TOKSİK MADDELER VE CANLILARA ETKİLERİ BIY435 Toksikoloji TOKSİK MADDELER VE CANLILARA ETKİLERİ BIY435

istenmeyen bitki ve canlıları denetim altında PESTİSİTLER; istenmeyen bitki ve canlıları denetim altında tutmak/ önlemek için kullanılan maddeler, bitki büyümesini ayarlayıcı maddeler, yaprak dökülmesini sağlayan maddeler ve nem alıcı olarak kullanılan maddelerdir.

Dayanıklılık sürelerine göre İşlevlerine göre Kurutucu (desicrant) Dayanıklı (2-5 yıl) Yaprak dökücü (defoliant) Dezenfektan Orta Dayanıklı (1-18 ay) Dayanıksız (1-2 hafta) Kısırlaştırıcı Dayanıklılık sürelerine göre Çekici (Atractant) İşlevlerine göre Kaçırıcı (Repellent) Büyüme yönlendirici (Growth Reguloter) İnsektisit PESTİSİTLER Herbisit Etkili oldukları canlıya göre Fungusit Akansit Rodentisit Nematosit Kimyasal tiplerine göre Avisit Mollusisit Organik fosforlular Arsenikliler N-Metil karbamatlar Fenoksi alifatik asitler Klorlu hidrokarbonlar Bitkisel kaynaklılar

Pestisit kullanımı tarihçe İlk kullanılan maddeler arsenik ve kükürt Botanik kökenli mad– nikotin (balık avlamak için (16.yy) Krizantemden elde edilen piretrum (19.yy) Bakır-arsenik bileşikleri (patates böceğine karşı) Cıva ve kurşun bileşikleri

DDT (DİKLORO DİFENİL TRİKLORETAN) 1874 Alman kimyacı Othmar Zeidler sentezledi. 1939 Etkili bir insektisit olduğu bulundu. 1948 Geigy ‘de çalışan Paul Muller fizyoloji ve tıp Nobel Ödülü aldı.

DDT (DİKLORO DİFENİL TRİKLORETAN) 1940 Böceklere karşı savaşta kullanımı 1942 Yaygın DDT kullanımı 1942 İtalya tifüs salgını 1955 DSÖ sıtma savaş programı 1962 1969 İsveç’te yasaklandı. 1970 EPA kuruldu. 1971 ABD’de de yasaklandı. 1980 ler Tüm dünyada yasaklandı

Pestisit kullanımı Kaynak: National Geographic, 1945 (Resimaltı yazısı: D.D.T. İnsanlara zararsız olan güçlü insektisit).

DDT (DİKLORO DİFENİL TRİKLORETAN) 1940 Böceklere karşı savaşta kullanımı 1942 Yaygın DDT kullanımı 1942 İtalya tifüs salgını 1955 DSÖ sıtma savaş programı 1962 1969 İsveç’te yasaklandı. 1970 EPA kuruldu. 1971 ABD’de de yasaklandı. 1980 ler Tüm dünyada yasaklandı ?

Üretimi ve kullanımı Tarım dışı kullanım; evler, işyerleri, Ahşap koruyucu, çimler, endüstride kullanım % 15-20 % 75-80 Tarım

TOPRAĞA KARIŞAN PESTİSİTLERİN HAREKETİ BUHARLAŞMA Rüzgarla taşınım Yağmur Toprağa karışma Kil ADSORBSİYON Organik Madde Toprağın yapısı, su kapsamı DİFUZYON - YIKANMA Hersbisitlerde yıkanma fazladır Toprağın katalizörlüğü – asit yapısı, KİMYASAL DEĞİŞİM Demiroksit içeriği Güneş ışını -NH2 -COO OH- -NO2 Mikroorganizmalar bu grupları hedef alarak parçalar DEGRADASYON Pestisitlerde BİTKİLERİN YAPISINA GİREBİLİRLER.

Biyolojik birikim Hava Pestisit Su Kütleleri Toprak Planktonlar (265 kat) Küçük balıklar (500 kat) Büyük balıklar (75.000 kat) Kuşlar (80.000 kat)

Vücudun Değişik Bölgelerinin Emilim Özellikleri “PARATHİON” için emilim hızları Kafa derisi % 32 Kulak yolu % 47 gözler %100 genital bölge ön kol %8.6 avuç içi %12 Kaynak: S. K. CHANG and J. E. RIVIERE1 Percutaneous Absorption of Parathion in Vitro in Porcine Skin: Effects of Dose, Temperature, Humidity, and Perfusate Composition on Absorptive Flux Toxicol. Sci. (1991) 17 (3): 494-504.

