsa bunların giderilmesi için çalışmalar yapılır. Bunlardan sonra planlanan uygun bir çalışma gerçekleştirilerek kesin üretim süreci tamamlanmış olur.

Kaynaklar Emel Bahar, İşletme Yönetimi, Beta Yayınları, 2011. Tuncer Tokol, Zeyyat Sabuncuoğlu, İşletme, Alfa Aktüel Yayınları,2016.