CUMHURİYET DÖNEMİ BOYUNCA KIRSAL KESİM, TARIM VE DEĞİŞİMLER Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK Kırsal Sosyoloji Dersi

CUMHURİYET’İN İLK YILLARI Tarım araçları ve yöntemleri ilkeldi. Nüfus azalmış ve kadın nüfusu-çocuk nüfusu ağır basıyordu. İklim uygun olmasına rağmen, Güney’de turunçgiller, Karadeniz’de çay tarımı bilinmiyordu. Sanayi de yok denilecek kadar azdı. Temel gereksinim mallarının çoğu dışarıdan sağlanıyordu. 1927 yılında yapılan ilk tarım sayımına göre 1.750 milyon çiftçi ailesi vardı. Ve, bu genel nüfusun %67.7’si idi. Türkiye’de ekili alan 43.6 milyon dekar olarak belirlenmişti. Bu, Türkiye yüzölçümünün %4.86’sı idi. 1927 yılı sayımına göre; 2.4 milyon ton tahıl, 1 milyon ton baklagil, 163.400 ton sanayi bitkisi üretilmekteydi. Sanayi ve ticarette çalışanlar toplam nüfusun %4’ ü kadardı. Başta un vb. gıda maddeleri toplam ithalatımızın %15-25 gibi yüksek bir bölümünü oluşturuyordu. Bütçe gelirlerinin %26-40’ını çiftçiden toplanan AŞAR oluşturuyordu.

CUMHURİYET’İN İLK YILLARI Cumhuriyet kurulduktan sonra tarımın geliştirilmesi, çiftçinin emeğinin değerlendirilmesi ve yaşam düzeyinin yükseltilmesi yakında yoğun çabalar harcanmıştır; Tarımda verimlilik, Örnek devlet çiftlikleri, Tarımsal kooperatifçilik, ve Tarımsal eğitim alanlarında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. 27 Şubat 1925 yılında AŞAR’ın kaldırılması ile birlikte köylüye fidan ve kaliteli tohumluk yardımı yapılmaya başlamıştır. Daha sonra, tarıma dayalı sanayilerin kurulmasına (KİT’ler) başlanmıştır. Modern anlamda gıda sanayinin temelleri 1926 yılında iki şeker fabrikası ile atılmıştır (Uşak ve Alpullu). 1960 yılına kadar kamu öncülüğünde devam eden gıda sanayi 1970’li yıllardan sonra pazar ekonomisine geçiş ile birlikte hızlı bir değişim sürecine girmiştir.

CUMHURİYET’İN İLK YILLARI MEZBAHA ÜRÜNLERİ SANAYİİ: Öncüsü Et ve Balık Kurumudur. (1952’de kuruldu) 1927 Mezbaha Sayısı: 104 Et Üretimi: - 1963 Mezbaha sayısı: 602 Et Üretimi: 221.700 ton 1972 Mezbaha sayısı: 753 Et Üretimi: 318.000 ton

CUMHURİYET’İN İLK YILLARI UN VE UNLU ÜRÜNLER SANAYİİ 1927: Değirmen Sayısı:800 Un fabrikasında üretim: 542.600 ton/yıl Makarna üretimi : 5 ton/gün Bisküvi : 2 ton/gün 1962: Değirmen sayısı: 1600 Un fabrikasında üretim: 2.848.000 ton/yıl Makarna üretimi : 151 ton/gün Bisküvi . 40 ton/gün 1972: Değirmen sayısı: 12000 Un fabrikasında üretim: 3.6 milyon ton/yıl Makarna üretimi : 400 ton/gün Bisküvi üretimi . 85 ton/gün

