ARAŞTIRMA TASARIMI Öğr. Gör. Funda Veren

BİLİMSEL ÇALIŞMALARDA BAŞARILI OLABİLMEK İÇİN Araştırma yapmaktan korkmayın Kendiniz ve başkalarını fikrine saygı duyun Gözlemlerinizi değerlendirmeyi öğrenin Zorluklara hazırlıklı olun Zorlaştırmayın sadeleştirin Çalışma takvimi hazırlayın ve uyun Ana fikirden ayrılmayın Büyük düşünün Araştırmanızın zayıf noktalarını belirleyin Zevk almaya çalışın çünkü araştırma dinamik ve ödüllendiricidir

Mimari plan ve maket?????? Araştırma planı ve ya araştırma önerisi ya da tez önerisi ya da proje önerisi

ARAŞTIRMA TASARIMI Araştırma sorusunu yanıtlamak için kullanılan plan, program ya da protokoldür

ARAŞTIRMA TASARIMINDA AMAÇ Araştırma sorularını geçerli, objektif, yeterli ve en ekonomik şekilde yanıtlamak Bulguların geçerliliğini etkileyebilecek faktörleri denetlemek

ARAŞTIRMA TASARIMININ BELİRLENMESİNDE YOL GÖSTERİCİ SORULAR Çalışmanın temel amacı nedir? Tanımlama, ilişki arama ya da nedensellik arama Bir girişim söz konusu olacak mı? Girişim araştırmacı tarafından denetim altında mı yürütülecek? Ön test uygulanacak mı? Örneklem yansız/rastlantısal (random) yöntemle mi seçilecek? Kaç grup olacak? Büyüklüğü ne olacak? Kontrol grubu olacak mı? Gruplara nasıl ayrılacak? Değişkenlerin tekrarlayan ölçümleri var mı?

ARAŞTIRMA TASARIMININ BELİRLENMESİNDE YOL GÖSTERİCİ SORULAR Veriler kesitsel olarak mı ya da bir zaman süresince mi toplanacak? Dış değişkenler tanımlanacak mı? Dış değişkenlere ilişkin veri toplanacak mı? Dış değişkenlerin denetimi için hangi yaklaşım uygulanacak? Değişkenlerin ya da grupların karşılaştırılması nasıl yapılacak? Veriler tek bir yerde mi, yoksa birkaç yerde mi toplanacak?

ARAŞTIRMA TASARIMI İLE İLGİLİ BAŞLICA KAVRAMLAR

DEĞİŞKEN BAĞIMLI DEĞİŞKEN (ETKİLENEN YA DA SONUÇ) BAĞIMSIZ DEĞİŞKEN (ETKİLEYEN YA DA NEDEN)

KARŞILAŞTIRMA İki ya da daha fazla grup birbiri ile karşılaştırılabilir Aynı grubun değişik zamanlarda ya da koşullardaki durumu karşılaştırılabilir Aynı grubun bağımlı ve bağımsız değişkenleri karşılaştırılabilir Başka araştırmaların bulguları ile bazı özel yöntemlerle karşılaştırma yapılabilir

VERİ TOPLAMA ZAMANI KESİTSEL (CROSS-SECTIONAL) Verilerin tek bir zaman diliminde toplanması UZUNLAMASINA (LONGITUDINAL) Verilerin uzun sürede ve değişik zamanlarda toplanması

ARAŞTIRMA YERİ VE ORTAM KOŞULLARI Araştırma nerede/nerelerde kimlerle yapılacak Verilerin toplanacağı ortamlar kişilerin duygu ve davranışlarını etkiler Uygun veri toplama ortamının seçilmesi önemlidir (ev, hastane, işyeri, poliklinik vs.)

KATILIMCILARA VERİLECEK BİLGİ Amaca ilişkin ne kadar bilgi verilecek? Sözel mi yoksa yazılı mı bilgi verilecek? Bilgileri kim verecek, her soru nasıl yanıtlanacak? Araştırma sonunda katılımcılara ne kadar ve ne şekilde bilgi verilecek?

