VARLIKLARIN İZLENMESİ Ticari Alacaklar PROF. DR. METİN SABAN YRD. DOÇ. DR. HAKAN VARGÜN YRD. DOÇ. DR. SERHAN GÜRKAN

TİCARİ ALACAKLAR İşletmenin esas faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışından doğan alacaklarına ticari alacak adı verilmektedir. 120 ALICILAR HESABI 121 ALACAK SENETLERİ HESABI 126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI 127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR HESABI 128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR HESABI

120 ALICILAR HS. İşletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senetsiz alacaklarının izlenmesi için kullanılır.

ÖRNEK (i) İşletmemiz, 25.09.20X1 tarihinde Ayşe Yılmaz’a 1.200 TL + 120TL KDV ile 60 gün vadeli olarak ticari mal satmıştır. Yurt içindeki gerçek ve tüzel kişilere ticari mal veya hizmet satışı yapıldığında kullanılması gereken hesap, 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HESABI’ dır. Katma Değer Vergisi, mal ve hizmet alımları esnasında, satın alma bedelinin belirli bir yüzdesi oranında alıcı tarafından satın alma bedeline ilave olarak ödenen bir vergi türüdür. Tahsil edilen bu tutar, gerçekte devlete ait bir paradır. Dolayısıyla bu tutar işletme açısından bir borç olarak değerlendirilmekte ve 391 HESAPLANAN KDV HESABI altında muhasebeleştirilmektedir.

ÖRNEK (i) İşletmemiz, 25.09.20X1 tarihinde Ayşe Yılmaz’a 1.200 TL + 120TL KDV ile 60 gün vadeli olarak ticari mal satmıştır.

ÖRNEK (ii) Ayşe Yılmaz, 30.09.20X1 tarihinde, daha önce aldığı mallardan 200 TL’lik kısmını bozuk olması nedeniyle işletmemize iade etmiştir. KDV oranı %10. İade tutarı, 610 SATIŞTAN İADELER HESABI’nın borç tarafına kaydedilmektedir. İade edilen kısma ait KDV tutarı, 191 İNDİRİLECEK KDV hesabına kaydedilerek iptal edilmektedir. İade karşılığında iade tutar, işletmeye borçlu olan kişinin cari hesabından (120 Alıcılar hesabı) düşülmektedir.

ÖRNEK (iii) – a) Ayşe Yılmaz, vade tarihi olan 25.11.20X1 tarihinde geriye kalan borcunun tamamını (1.100TL) nakit olarak işletmemize ödemiştir.

ÖRNEK (iii) – b) Ayşe Yılmaz, borçlu olduğu tutarın tamamını (1.100 TL’yi) vade sonunu beklemeden 01.11.20X1 tarihinde ödediğini ve erken ödeme yaptığı için işletmemizin 80 TL indirim yapılmış olduğunu varsayarsak kayıt aşağıdaki gibi olacaktır.

YABANCI PARALI TİCARİ ALACAK (i) İşletme, 02.11.20X1 tarihinde Arce A.Ş.’den olan 1.000 $’lık senetsiz ticari alacağını nakit olarak tahsil etmiştir. Alacağın tahsil edildiği tarihteki kur: 1$ = 2,70TL Alacağın doğduğu tarihteki kur: 1$ = 2,50TL

121 ALACAK SENETLERİ HS. Alacak senedi, alacak hakkını gösteren belgelere verilen genel addır. Türk Ticaret Kanunu’nda kambiyo senetleri olarak anılan bono (emre yazılı senet) ve poliçe, iş hayatında yaygın olarak kullanılmaktadır.

121 ALACAK SENETLERİ HS. Bu hesap, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senede bağlanmış alacaklarını kapsar.