CUMHURİYET DÖNEMİ BAŞLANGIÇ TARIM POLİTİKALARI Türkiye’de Cumhuriyet’in ilk yıllarında tarımda her şeyden önce kendine yeterliliği sağlayabilmek amacıyla tarımsal KİT’ler kurulmuştur. TMO,TEKEL, Şeker Fabrikaları, YEMSAN, EBK, TZDK Savaş sonrası dönemde, toprak mülkiyeti konusundaki tartışmaların yoğunlaşması üzerine, 1945 yılında 4753 Sayılı Çiftçiyi Topraklandırma Yasası çıkartılmıştır. 1950’li yıllardan sonra tarımda makineleşme artmıştır. Ulaşım olanakları artmış, pazara açılma süreci başlamıştır. 1963 yılından sonra planlı ekonomiye geçilmiştir. Bunun ile; tarımın desteklenme alımlarının yanında üretim faktörleri yoluyla da desteklenmesi ilkesinin kabul görmesi süreci başlamıştır. 1973 yılında, kapsamlı bir “Toprak ve Tarım Reformu” Yasası çıkartılmıştır. Ancak, henüz yasalaşmadan yürürlükten kaldırılmıştır. 1980 sonrası………………………………….

TARLA BİTKİLERİ ÜRETİMİNDE GELİŞMELER 1938’de ekim alanı 8.5 milyon ha. .. 2001’de ekim alanı 26.6 milyon hektar. 1927’de toplam tarla alanı 6.6 milyon hektar .. 2001’de 23.0 milyon hektar. 1927’ de toplam tahıl alanı 3.9 milyon hektar.. 2001’de 13.9 milyon hektar. 1927’ de baklagil alanı 174 bin hektar..... . 2001’de 1.6 milyon hektar. 1926-1930 arası toplam buğday üretimi 2.2 milyon ton .. 2001’ de 19.0 milyon ton 1926-1930 arası toplam ayçiçeği üretimi 68 bin ton ... 2001’ de 650 bin ton 1926-1930 arası toplam pamuk üretimi 52 bin ton .... 2001’de 914 bin ton 1926-1930 arası toplam şeker pancarı ekim alanı 9 bin hektar, .. 2001’de 359.000 hektar. 1926-1930 arası toplam şeker üretimi 49.000 ton, ....2001’de 12.6 milyon ton

BAHÇE BİTKİLERİ ÜRETİMİNDE GELİŞMELER 1934’de meyvelik alan 632 bin hektar, 2001’de 2. 550 milyon hektar 1934’de sebze alan 142 bin hektar, 2001’de 799 bin hektar

CUMHURİYET DÖNEMİNDE HAYVANSAL ÜRETİM 1927 Yılı 1950 Yılı 2010 Sığır: 4.3 milyon adet 10.1 milyon adet 11.0 milyon Koyun: 10.1 milyon adet 23.1 milyon adet 21 milyon Kıl keçisi: 6.9 milyon adet 14.5 milyon adet 5 milyon Ankara keçisi: 2.6 milyon adet 4.0 milyon adet 200 bin adet

SOSYOLOJİK AÇIDAN KIR, KÖYLÜ VE TARIM Kadının tarımdaki ağırlığı %50’ dır. Nüfusun %25’i tarımsal işlerde çalışmaktadır. 50 dekardan az araziye sahip işletmelerin oranı yaklaşık %65 iken, bunların toplam işledikleri alan %20’dir. Kır yaşamı toplumsal dayanışmanın temelini oluşturuyor.

CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA BAŞARILANLAR 1924 YILINDA 442 SAYILI KÖY YASASI ÇIKARTILDI. AŞAR KALDIRILDI. 10 ncu YIL MARŞI COŞKU İLE KABUL EDİLDİ. “ÖRNEK KÖY MODELLERİ” “BİRİNCİ KÖY KONGRESİ YAPILDI”. 1945 YILINDA “ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA YASASI” ÇIKARILDI. “KÖY ENSTİTÜLERİ” KURULMUŞTUR. TARIMSAL KİT’LER KURULMUŞTUR. KÖYLÜ MİLLETİN EFENDİSİDİR DENİLDİ. KALKINMA KÖYLÜDEN BAŞLAR DENİLDİ. KOOPERATİFLER KURULMAYA BAŞLANDI. DÜÇ’ LER KURULDU. 1 nci ve 2 nci DÜNYA SAVAŞLARI ATLATILDI. TARIM POLİTİKALARINDA ULUSAL ÇIKARLAR HEP ÖN PLANA ALINDI. TARIMDA KENDİ KENDİNE YETERLİLİK HEP ÖN PLANA ALINDI.