PESTİSİTLERİN SAĞLIK ETKİLERİ AKUT Zehirlenmeler KRONİK Kanser riski Aplastik anemi Doğum defektleri Nörolojik hasar Endokrin bozukluklar Üreme sistemi ve fertilite üzerine olumsuz etkiler

AKUT (HEMEN ORTAYA ÇIKAN) ETKİLERİ Dünyada / yılda vaka ölüm Kaza sonucu zehirlenme 3,5-5 milyon 20.000 (% 0,5) Bilinçli zehirlenmeler 2 milyon 200.000 (% 10) Adana (2004) 423 intihar (4 ölüm) 64 kaza (2006) 98 intihar 57 kaza 111 araştırmanın sonuçları: Acil servise başvuranların: % 0,5-2,4 ‘ü Zehirlenme nedeniyle Zehirlenme nedeniyle başvuranların : % 1,5-34,4 ‘ü Pestisit nedenli Isparta (2008) 2700 adli olgu 482 zehirlenme 51 pestisit nedenli 32 kaza 19 intihar Özkaya, çeliker,koçer, TDHB dergisi, 2013-70/2.

Orta Şiddetli Zehirlemeler PESTİSİT ZEHİRLENMELERİNDE BELİRTİLER Hafif Zehirlenmeler Orta Şiddetli Zehirlemeler + Ciddi Zehirlenmeler ++ Deri, göz, burun veya boğazda tahriş Başağrısı Başdönmesi İştahsızllık Susuzluk Mide bulantısı İshal Terleme Halsizlik, yorgunluk Huzursuzluk Kusma Salgı-salya artışı Öksürük Boğaz ve göğüste daralma hissi Abdominal kramp Bulanık görme Çarpıntı Terlemede artış Aşırı halsizlik Solunum yetmezliği Solunum yollarında aşırı balgam ve mukus Gözbebeğinin daralması Deride kimyasal yanıklar Solunum sıklığında artış Reflekslerde kayıp Kontrolsüz kas seğirmeleri Bilinç kaybı

PESTİSİTLERİN SAĞLIK ETKİLERİ AKUT Zehirlenmeler KRONİK Kanser riski Aplastik anemi Doğum defektleri Nörolojik hasar Endokrin bozukluklar Üreme sistemi ve fertilite üzerine olumsuz etkiler

1. Kanser Çevresel etkenlerle ilişkisi saptanan kanserler: lösemi, lenfoma, karaciğer, akciğer, testis, prostat, dudak, mide, cilt, beyin, hodgkin hastalığı, multipl myeloma…

2. Anemi bir vakada çocuğun anemisi saptanmadan 3 ay önce; babanın evdeki köpeğini “SARKOPTİK MANGE TREATMENT” (Lindan) adlı bir solüsyonla yıkadığı belirlendi.

3. Doğum defektleri Üzüm bağlarında çalışan gebe kadınlarda yapılan bir araştırmada; Erken doğum Kendiliğinden düşük (spontan abortus), Düşük (abortus) ve Kısırlık (sterilite) oranlarının fazlolduğu tespit edildi.

3. Doğum defektleri Tarım işçilerinin çocuklarında kol-bacak eksikliği yüksek oranda Kırsal kesimde yaşayanlarda ekstremite defektleri artmış

4. Sterilite (Kısırlık) 1,2 dibromo 3 kloropropan (DBCP) Etilen dibromür (EDB) Azospermi Oligospermi (sperm olmaması) (sperm sayısının azlığı)

Tehlikeli Çevresel Kimyasallar (Fungusit) Cosmetics in Pregnancy Links to Miscarriage, Learning Disabilities and Behavior Disorders. Methyl paraben ------> fungucide Esther M. John, David A. Savitz, and Carl M. Shy, Spontaneous Abortions among Cosmetologists. Epidemiology, 5(4):147-155,

4. Sterilite (Kısırlık) Pesticides suspected of causing infertility Men experiencing infertility were found to be employed in agricultural /pesticide related jobs 10 times more often than a control group of men not experiencing infertility. Dr. Hein Strokum (Institute of Sterility Treatment, Vienna, Austria) American Journal of Industrial Medicine, 24:587-592, 1983.”

