MALİ PİYASALARI DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURULUŞLAR T.C. KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FİNANS VE BANKACILIK ANABİLİM DALI DOKTORA PROGRAMI MALİ PİYASALARI DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURULUŞLAR

Hazırlayanlar Kenan SÖZBİR Mikail ÇİFTÇİ BIS (THE BANK FOR INTERNATIONAL SETTLEMENTS ) ULUSLARARASI ÖDEMELER BANKASI Hazırlayanlar Kenan SÖZBİR Mikail ÇİFTÇİ

BIS BIS (The Bank for International Settlements - Uluslararası Ödemeler Bankası), parasal ve finansal istikrarı aramada merkez bankaları ve diğer kurumlar arasında işbirliğini destekleyen uluslararası bir kuruluştur. Merkez bankalarının bankası olarak da nitelendirilen BIS bu görevini şu rolleri üstlenerek yapmaktadır

Uluslararası finansal toplum içinde ve üye merkez bankaları arasında politika analizini ve tartışmayı teşvik edici bir forum rolü, Ekonomik ve parasal araştırma merkezi rolü, Merkez bankalarının finansal işlemlerinde temel bir karşı taraf rolü, Uluslararası finansal operasyonlarla ilişkili olarak bir yediemin veya ajan rolü.

BIS 17 Mayıs 1930 tarihinde kurulan ve halen dünyanın yaşayan en eski uluslararası finansal kuruluşudur. Organizasyonun merkezi İsviçre’nin Basel kentindedir. Hong Kong ve Mexico City’de iki temsilcilik ofisi bulunmaktadır. Müşterilerinin sadece merkez bankaları ve uluslararası kuruluşlar olduğu BIS, özel kişilere ve şirketlere finansal hizmet sağlamadığı gibi, bunlardan mevduat da kabul etmemektedir.

BIS, 1930 tarihli Young Planı çerçevesinde kurulmuştur BIS, 1930 tarihli Young Planı çerçevesinde kurulmuştur. Young Planı Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan Versailles Barış Antlaşması ile Almanya’ya empoze edilen tazminatlar ile ilgiliydi. Zamanla bu tazminatların BIS’in görev alanından uzaklaşmasıyla, organizasyon merkez bankaları ve diğer uluslararası kuruluşlar arasında finansal ve parasal istikrar arayışında işbirliği sağlamaya odaklandı.

BIS Yönetim Yapısı BIS bir banka olarak önemli üç karar verme organına sahiptir: Üye merkez bankalarının genel kurulu Direktörler Kurulu Banka Yönetimi BIS’in genel kurulu normal Anonim Şirketlerde olduğu yılda bir kere haziran/temmuz aylarında toplanmakta ve banka hakkındaki genel kararları vermektedir.

BIS Üyesi Merkez Bankaları BIS’e aşağıdaki ülkelerin 55 adet merkez bankaları veya bankaları düzenleyen para otoriteleri üye durumundadırlar. Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Avustralya, Avusturya, Belçika, Bosna Hersek, Brezilya, Bulgaristan, Cezayir, Kanada, Şili, Çin, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Endonezya, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, Hong Kong SAR, İzlanda, Hindistan, İrlanda, İsrail, İtalya, İngiltere, İspanya, İsveç, İsviçre, Japonya, Güney Kore, Litvanya, Letonya, Macaristan, Makedonya Cumhuriyeti, Malezya, Meksika, Norveç, Filipinler, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, Suudi Arabistan, Singapur, Slovakya, Slovenya, Güney Afrika, Tayland, Türkiye, Yeni Zelanda, Yunanistan, ve Avrupa Merkez Bankası (ECB).

BIS’in Değişen Rolü Uluslararası Ödemeler Bankası, ikinci dünya savaşından 1970’li yılların başlarına kadar Bretton Woods Sistemi’nin uygulanması ve savunulmasına odaklandı. Banka 1970 ve 1980’lerde petrol krizlerini ve uluslararası borç krizlerini takip eden sınır aşan sermaye akımlarının yönetilmesine çalıştı. 1970’lerdeki krizler BIS’in gündemine uluslararası aktif bankaların düzenleme ve denetlenmesi konusunu getirdi. Bu düzenleme ve denetleme fonksiyonu, 1988 Basel Sermaye Uzlaşısı (Basel I) ve 2004 Basel II revizyonlarıyla sonuçlandı. Son olarak BIS’in ihtiyaç duyulduğunda uluslararası para sistemini desteklemek için acil finansman sağlama veya organize etme görevi de bulunmaktadır

BIS ve Küresel Finansal İstikrar Arayışı 20. yüzyılın son yirmi yılı boyunca finansal piyasaların gelişmesi ve globalleşmesi BIS’teki merkez bankası işbirliğinin doğasını şekillendirmiştir. Uluslararası Ödemeler Bankası küresel para ve finansal istikrar arayışına iki temel şekilde yardımcı olmuştur ve halen buna devam etmektedir: a) İhtiyaç halinde merkez bankalarına acil finansal destek sağlayarak, b) Uluslararası finansal yapıyı ve özellikle Uluslararası banka gözetimini güçlendirecek standartlar geliştirmede ve önlemler almada ulusal merkez bankalarından ve gözetim otoritelerinden uzmanlara destek olarak.

