Banu Çakır, MD, MPH, PhD Prof. Dr. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Sağlıkla ilgili tüm sorunların ve hastalıkların kişi-yer- zaman özelliklerine göre tanımlanması, Bu sorun ve hastalıkların nedenleri/risk faktörlerinin belirlenmesi Belirlenen neden ve risk faktörlerine yönelik en uygun çözüm/tedavi yöntemlerinin ve bunların kabul edilebilirliğinin/güvenliğinin saptanması EPİDEMİYOLOJİ

RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN DOZLAR ve rİsk değerlendİrmesİ

EPİDEMİYOLOJİ=YÖNTEM BİLİMİ GÖZLEMLER TARAFSIZLIK İLKELERİNE UYGUNLUK TANIMLAMA Etiyolojik hipotezler oluşturma ve sınama NEDEN/ETKEN (Risk Faktörü ) BELİRLEME Çözüme yönelik hipotezler oluşturma ve sınama EN UYGUN ÇÖZÜMLERİ SAPTAMA ÇÖZÜM VE HİZMETLERİN UYGULAMADA DEĞERLENDİRİLMESİ GENELLEME ÇÖZÜMÜ RUTİN HİZMETLER KAPSAMINA ALMA MODİFİKASYON/ REORGANİZASYON

RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN DOZLAR ve rİsk değerlendİrmesİ Hekim Teknisyen Diğer sağlık çalışanı Hasta Hasta yakını “Geniş (tahmin edilebilen/edilemeyen) çevre… RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN DOZLAR ve rİsk değerlendİrmesİ

RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN DOZLAR ve rİsk değerlendİrmesİ

RADYasyonepidemiyolosi çalışmaları Atom bombasından etkilenen ve hayatta kalan Japon toplumu Medikal ışınlama yapılan hastalar Mesleği nedeni ile sürekli radyasondan etkilenen insanlar Radyasyon kazaları Yüksek doğal fon radyasyon bölgelerinde yaşayanlar Nükleer tesislerde çalışanlar … RADYasyonepidemiyolosi çalışmaları

bu çalışma sonuçları toplumumuza, radyasyon ile çalışanlara, uygulanabilir mi? neden?

RADYASYonepidemiyolojisi çalışmaları İÇ TUTARLILIK (İNTERNAL VALİDİTE) DIŞ TUTARLILIK (EXTERNAL VALİDİTE) GENELLENEBİLİRLİK RADYASYonepidemiyolojisi çalışmaları

RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN DOZLAR ve rİsk değerlendİrmesİ Doğal radyasyon: çevrede, vücutta Yapay radyasyon: Beklenen/beklenmeyen Bilinen/bilinmeyen Kabul edilen/edilmeyen DUYARLILIK KARIŞTIRICI FAKTÖRLER Yaşam tarzı, yaş, cinsiyet, meslek, medikal radyasyon alımı, diğer karsinojenler KANSER HASTASINDA TANI/TEDAVİ: NE KADAR ARTIŞ ? (özellikle STOKASTİK ETKİ?) RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN DOZLAR ve rİsk değerlendİrmesİ

DURUM SAPTAMA ÇALIŞMALARI Doz, risk değerlendirmeleri, organ için soğrulan dozun saptanması

ANALİTİK ARAŞTIRMALAR VAKA-KONTROL ÇALIŞMALARI HAFIZAYA BAĞLI TARAF TUTMA ÖLÇÜM DEĞERLERİ STANDARDİZASYON OLMAMASI KİŞİNİN BAŞLANGIÇ DOĞAL RADYASYON MARUZİYETİNİN BİLİNMEMESİ KONTROL SEÇİMİ MARUZ KALINAN SÜRE SAĞLAM ÇALIŞAN ETKİSİ PREMATÜR ÖLÜMLER… vb kısıtlılıklara dikkat edilmeli!

ANALİTİK ARAŞTIRMALAR RETROSPEKTİF KOHORT ARAŞTIRMALAR VERİLERDE HATA, EKSİKLİK KAPSAYICILIK YÜZDESİ BAŞLANGIÇTA HASTA OLMAMAK KOŞULU PROTOKOLLERDE FARKLILIK ÖLÇÜM DEĞERLERİNİN DOĞRULUĞU HAFIZAYA BAĞLI TARAF TUTMA vb. Konusunda dikkat edilmeli AVANTAJLATI: İNSİDANS, İNSİDANS HIZI, RÖLATİF RİSK, ATFEDİLEN RİSK, ATFEDİLEN RİSK YÜZDESİ, YAŞAMDA KALMa ANALİZLERİ OLASI…