NÜFUS SAYIM YILLARI KIRSAL NÜFUS KENTSEL NÜFUS SAYI (milyon) ORAN (%) 1927 10.3 75.8 3.3 24.2 13.6 1940 13.4 75.6 4.3 24.4 17.8 1950 15.7 75.0 5.2 25.0 20.9 1960 18.8 68.1 8.8 31.9 27.7 1970 21.9 61.6 38.4 35.6 1980 56.1 19.6 43.9 44.7 1985 23.7 47.0 26.8 53.0 50.6 1990 23.1 41.0 33.3 59.0 56.4 2000 23.8 35.1 44.0 64.9 67.8 2010 22,2 31.1 49.2 68.9 71.4 2015 8.0 92.0 100.0

TARIMSAL İŞLETME SAYILARI VE ORANLARI   İşletme Büyüklükleri (da)   1991 2001 Sayısal % 50' den az  A 2 659 738  67 1 958 281 65 B 51 889 612 22 39 331 138 21 50 - 99  713 149 18 559 996 19 46 750 693 20 38 123 219 100 - 499  557 097 14 481 023 16 95 704 065 40 85 957 944 47 500 - 999  24 201 0.6 17 430 14 982 493 6 11 218 553 1000 - + 12 637 0.40 4477 0.15 25 184 130 12 9 698 647 5 TOPLAM 3 966 822 100 3 021 207 234 510 993 184 329 501 A: İşletme sayısı B: Arazi (da.)

1991 – 2002 arası değişmeler ; işletme sayısında : %23 1991 – 2002 arası değişmeler ; işletme sayısında : %23.8, arazi miktarında : %21.4 oranında azalma var. kırsal nüfusta ise; 700 bin artış var.

Yoksulluk iki biçimde tanımlanabilir ; a.Mutlak yoksulluk: bir insanın yaşamını minimum seviyede sürdürebilmesidir. b.Göreli yoksulluk:bir toplumda kabul edilebilir asgari tüketim düzeyinin altında geliri olanlar, göreli yoksul olarak tanımlanabilir. Mutlak yoksulluk sınırı için, uluslararası karşılaştırmalarda genellikle kullanılan ölçüt, satın alma paritesiyle 1 ABD Doları günlük harcama seviyesidir. Göreli yoksulluk için ise, genellikle benimsenen ölçüt, ülke içindeki ortalama ya da medyan gelirin belli bir oranı altında (örneğin %40) geliri olan bireylerin toplam nüfusa olan oranının bulunmasıdır.

Yoksulluk genel olarak 4 biçimde açıklanabilir: Temel gereksinimlerin karşılanmasındaki eksiklik Üretim kaynaklarına sahiplikteki eksiklik Kamusal kaynaklanan sunumundan kaynaklanan eksiklik Özel düzenlemelerden/mekanizmalardan kaynaklanan eksiklik

Yerleşim Birimleri ve Bölgeler Mutlak yoksul Göreli yoksul Orta Üst Çizelge.Yersel ve Bölgesel Yoksulluk Oranları (%) Yerleşim Birimleri ve Bölgeler Mutlak yoksul Göreli yoksul Orta Üst Kent 2,8 21,8 39,0 36,4 Kır 9,3 33,0 36,7 21,0 Bölge Marmara 1,3 18,3 40,5 39,9 Ege 2,6 22,4 46,7 28,2 Akdeniz 7,7 29,5 37,1 25,7 İç Anadolu 6,0 28,1 36,3 29,6 Karadeniz 8,1 31,0 24,6 Doğu Anadolu 32,0 32,3 28,0 Güneydoğu Anadolu 17,5 45,2 24,3 13,0

KIRSALDA YOKSULLUK Açlık sınırı altındakiler: Kentlerde: 29.000, kırsalda 310.000 kişi Mutlak yoksul sayısı: 12.751.000 kişi Göreli yoksul sayısı: 10.669.000 kişi Yoksul kadın sayısı: kentlerde 58.000 kişi azalırken, kırsalda 533.500 kişi artmış. Yoksul erkek sayısı: kentlerde 154.700 kişi azalırken, kırsalda 451.900 kişi artmış..