121 ALACAK SENETLERİ HS. 121 ALACAK SENETLERİ HESABI 121.01 Cüzdandaki senetler 121.02 Tahsildeki senetler 121.03 Teminattaki senetler

Satılan Ticari Mal Karşılığında Senet Alınması - BONO (i) İşletmemiz, 25.09.20X1 tarihinde Ahmet Yılmaz’a 18.000 TL + 2.000 TL KDV ile ticari mal satmıştır. Satış işlemi neticesinde Ahmet Yılmaz’dan 20.000 TL nominal değerli bono almıştır. 600 YURTİÇİ BORÇ SATIŞLAR HS. ALACAK 391 HESAPLANAN BORÇ KDV HS. ALACAK 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK

Satılan Ticari Mal Karşılığında Senet Alınması - POLİÇE (ii) İşletmemiz, 26.09.20X1 tarihinde Global Demir ve Madencilik A.Ş.’ye 50.000 TL + 5.000 TL KDV ile ticari mal satmıştır. Satış işlemi neticesinde Global Demir ve Madencilik A.Ş. kendisinin alacaklı olduğu Salim Yıldırım üstüne muhatap tarafından KABUL ŞERHİ KOYARAK 55.000TL nominal değerli poliçe düzenleyip işletmeye teslim etmiştir. 600 YURTİÇİ BORÇ SATIŞLAR HS. ALACAK 391 HESAPLANAN BORÇ KDV HS. ALACAK 120 BORÇ ALICILAR HS. ALACAK Karşı taraf poliçeyi kabul edinceye kadar poliçenin hukuki geçerliliği olmadığı için.

ÖRNEK (iii) Global Demir ve Madencilik A.Ş.’den alınan 55.000 TL nominal değerli poliçe, aynı gün kabul için Salim Yıldırım’a gönderilmiştir. Poliçenin kabule gönderilmesi, nazım hesaplara kayıt yapılarak muhasebe içinde izlenebilir.

ÖRNEK (iv) 28.09.20X1 tarihinde Salim Yıldırım poliçeyi kabul etmiş ve işletmemize ulaştırmıştır.

Senetsiz Alacağa Karşılık Senet Alınması (v) İşletmemiz, daha önce veresiye mal satmış olduğumuz Kemal Öztürk’ten halen 10.000TL alacaklı durumdadır. Kemal Öztürk, 26.09.20X1 tarihinde senetsiz alacağımıza karşılık işletmemize 10.000 TL değerinde bono vermiştir. 120 BORÇ ALICILAR HS. ALACAK 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK

Senedin Daha Uzun Vadeli Yeni Bir Senetle Değiştirilmesi (vi) İşletmemizin alacaklı olduğu Kemal Öztürk, nakit durumunun elverişsizliği nedeniyle 15.10.20X1 tarihinde ödenmesi gereken 10.000 TL’lik senedin, 10.11.20X1 tarihi ödemeli 10.500 TL’lik yeni bir senetle değiştirilmesi için işletmemize teklifte bulunmuştur, teklif işletmemizce kabul edilmiştir. 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK 642 FAİZ BORÇ GELİRLERİ HS. ALACAK

Senedin Ciro Edilmesi Ciro, bir ticari senedinin arkasına, alacaklısınca gereken yazının yazılarak imzalanıp başkasına devredilmesi işlemidir. Temlik cirosu, senetten doğan tüm hakların devredilmesi için yapılır. Temlik cirosu, tam ciro veya beyaz ciro şeklinde yapılabilir. Tahsil cirosu, amacı senetten doğan tüm hakları devretmek değil, sadece kendi namına, ciro edilene alacağı tahsil etmek yetkisini vermek olan ciro şeklidir. Rehin cirosunda ise amaç; bonodan kaynaklanan hakkı ciro edilen kişiye rehin etmektir. Rehin cirosu teminat niteliği taşıdığından, “Bedeli Rehindir” veya “Bedeli Teminattır” gibi ibarelerin ciroda bulunması gerekmektedir.

ÖRNEK (vii) İşletmemiz, 10.11.20X1 tarihinde 40.000 TL değerinde mal satın almıştır. Bu alım karşılığında satıcıya 10.000 TL nakit ödeme yapmış, 5.000 TL’lik çek keşide etmiş ve elinde bulunan 25.000 TL’lik alacak senedini ciro etmiştir. 153 TİCARİ BORÇ MALLAR HS. ALACAK 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 103 VERİLEN ÇEKLER BORÇ ÖD. EM. (-) HS. ALACAK 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK

Senedin Tahsil Edilmesi (viii) İşletmemiz, 15.11.20X1 tarihinde Kemal Öztürk’ten almış olduğu 10.500 TL nominal değerli alacak senedini nakit olarak tahsil etmiştir. 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK

Senedin Tahsil Edilmesi (ix) İşletmemiz 16.11.20X1 tarihinde, Salim Yıldırım üzerine yazılmış olan 55.000 TL nominal değerli poliçeyi tahsil etmek amacıyla Akbank’a ciro etmiştir.