ANALİTİK ARAŞTIRMALAR PROSPEKTİF KOHORT ARAŞTIRMALAR İNSİDANS, İNSİDANS HIZI, RÖLATİF RİSK, ATFEDİLEN RİSK, ATFEDİLEN RİSK YÜZDESİ, YAŞAMDA KALma ANALİZLERİ OLASI STANDARDİZASYON SAĞLANABİLİR, İZLEMDEKİ KAYIPLAR İNCELENEBİLİR, DOZ ÖLÇÜMLERİ DAHA GEÇERLİ VE KESKİN YAPILABİLİR, KISA VE UZUN SÜRELİ ETKİLERİN TÜMÜ SAPTANABİLİR TOPLUM TABANLI ÇALIŞMA İÇİNDEKİ PREVALANSI DÜŞÜK ETKENLE KARŞILAŞMALARI İNCELEMEK AÇISINDAN KOHORT ARAŞTIRMALAR AVANTAJLI…

DENEYSEL ARAŞTIRMALAR Etik konular Koruyucu müdahalelerin (örn., koruyucu kullanma yaygınlığı) etkileri saptanabilir

SAPTANAN DEĞERLER KİME GÖRE FAZLA ? RÖLATİF RİSK (Kaç kat) ATFEDİLEN RİSK (Mutlak fark)

TOPLUMA AİT ARAŞTIRMALAR DA YAPILMALI? Kanser yaygınlığı (prevalans) Kanser sıklığı (insidans) Kansere bağlı ölüm hızı Kanser verilerinin kapsayıcılık %100 ? Kanser verilerin dayandırıldığı çalışma/sistemlerde kullanılan kodlama, raporlama, analize dahil etme, standardizasyon özellikleri ???

RADYASYON KAYNAKLI HASTALIKLAR (atom bombası, nükleer kazalar) ÖNEMLİ BİR HALK SAĞLIĞI SORUNUDUR!

YAŞAM KALİTESİNDE AZALMA ? YAŞAMDAN KAYBEDİLEN YIL ? MORBİDİTE ARTIŞI ? MORTALİTE ARTIŞI ? SAKATLIKTA ARTIŞ ? YAŞAM KALİTESİNDE AZALMA ? YAŞAMDAN KAYBEDİLEN YIL ? YAŞAMDAN KAYBEDİLEN SAĞLIKLI YAŞAM YILI ? TANI/TEDAVİ MALİYETİ ?

OLASILIKLAR TOPLUM İÇİN VERİLİYOR: GİRİŞİMSEL İNCELEME 2500/1 000 000 KİŞİ…ise: Bu toplumdaki, mevcut koşul ve durumlar ele alındığında ilgili durumun her 1 milyon kişiden 2500 kişide gözlenme olasılığı var. Bu bilgi politika geliştirme, önlem alma, hastalık/durumların halk sağlığı uygulamalarında önceliklendirmesinde “karşılaştırma” açısından önemli. Ancak, her bireyin riski 2.5/1000 denilemez.

Bu kapsamda “radyasyon ile çalışanlarda alınan dozlar ve kanser riski” önemli bir halk sağlığı sorunu mudur?”

RADYASYON KAYNAKLI HASTALIKLAR ÖNEMLİ BİR KİŞİSEL SAĞLIK SORUNUDUR!

SİZİN/SEVDİĞİNİZ KİŞİNİN RİSKİ 0 VEYA 1 Toplum için verilen risk olasılığı ile ilişkili olarak kişinin kanser olma olasılığı değişecektir; kişisel özellikler riskin az ya da çok olmasına yol açar. Ancak sonuç değişmez kişi ya kanser olur ya olmaz!

Radyasyonun sağlık açısından kanser ve diğer bir çok sağlık problemine neden olabileceği bilinmektedir. Bu nedenle, birincil korunma esastır. Medikal radyolojik yöntemler hasta özelinde kar-zarar dengesini gözeterek ve hastanın “aydınlatılmış onamı” dahilinde kullanılmalıdır. Medikal radyoloji içeren uygulamalarda hem hasta hem de maruz kalan sağlık çalışanını korumak için gerekli en az sayıda ve uygun tekniğin seçilmesi, gereksiz tekrarların önlenmesi, uygun protokollerin seçilmesi, uygulama alanının olabildiğinde dar seçilmesi, doğrudan ve saçılan radyasyondan korunmak için gerekli koruyucu (ortama/makinaya/kişiye özel) koruyucuların kullanılması, dozimetre cihazlarıın uygun kullanımı esastır. Medikal radyasyon ile ilgili uygulamalarda kurumsal ve genel önlemler esas ise de, bireyler de kendilerin korumak konusunda sorumluluk sahibidir. Radyasyon akılcı kullanılmalı; gereksiz korkular kanıta dayalı olarak önlenmeli; olası riskleri ise her zaman akılda tutulmalı, “umursamaz, ihmalkar” tutumlar ile mücadele edilmelidir. Radyasyonun istenmeyen etkilerinden korunma konusundaki mezuniyet öncesi, mezuniyet sonrası, hizmet içi ve hasta eğitim programlarına önem verilmelidir.

DİKKATİNİZ VE KATKILARINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.