Dünyada yoksulluk-uçurumlar Aşırı zenginlerle aşırı yoksullar arasındaki mesafenin uçurumlara dönüştüğü ve insanlığı tehdit ettiği bir dönem önceki yüzyıllarda pek göze çarpmamaktadır. Dünya nüfusunun % 41’inin günde 2 Dolar ile geçiniyor (worldbank, 2010). 125 trilyon Dolarlık küresel servetin 75 trilyon Dolarını dünya nüfusunun sadece % 2'si alırken, en fakir kesimin toplam servetteki payının yalnızca %1’de kalması bu görüşü doğrulamaktadır.

Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı (000 Kişi ve 12 Yaş Üstü) Yıllar Sektörler Toplam Tarım Sanayi Hizmetler Sayı % 1990 9.355 46,9 4.274 21,4 6.317 31,7 19.946 100,0 1991 9.253 47,6 4.109 21,1 6.092 31,3 19.454 1992 8.913 44,7 4.640 23,2 6.405 32,1 19.958 1993 8.643 43,4 4.452 22,4 6.812 34,2 19.907 1994 9.023 44,3 4.473 21,9 6.900 33,8 20.396 1995 10.226 47,8 4.417 20,7 6.734 31,5 21.378 1996 9.962 45,9 4.734 21,8 7.002 32,3 21.698 1997 8.219 39,5 5.213 25,0 7.383 35,5 20.815 1998 9.149 41,8 5.059 23,1 7.702 35,2 21.909 1999 8.839 40,8 5.087 23,5 7.717 35,7 21.643 2000 7.103 34,5 3738 18,2 9738 47,3 20.579 2001 7.217 35,4 3734 18,3 9415 46,3 20.367 2003 7.165 33,9 3769 18,1 10135** 48,0 21.147 2015 21.0 27,0 52.0

Türkiye’de Cinsiyete Göre İşgücüne Katılım Oranları (%) Yıllar Kadın Erkek 1955 72.02 95.34 1960 65.35 93.60 1970 50.25 79.46 1980 45.77 79.76 1990 42.76 78.22 2000 39.6 70.60 2008 26.2 73.80 2011 30.5 72.70 2015 30.0 72.0

Tarımda Çalışanların Ücret Konumlarına Göre Dağılımı (%) Çalışma Biçimleri Toplam Tarım Nüfusu Erkek Kadın Ücretsiz Aile İşçisi 50,9 25,1 81,4 Kendi Hesabına veya İşveren Olarak Çalışanlar 43,7 68,8 15,9 Ücretli, Maaşlı veya Yevmiyeli Çalışanlar 5,4 6,1 2,7 Toplam 100,0

KIRSALDA SOSYAL GÜVENLİK Kırsal alanda kadınlar ve sosyal güvenlik uygulamaları Sosyal güvenlik kurumları kayıtlılık durumu; 14.060.000 kişi kayıtlı (%51,5) ve 10.841.000 kişi kayıtsız çalışmakta (%43,5). İstihdamdaki kadınların %60,5’i, erkeklerin %36,4’ü sosyal güvenlik kapsamı dışında. Tarımda çalışanların 1.039.000’i kayıtlı, 5.561.000’sı (% 84,3) ise kayıt dışıdır. Tarımda çalışan kadınların %3,4’ükayıtlı, %96,6’sı kayıt dışı çalışmaktadır.

TARTIŞMA ALANLARI Kırsal kesimin geçirdiği değişimler; toplumsal, ekonomik, kentleşme Tarımın geçirdiği değişimler üretim, teknoloji, alan, işletme sayısı ekonomi içerisindeki yeri