Senedin Tahsil Edilmesi (x) 20.11.20X1 tarihinde, bankanın poliçeyi tahsil ettiği ve 100 TL tahsil komisyonunu düştükten sonra geriye kalan 54.900 TL’yi işletmenin bankadaki mevduat hesabına yatırdığı alınan dekonttan anlaşılmıştır. 102 BORÇ BANKALAR HS. ALACAK 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK 770 GENEL YÖNETİM BORÇ GİDERİ HS. ALACAK

Senedin Tahsil Edilmesi (x) 20.11.20X1 tarihinde, bankanın poliçeyi tahsil ettiği ve 100 TL tahsil komisyonunu düştükten sonra geriye kalan 54.900 TL’yi işletmenin bankadaki mevduat hesabına yatırdığı alınan dekonttan anlaşılmıştır. 102 BORÇ BANKALAR HS. ALACAK 54.900 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK 770 GENEL YÖNETİM BORÇ GİDERİ HS. ALACAK

Senedin Teminat Olarak Verilmesi (xi) İşletme 22.11.20X1 tarihinde elinde bulunan 40.000 TL ve 60.000 TL nominal değerli iki alacak senedini teminat olarak İş Bankası’na rehin cirosu ile ciro etmiştir.

Senet İskontosu (Senedin Kırdırılması) İşletme, finansman ihtiyacı nedeniyle vade tarihini beklemeden elindeki senedi bir kredi kuruluşuna satarak o günkü peşin değerini nakit olarak alabilmektedir. Bu işleme senedin iskonto ettirilmesi veya kırdırılması adı verilmektedir. Senedin üzerindeki değer ile kırdırıldığı günkü peşin değeri arasındaki fark işletme açısından bir finansman gideridir.

Senet İskontosu (Senedin Kırdırılması) (xii) İşletmemiz, 25.11.20X1 tarihinde nakit ihtiyacı nedeniyle elindeki 20.000 TL nominal değerli senedi 1.000 TL eksiğine Akbank’a kırdırmıştır. 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK 780 FİNANSMAN BORÇ GİDERİ HS. ALACAK

126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HS. Depozito, bir üstlenme sırasında yatırılan güvence ya da bağlantı parasına verilen addır. Depozito, güvence akçesi olarak da adlandırılmaktadır. Teminat ise alınan sorumluluğa karşı olarak ortaya konulan şeye verilen addır. İşletmece üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerlerin izlendiği hesaptır. Verilen depozito ve teminatlar bu hesabın borcuna, geri alınanlar veya hesaba sayılanlar alacağına kaydedilir.

ÖRNEK (i) İşletmemiz, 15.11.20X1 tarihinde satmak üzere 10.000 TL değerinde cam şişede içme suyu satın almıştır. İşletme cam şişelerin depozitosu için 1.000 TL ödemiştir. Ödemeler nakit yapılmıştır. 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 153 TİCARİ BORÇ MALLAR HS. ALACAK 126 VER. DEP. VE BORÇ TEM. HS. ALACAK

ÖRNEK (ii) İşletmemiz, yaptığı satışlar sonucunda şişelerin 900 TL’lik kısmını geri toplayabilmiş 100 TL’lik kısmı kaybolmuştur. Şişeler teslim edildiğinde işletmemize 900 TL nakit ödeme yapılmıştır. 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 659 DİĞER OLAĞ. GİDER VE BORÇ ZARARLAR HS. ALACAK 126 VER. DEP. VE BORÇ TEM. HS. ALACAK

ÖRNEK (iii) İşletmemiz, 25.05.20X1 tarihinde devletin açmış olduğu bir ihaleye katılmak üzere 100.000 TL teminatı nakit olarak yatırmıştır. 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 126 VER. DEP. VE BORÇ TEM. HS. ALACAK

ÖRNEK (iv) İhale başvuruları 10.06.20X1 tarihinde sonuçlanmış işletmemiz ihaleyi kazanamamıştır. Yatırmış olduğu 100.000 TL teminat işletmeye nakit olarak iade edilmiştir 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 126 VER. DEP. VE BORÇ TEM. HS. ALACAK

127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR HS. İşletmenin esas faaliyet konusunu oluşturan mali nitelikteki işlemler dolayısıyla ortaya çıkan ancak 120 Alıcılar, 121 Alacak Senetleri ile 126 Verilen Depozito ve Teminatlar hesaplarından herhangi birinin kapsamına girmeyen ticari alacaklar bu hesapta izlenmektedir. Tek düzen muhasebe planında kredi kartı ile yapılan taksitli satışlar için ayrı bir hesap olmadığı göz önünde bulundurulduğunda; kredi kartı ile yapılan taksitli satışlarından doğan alacakların bu hesap altında izlenmesi uygun görülebilir.

