Prof. Dr.Elif Ünsal A.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji A.B.D. Dental kalkulus Prof. Dr.Elif Ünsal A.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji A.B.D.

Kalkulus Kalsifiye mineralize plak olup,mineralize olmayan bakteri tabakası ile kaplı kalsiyum fosfat mineral tuzlarından oluşur.

Dental kalkulus: Doğal dişler ve dental protezler Dental kalkulus: Doğal dişler ve dental protezler üzerindeki mineralize bakteri plağıdır. Dişeti kenarı (gingival marjin)’ıyla olan ilişkisine göre 2’ye ayrılır: 1- Supragingival kalkulus: Dişeti kenarının kuronalinde konumlanır ve ağız içinde görülür. 2- Subgingival kalkulus: Dişeti kenarının apikalinde konumlanır ve ağız içinde rutin klinik muayenede görülmez. Dişeti kenarının iyileşmeye bağlı olarak apikal yöndeki hareketi (dişeti çekilmesi) daha önce subgingival olan kalkulusun supragingival konuma geçmesine sebep olur.

Dental kalkulusun radyografik görünümü

B K

Supragingival kalkulus *Beyaz veya açık sarımsı renkte, sert kil gibi bir görüntü sergiler. Bu renk sigara ve boyayıcı gıda alınımı ile değişebilir. *Diş/kök yüzeyinden kolaylıkla uzaklaştırılır. *Uzaklaştırılmasını takiben kolaylıkla, özellikle daha sık olarak mandibula keserlerin dil tarafında ve maksilla molar dişler bukkal yüzünde, tekrar oluşabilir. *Ağızda dağılımı etkilenen yüzeylerin tükrük bezi kanallarına yakınlığı ile açıklanmaktadır.Stenon kanalı vasıtasıyla parotis tükrük bezi*Wharton ve Bartholin kanalları vasıtasıyla submaksiller ve submandibular tükrük bezinden kalkulujenik potansiyel oluşturmasından etkilenmektedir.

Supragingival kalkulus Pörözdür, yiyecekler ve tütünle kolayca boyanır. Supragingival kalkulus gingivitis oluşumunda ve dişeti çekilmelerine predispozan faktör olarak kabul edilmektedir. Antikalkulus ajanlar oral hijyen marketinde önemli bir yer tutmaktadır.

Subgingival kalkulus *Koyu kahve veya siyahımsı yeşil renktedir ve serttir. *Diş/kök yüzeyine sıkıca tutunmuştur. *Uzaklaştırılmasından sonra, supragingival kalkulusun oluşumunu takiben yeniden oluşabilir.

Subgingival kalkulus İltihabi bağ dokusu Sağlıklı bağ dokusu Kemik dokusu Sement dokusu Cep epiteli

Farklı morfolojik görüntülerine göre dental kalkulus

Dental kalkulus yapısı: Inorganik kısım (%70-90): %76 Kalsiyum fosfat %3 Kalsiyum karbonat %21 magnezyum fosfat ve diğer mineral ve elementler: Kalsiyum (%39), fosfor (%19), karbondioksit (%2), magnezyum (%1) ve sodyum. İlave olarak çinko, stronsiyum, bromid, bakır, manganez, tungsten, altın, aliminyum, silikon, demir ve flor diğer elementlerdir. Kristal yapıda

Organik yapısı (%30-10): İçeriği Kalsiyum fosfat kristalleri: 1- Hidroksiapatit ~%58 2- Magnezyum whitelockite ~%21 post. 3- Oktakalsiyum fosfat ~%12 4- Brushite ~%9 mand. ant. (Yeni oluşan kalkulus) Organik yapısı (%30-10): İçeriği Protein-polisakkarit bileşimi (Karbonhidrat, a.a., lipidler) Deskuame olan (dökülen) epitel hücreleri Lökositler Mikroorganizmalar %90-100

Çeşitli kristal şekilleri İğnemsi çıkıntılar halinde Plaket şeklinde Kübik kristaller

Supra ve subgingival kalkulus arasındaki kristalleşme farkı: Hidroksiapatit: supra = subging. Magnezyum whitlockite: supra < subging. Brushite/oktakalsiyum fosfat: supra > subging. Supra ve subgingival kalkulus arasındaki organik yapı farkı: *Supragingival kalkulus tükrük proteinlerinden *Subgingival kalkulus kan ve dişeti cebi sıvısındaki proteinlerden kaynak alır.