Tehlikeli Çevresel Kimyasallar Nitrat – Nitrit (Sodyum Nitrit, MSG) Methemoglobinemi (mavi bebek sendromu) lösemi, meme, prostat, beyin, pankreas, kalınbarsak kanseri

5. Davranışsal ve nöropsikolojik etki Organofosforlu pestisitler Psikolojik değişiklikler Hafıza ve düşünme yeteneğinde azalma Kalıcı sinirsel hasar Metil bromür Çok az miktarda pestisit Psikozlarda krize yol açar

5. Kronik Nörotoksik Etkiler Alt ekstremitelerin felci Akut etkilenimden 2-4 hafta sonra başlangıç EPN, trichlorfon, dichlorvos, DEF, isofenphos ve leptophos Mısır’da, pamuk tarlalarında kullanılan leptophos binlerce mandanın felci ve ölmesine neden olmuştur.

Tehlikeli Çevresel Kimyasallar A 'Silent Pandemic' of Brain Disorders Exposure to industrial chemicals may be responsible for a "silent pandemic" of brain development disorders affecting millions of children worldwide,… Grandjean, P. and Landrigan, P.J. A 'Silent Pandemic' Of Brain Disorders.The Lancet, Nov. 8, 2006; Vol. 368: online edition

6. Hormonal (Endokrin) Etkiler Hormonların üretimini ve salınımını etkileyebilirler Östrojen etkisini taklit edebilir veya bloke edebilirler Androjenleri veya tiroid hormonlarını bloke ederler Hipospadias, Erkeklerde meme uçlarında aşırı büyüme, Kriptoşidizm, Semen kalitesinde azalma, Cinsel gelişimde gecikme Anormal davranışlar. Alachlor, Aldicarb, Atrazine, Benomyl, Carbaryl, Chlorpyrifos, Cyanazine, Endosulfan, Lindane, Malathion, Mancozeb, Maneb, Methomyl, Methyl, Metiram, Metolachlor, PCNB, PCP, Pyrethrins, Resmethrin, Simazine, Tributyltin methacrylate, Tributyltin oxide, Vinclozolin.

HORMON BOZUCU ETKİSİ OLAN BAZI PESTİSİTLER Pestisit Kullanımı Etki Mekanizması Sağlık Etkileri Metoksiklor İnsektisit Metaboliti estrojen reseptör agonisti Erken puberte, anormal ovaryan siklus (dişilerde), saldırgan davranışlar (erkeklerde) DDT Metaboliti (DDE) androjen reseptör antagonisti Gecikmiş puberte, aksesuar seks bezlerinde gerileme, değişmiş cinsel farklılaşma Vinclozolin Fungisit Androjen reseptör antagonisti Feminizasyon, meme başı büyümesi, hipospadias PCB Transformatör, Kapasitör T4 metabolizmasında artış, T4’de düşme, artmış TSH düzeyleri, tiromimetik İn utero etkilenimde insanlarda gecikmiş nörolojik gelişim, IQ geriliği Atrazine Herbisit Gonadotropin salımında azalma, Pituiter LH azalma Estradiol metabolizmasını bozar, Östrojen reseptörlerini bloke eder Meme tümörleri, anormal ovaryan siklus, ovaryan tümör şüphesi

KENE MÜCADELESİNDE AÇIK ALANLARI “İLAÇLAMAKTAN” KAÇINMALIDIR ÖFT

VEKTÖR KONTROL YÖNTEMLERİ Entegre Zararlı Yönetimi 1. ÇEVRE SAĞLIĞI ÖNLEMLERİ (Vektör yaşama alanlarının ıslahı) 2. FİZİKOBİYOLOJİK KONTROL A. Patojen Ajanların Kullanımı (Bazı bakteri ve mantar) B. Predatörler (Kuş, kurbağa, kertenkele ve balıklar vs.) C. Genetik Müdahale (Gelişme düzenleyici hormonlar) D. Cibinlik, pencer teli, ultrasonik kaçırıcılar .................. 3. KİMYASAL KONTROL YÖNTEMLERİ (İnsektisit/Pestisit/Biyosit) A. Hedef canlının tespit edilmesi B. Hedef canlıya en etkili diğer canlılara en az zararli kimyasal maddenin tespit edilmesi. C. Uygulama sirasinda ve sonrasinda mutlaka Atık kontrolü Barınma hijyeni Su hijyeni Besin hijyeni ……………