ÖRNEK (i) İşletmemiz, 09.03.20X1 tarihinde 5.000 TL + %10 KDV’ye 7 ay taksit ile ticari mal satmıştır. 5.500 TL’lik tutar müşterinin kredi kartından çekilmiştir. 127 DİĞER TİCARİ BORÇ ALACAK HS. ALACAK 600 YURTİÇİ BORÇ SATIŞLAR HS. ALACAK 391 HESAPLANAN BORÇ KDV HS. ALACAK

128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR HS. Muhasebenin ihtiyatlılık ilkesi, özün önceliği ilkesi ve tam açıklama ilkesi gereği tahsil edilmesi konusunda kuşku duyulan ticari alacakların normal ticari alacaklardan (120/220 Alıcılar ve 121/221 Alacak Senetleri hesapları) ayrı izlenmesi gerekmektedir. VUK’a göre şüpheli ticari alacaklar: (i) dava veya icra safhasında bulunan alacaklar ile (ii) yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar, şüpheli alacak sayılmaktadır.

ÖRNEK (i) İşletmemiz, ZGF Lojistik A.Ş. üzerine yazılmış olan 100.000 TL’lik bir alacak senedinin protesto edilmesine rağmen ödenmemesi üzerine söz konusu alacağın şüpheli hale geldiğini 13.11.20X1 tarihinde belirlemiştir. 121 ALACAK BORÇ SENETLERİ HS. ALACAK 128 ŞÜPHELİ TİC. BORÇ ALACAK HS. ALACAK

128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR HS. Vergi Usul Kanunu’nun 323. Maddesinde öngörülen şartlar doğrultusunda şüpheli ticari alacaklar için karşılık ayrılması da mümkündür. Muhasebenin ihtiyatlılık ilkesi uyarınca işletmeler, tahsil edilmesi şüpheli hale gelen alacakları için karşılık ayırabilmektedir. Bu noktada karşılık tahsil edilemeyeceği düşünülen kısmın bugünden zarar olarak yazılması şeklinde ifade edilebilir. Bu aşamada sadece teminat altına alınmamış veya alacağın teminatı aşan kısmı için karşılık ayrılabileceğine dikkat edilmesi gerekmektedir.

ÖRNEK (ii) İşletmemiz, tahsili şüpheli hale gelen 100.000 TL nominal değerli alacak senedinin 70.000 TL’si için 13.11.20X1 tarihinde karşılık ayırmıştır. 654 KARŞILIK BORÇ GİDERLERİ HS. ALACAK 129 ŞÜPHELİ TİC. ALAC. BORÇ KARŞILIĞI (-) ALACAK

ÖRNEK (iii) – a) Karşılık ayrıldıktan sonra söz konusu senedin 20.000 TL’lik kısmı tahsil edilebilmiş geriye kalan tutarın tahsilinden işletmemiz vazgeçmiştir. 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 128 ŞÜPHELİ TİCARİ BORÇ ALACAK HS. ALACAK 659 DİĞER OLAĞ. GİDER VE BORÇ ZARARLAR HS. ALACAK 129 ŞÜPHELİ TİC. ALAC. BORÇ KARŞILIĞI (-) ALACAK

ÖRNEK (iii) – b) Karşılık ayrıldıktan sonra söz konusu senedin 60.000 TL’lik kısmı tahsil edilebilmiş geriye kalan tutarın tahsilinden işletmemiz vazgeçmiştir. 100 BORÇ KASA HS. ALACAK 128 ŞÜPHELİ TİCARİ BORÇ ALACAK HS. ALACAK 644 KONUSU KALMAYAN BORÇ KARŞILIKLAR ALACAK 129 ŞÜPHELİ TİC. ALAC. BORÇ KARŞILIĞI (-) ALACAK