Uluslararası Finansal Sistemi Düzenleme ve Denetlemesi 1970’li yıllarda uluslararası finansal pazarların gelişimi ve sınır aşan para akımlarının hızlanması, uluslararası düzeyde etkili bir banka gözetim ve denetim düzenlemesinin eksikliğini ortaya koydu. 1974’te Almanya’da Bankhaus Herstatt ve ABD’de Franklin National Bank’ın çökmesi, bu eksikliğin giderilmesi amacıyla G10 ülkelerinin merkez bankalarının başkanlarının Basel Committee on Banking Supervision (BCBS – Basel Bankacılık Düzenleme Komitesi) komitesini 1974’de kurmalarına neden oldu.

1988 yılında Basel Bankacılık Düzenleme Komitesi, Basel Sermaye Uzlaşısını (the Basel Capital Accord) yayınladı. Bu sermaye uzlaşısının revizyonu olan Basel-II, ise 2007 başından itibaren gelişmiş G-10 ülkelerinde uygulamaya geçti. Bu standartlar, uluslararası bankacılıkta karşılaşılan çeşitli risklerin daha iyi ve daha şeffaf bir şekilde ölçümünü başarmayı amaçlamaktadır. Basel-II standartı global mali altyapının tamamen güçlendirilmesini ve bir kriz durumunda krizin yayılması olasılığını sınırlamayı hedeflemektedir.

Basel Bankacılık Komitesinden başka, parasal ve mali istikrarı teşvik etmeye yardım eden BIS temelli üç komite daha bulunmaktadır Küresel Finansal Sistem Komitesi (The Committee on the Global Financial System -kuruluş tarihi 1971) Ödeme ve Takas Sistemleri Komitesi (The Committee on Payment and Settlement Systems – kuruluş tarihi 1990) Piyasalar Komitesi (The Markets Committee – kuruluş tarihi 1964)

BIS sekreterliği bu komitelerin toplantılarını hazırlamakta, çalışma raporlarını raporlayıp yayınlamaktadır. Ayrıca, finansal istikrar alanında uluslararası işbirliği için kurulan bazı bağımsız kuruluşların sekreterliğini de BIS sekreterliği yerine getirmektedir. Bu kuruluşlar şunlardır: Finansal İstikrar Forumu (The Financial Stability Forum), Uluslararası Sigorta Denetçileri Birliği (The International Association of Insurance Supervisors), Uluslararası Mevduat Sigortacıları Birliği (The International Association of Deposit Insurers).

Halen BIS’teki 4 ana komite içinde en önemli komite Basel Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Komitesi’dir. Basel Bankacılık Komitesinin uluslararası düzeyde bir denetim ya da kanun koyucu işlevi bulunmamakta olup, tavsiye niteliğinde, yol gösterici bir çerçeve oluşturmaktadır. Bu görüşleri ulusal düzenlemelere uyarlamak her ülkenin kendi düzenleyici kurumunun inisiyatifine bırakılmıştır. Ancak, bu komitenin ilk olarak 1988’de hazırladığı Basel sermaye yeterliliği standardı yalnızca komiteye üye 13 ülkede değil, 100’ü aşkın ülkede geniş çapta uygulanır olmuştur.

Basel Bankacılık Komitesi’nin önemli hedeflerinden birisi, bankacılıkta uluslararası denetim sistemindeki boşlukları doldurmaktır. Bu hedef kapsamında iki önemli prensip belirlenmiştir. Birinci prensip, hiçbir bankacılık kuruluşunun denetlemeden kaçmaması gerektiği, ikinci prensip ise yapılan denetlemelerin yeterliliği konusudur

BIS ve Diğer Standart Sağlayıcı ve Düzenleyici Kurumlarla Koordinasyon BIS bünyesinde bankacılık dışı finansal kuruluşların denetim otoriteleriyle koordinasyon için resmi kanallar oluşturulmuştur. Bunlar Ortak Forum (the Joint Forum) ve Koordinasyon Grubu’dur (the Coordination Group). Sekreterlik fonksiyonunu Basel Bankacılık Komitesinin sağladığı Ortak Forum, 1996 yılında kurulmuştur. Finansal holding şirketlerinin regülasyonu da dahil olmak üzere bankacılık, menkul kıymetler ve sigorta sektörleriyle ilgili ortak meseleler üzerinde çalışmaktadır

SONUÇ BIS, şu anda uluslararası piyasalardaki en eski finansal organizasyondur. Merkez bankalarının bankası olarak adlandırılan BIS’in uluslararası finansal piyasalar veya kurumlar üzerinde denetleme yapma yetkisi yoktur. Ancak, Ödeme ve Takas Sistemleri Komitesi, Küresel Finansal Sistemler Komitesi, Piyasalar Komitesi ve 1974 yılında kurulan Basel Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Komitesi (BCBS) aracılığıyla yaptığı çalışmalar bu komitelere üye ülkeler açısından düzenleme niteliğinde kurallar olarak kabul edilebilir.

Özellikle Basel Komitesi’nin aldığı kararlar, sadece bu komiteye üye ülkeleri bağlamakta ise de dünyada 100’ü aşkın ülke tarafından kısa zamanda benimsenerek küresel bir finansal standart hale gelmektedir.