GİRİŞİM Yeni bir durum, yöntem ya da bir işlemin denekler üzerinde denenmesi durumudur SORULAR: Girişim nedir? Kimlere uygulanacak ve hangi işlemler yapılacak? Gruplar nasıl seçilecek? Ne zaman ve ne kadar süre uygulanacak? Kim uygulayacak ve eğitime gerek var mı? Hangi koşullarda vazgeçilecek?

NEDENSELLİK İki değişken arasında “BAĞLANTISAL (KORELASYON)” ya da “NEDENSEL (CAUSAL)” ilişki vardır Deneysel olmayan araştırma tasarımlarında amaç nedensel ilişki aramak değildir Hemşirelik alanında araştırmacılar kesin neden-sonuç ilişkisi yerine “OLASILIK”lardan söz etmelidirler

ARAŞTIRMALARIN NEDENSEL İLİŞKİLERİ AYIRMA GÜCÜ Gerçek Deneysel Araştırmalar Yarı Deneysel Araştırmalar Deney Öncesi Araştırmalar Prospektif Korelasyon Retrospektif Korelasyon EN GÜÇLÜDEN EN ZAYIFA

YAN TUTMA (BIAS) Gerçeği çarpıtma, değişik biçimde ortaya koyma ya da yorumlama Tasarımın başlıca amacı yan tutmayı en aza indirmektir Yan tutmayı azaltmada başlıca teknik ise raslantısal seçme ya da atamadır

RASLANTISALLIK Örneklemin yansız olarak seçilmesi ve grupların yansız olarak oluşturulmasıdır Araştırmacı hangi tasarımı kullanıyor olursa olsun tüm rastlantısallık olanaklarını kullanmalıdır

DENETİM (KONTROL) Tüm durum ve değişkenlerin araştırmacı tarafından kontrol altında tutulmasıdır Özellikle deneysel çalışmalarda önemlidir Veri toplama yeri, zamanı, verileri toplayanlar Deney ve kontrol gruplarının benzerliğinin sağlanması ve eşleştirme Dış değişkenlerin denetimi Girişimin denetimi

ÇALIŞMANIN GEÇERLİLİĞİ İstatistiksel yorum geçerliliği (değişkenler arasında gerçek ilişki olması) İç geçerlilik (ilişki mantığa uygun mu, her koşulda gerçekleşiyor mu? Yapı geçerliliği (hangi özel neden ve sonuçlar bu ilişkiyi biçimlendiriyor) Dış geçerlilik (Nedensel ilişki varsa nasıl genelleştirilebilir?)

ÇEŞİTLİ BOYUTLARA GÖRE ARAŞTIRMA TASARIMLARI ÖZELLİKLER Bağımsız değişkeni denetim Deneysel Deneysel olmayan Bağımsız değişkenin yönetimi var Yok Yapılandırma düzeyi Yapılandırılmış Esnek Tasarımın tüm yönlerini kesinleştirme Sürekli biçimlendirme Karşılaştırmanın türü Gruplar arası Grup içi Değişik grupların verileri Aynı grubun verileri Veri toplama zamanı Kesitsel Uzun süreli Tek bir zaman diliminde Uzun sürede değişik zamanlarda veri toplama Bağımlı ve bağımsız değişkenin ortaya çıkma durumu Geriye dönük (retrospektif) İleriye dönük (prospektif) Sonuçtan nedene Nedenden sonuca

O HALDE ARAŞTIRMA TASARIMI Araştırma problemi………………….. Araştırma sonuç……. ve önerileri………….araştırma raporunu yazma eylemine dek yapılacakların tümünün planıdır.

ARAŞTIRMA TASARIMLARI 1. Niceliksel Araştırma Tasarımları 2. Niteliksel Araştırma Tasarımları 3. Diğer (Niceliksel ve Niteliksel Araştırma Tasarımları)

1. Niceliksel Araştırma Tasarımları A. Deneysel olmayan araştırma tasarımları Tanımlayıcı tasarımlar Karşılaştırmalı-Tanımlayıcı tasarımlar Kesitsel tasarımlar İlişki arayıcı tasarımlar Retrospektif tasarımlar Prospektif tasarımlar Path analizi (model sınama)