Dental kalkulus oluşum (kalsifikasyon) mekanizması: Ca+Organik matrikslerindeki karbonhidrat-protein kompleksine kalsiyum iyonlarının (supra için tükrük ve subgingival için dişeti cebi sıvısı kaynaktır) bağlanması + Kalsiyum fosfat tuz kristallerinin çökelmesi başlangıçta bakteri yüzeyine daha sonra hücreler arası matrikse ve bakteri içine

Kalsifikasyon (mineralizasyon) teorileri: 1- Kalsiyum ve fosfat iyonlarının saturasyonundaki lokal artış sonucu mineral çökelmesi olur. Bu çökelme yolları: a-Tükrük ağız içine döküldükçe CO2] pH kalsiyumfosfat tuzu çökelir (Tükrük bezi kanallarına yakın bölgelerdeki supragingival kalkulus oluşu) b-Bakteri plağının proteolitik aktivitesi üre, amonyak ve aminler sentezlenir pH 2- Dental plağın intersellüler matriksindeki tohumlama (crystal seeding) ajanları küçük kalsifikasyon odakcıklarını (nucleation) indükler.

Dental kalkulusun diş/kök yüzeyine tutunma mekanizmaları: 1- Pellicle 2- Yüzey girinti ve çıkıntılarına mekanik tutunma 3- Sement’te tutunma 4- Sement dokusu içine gömülme (Calcucementum)

A B C D E F A- Dentin B- Sementum C- Mineralize kalkulus D- Mineralize olmayan plak E- Plağa tutunmayan bakteriler F- İltihabi doku

A- Pellicle ile B- Sementum içi defekte

Kalkulus mineralizasyonunda mikroorganizmaların rolü: Gram +/- bakterilerin dış kısmında (extracellular) ve daha sonra iç kısımlarında (intracellular) başlar. Filamantöz organizmalar ve Veillonella türleri hücre içi (intracellular) apatit kristali oluşturabilirler. Bakteriler fosfataz enzimi yaparak plak pH’sını değiştir ve mineralizasyonu indüklerler. Bakterileri etkisinin geçici olduğu düşünülmektedir.

Kalkulus periodontal hastalığın sebebinden çok sonucudur 1- Otoklave edilmiş kalkulus doku içine yerleştirildiğinde, heat-stable endotoksinlerden dolayı, süpüratif abseler yapar. 2- Kalkulus dental plakla kaplıdır. 3- Gram (+) ve (-) bakteriler, kalsiyum ve fosfat iyonlarının varlığında mineralize kristaller oluşturabilirler.

Dental kalkulusun önemi !!!

Dental kalkulusun periodontal hastalıktaki yeri Pürüzlü kalkulus yüzeyi komşu periodontal dokularda enflamasyon başlatmasa da subgingival mikrobiyal kolonizasyonda önemli rolü vardır.

Periodontal hastalığın etiyopatogenezinde indirekt rolü vardır ancak plak retansiyonu için ideal pöröz ortam oluşturur ve toksik bakteri ürünleri ve antijenleri için rezervuardır Bu özelliği nedeniyle sekonder etyolojik faktör olarak nitelendirilebilir.

Antikalkulus ajanlar Pirofosfat tuzları içerenler Tetrasodyum, tetrapotasyum, disodyum dihidrojen pirofosfat tek veya kombinasyon şeklinde Supragingival kalkulus oluşumunu engelleyen klinik etkileri vardır.

Kalkulus Uzaklaştırılması Cep derinliği < 5 mm ise %90 uzaklaştırılıyor 5-6 mm ise %77 6 mm den derinse % 65 uzaklaştırılıyor. Uzaklaştırma etkinliği: diş tipi ve yüzeyine Tekrarlana instrumantasyon Alet dizaynı ve operatör tecrübesine göre değişiyor.