1. Niceliksel Araştırma Tasarımları B. Deneysel araştırma tasarımları Tam deneysel araştırma tasarımları Ön test-son test, kontrol gruplu tasarım Son test, kontrol gruplu tasarım Solomon dört gruplu tasarım Yarı deneysel araştırma tasarımları Randomize/benzer olmayan kontrol gruplu tasarım Randomize/benzer olmayan gruplarda son test-kontrol gruplu tasarım Tek gruplu ön test-son test tasarım Tek gruplu son test tasarım Zaman serileri

1. Niceliksel Araştırma Tasarımları A. Deneysel Olmayan Araştırmalar

Geçmişte ya da halen var olan bir durumu olduğu şekilde tanımayı amaçlar durum olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır herhangi bir şekilde değiştirme ve etkileme çabası gösterilmez

Önemli olan onu uygun bir biçimde “GÖZLEYİP” belirlemektir. Bu noktada önemli olan: NEYİ?, NEDEN? VE NASIL? Gözleyeceğini bilmektir. Amaçlar soru cümleleri olarak ifade edilir ; NE İDİ ? NEDİR ? NE İLE İLGİLİDİR ? VE NERELERDE OLUŞMAKTADIR ?

“Hemşirelerin mesleği terk etme nedenleri nelerdir?” “Kadınlar hangi aile planlaması yöntemlerini kullanmaktadırlar ?” “ Öğrencilerin ne kadarı mesleğini isteyerek seçmektedir?”

DENEYSEL OLMAYAN ARAŞTIRMALARIN İKİ TÜRÜ VARDIR TANIMLAMA/BETİMLEME (Yalın ya da karşılaştırmalı) KORELASYON (İlişkisel)

“Tanımlama türü“ pek çok alanda kullanılabilir TANIMLAMA Değişkenlerin tek tek tür ya da miktar olarak oluşumlarını belirlenmesi amacıyla yapılan araştırma yaklaşımlarıdır “Tanımlama türü“ pek çok alanda kullanılabilir

“Kadınların emzirme konusundaki düşünceleri nelerdir ?” “ Menapozdaki kadınların yaşadıkları sorunlar nelerdir ?”

Tanımlayıcı bir çalışmada ana amaç bunlar arasındaki ilişkiyi değil, her birinin ayrı ayrı durumunu tanımlamaktır

Bu tür bir çalışmada tanımlayıcı istatistikler kullanılacaktır Ortalama Ortanca (Medyan) Tepe Değeri (Mod) Standart Sapma (SD:Standart Deviation) Değişkenlik (Varyans) Dizi Genişliği (Ranj) Frekans Dağılımı Normal Dağılım Oran, Yüzde vb.

KORELASYON (İlişkisel) İyi tanımlanmış bazı durumlarda ya da temel tanımlamalar yapılırken ayrı ayrı tanımlanan değişkenler arsındaki ilişkiye bakılır Bu araştırmalar iki ya da daha fazla değişken arasında birlikte değişimin varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlar Aralarında ilişki aranacak değişkenler ayrı ayrı sembolleştirildikten sonra (sayı, yüzde vs.) aralarındaki ilişki aranır

İlişkisel incelemelerde ÖNEMLİLİK TESTLERİ kullanılabilir Ki kare (X²) t testi Varyans analizi vb.

SORU: Hekimlerin elle yazdıkları ilaç istemleri ne derece okunaklı ve tamdır? Araştırma Türü : TANIMLAYICI

SORU: Şiddet gören kadınların sağlıkla ilgili uygulamalarını belirlemede öz-beğeni, depresyon ve öğrenilmiş umutsuzluğu rolü nedir ? Araştırma Türü : İLİŞKİSEL

DENEYSEL OLMAYAN ARAŞTIRMA TÜRLERİNE ÖRNEKLER ARAŞTIRMA TÜRÜ VE SORUSU KORELASYON/ PROSPEKTİF Sezeryan ameliyatı sonrası fonksiyonel durumu en iyi belirleyen faktörler nelerdir ? TANIMLAYICI /KORELASYON İlk okul çocuklarının kalp damar hastalığı yönünden sahip oldukları risk faktörleri ve ailelerin sosyo ekonomik durumları ile ilişkili olarak boş zaman etkinliklerinin yoğunluğu ve süresi nedir ? DENEKLER KATILIMCILAR Bu operasyonu geçiren 100 kadın 40 gün süre ile izlendi 1500 ilköğretim 3. ve 4. sınıf öğrencisi