Kurtarma ve Yardım

Kurtarma ve yardım, deniz tehlikesine maruz kalan bir geminin veya yükünün başka gemi veya üçüncü kişiler tarafından emniyet altına alınmasıdır. Kurtarma ile ifade edilmek istenen, deniz tehlikesi altında bulunan bir geminin veya gemideki Ģeylerin gemi adamlarının idaresinden çıktıktan sonra üçüncü Ģahıslar tarafından ele geçirilerek emniyet altına alınması durumudur.

Kurtarma yardım faaliyeti ücret talebine hak kazandırır Kurtarma yardım faaliyeti ücret talebine hak kazandırır. Ücret alma hakkı kanundan doğar ve bu konuda bir sözleşme yapılmış olup olmamasının bir önemi yoktur. Kurtarılan ve kurtaran tarafların, düzenledikleri Kurtarma Yardım Sözleşmesi belli bir şekle bağlı değildir. Sözleşme şartlarını kendileri dilediği şekilde düzenleyebilir

Uygulamada, gemi ve kurtarma işleri ile ugraşan kuruluşlar kurtarma yardım sözleşmesi şartlarını özel formlar şeklinde düzenlemişlerdir. Yurt dışında en çok kullanılan form “Loyd’s Open Form” (LOF)’dur. Türkiye’de gemi kurtarma işleri uğraşan kuruluş, Türkiye Denizcilik işletmeleri Gemi Kurtarma İşletmesidir.

Bu konuya ilişkin uluslararası alanda birlik saglamak amacıyla kurtarma yardım hakkında 1910 Brüksel Sözleşmesi kabul edilmiştir. Türkiye bu sözleşmeye 1955 yılında katılmıştır. Ġlaveten 1989 yılında yapılmış“Uluslararası Kurtarma Sözleşmesi” (International Salvage Convention – Salvage 1989)’ne Türkiye 2013 yılında taraf olmuştur. Bu sözleşmede kurtarılan ve kurtaran tarafların uyması gereken kurallar, ödül hak kazanma, para talep etme gibi konular açık bir şekilde belirtilmiştir.

Kurtarma ve Yardım Unsurları Kurtarma ve yardım gemi veya gemideki yük için yapılmış olmalıdır Bu hizmet, denizdeki veya karadaki bir gemi tarafından yapılabileceği gibi aynı donatana ait bir başka gemi tarafından da yapılabilir. Gemideki şeyler ibaresi ile yalnız yük değil, bunun yanında yolcu ve gemi adamlarının bagaj ve kişisel eşyası da ifade edilir. Deniz tehlikesine maruz şahıslar kurtarma yardım kapsamının dışındadır. İnsanlarla birlikte gemi veya yük de kurtarılmışsa uygun bir pay istenilebilir.

Kurtarılan veya yardım edilen gemi veya gemideki şeyler bir tehlike ile karşılaşmış olmalıdır. Müşterek avaryadan farklı olarak tehlikenin gemi ve yükü müştereken tehdit etmesi gerekmez. Yalnız yükü veya gemiyi tehdit etmesi yeterli sayılır. Kurtarma ve yardım için muhtemel bir tehlike kâfidir.

Kurtarma ve yardım faaliyetinde bulunmuş olmalıdır . Kurtarma ve yardım hareketinin başka gemi veya üçüncü kişiler tarafından yapılması lazımdır. Tehlike altında bulunan geminin gemi adamlarının hizmeti, kurtarma yardım kapsamında sayılmaz çünkü onların görevi gemiyi tehlikeden kurtarmaktır. Geminin başka bir gemi tarafından çekilmesi hâlinde, ancak Çekme (romörkaj) Sözleşmesi’nin gerektirdiği hizmet dışında olağanüstü bir faaliyet yapılmışsa kurtarma yardım söz konusu olabilir.

Faydalı netice ile sonuçlanmış olmalıdır Kurtarma yardım hareketi sonucu faydalı sonuç alınmış olması gerekir. Bu unsur, Kurtarma ve Yardım Sözleşmelerinde “Kurtarma başarılı olmazsa ücret de talep edilemez.” (no cure, no pay) şeklinde yer alır. Ancak uygulamada, özellikle çevre zararlarının önlenmesi hususunda yapılan kurtarma faaliyetleri nadiren faydalı netice olmasa dahi kurtarma için çalışan gemilerin masrafları ödendiği görülmektedir.

Kurtarma ve yardım kaptanın açık ve makul direnmesine karşı yapılmış olmamalıdır. Kaptan tehlikeyi en iyi takdir edecek kimse durumunda olduğu için onun direnmesine rağmen yapılan hizmetler kurtarma yardım sayılmaz ve bu sebeple ücret hakkı dogmaz. Ancak kaptanın kurtarma yardım durumuna karşı olması makul değilse bu takdirde üçüncü kişilerin faaliyeti ücrete hak veren bir kurtarma yardım olarak kabul edilir.

Kurtarma ve Yardım Sözleşmesi Kurtarma yardım gerektiren durumlarda yapılan işlemleri düzenlemek için kabul edilmiş bir uluslararası sözleşmedir. Tam adı, “Uluslararası Kurtarma Sözleşmesi” (International Convention on Salvage 1989 – Salvage 1989)’dir. Ülkemizde bu sözleşmenin kabulü 2013 yılında Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir

Bu sözleşme kapsamında ele alınan bazı önemli konular şunlardır: Kamu otoriteleri tarafından kontrol edilen kurtarma faaliyetleri Kurtarma akitleri Akitlerin uyarlanması ve iptal edilmesi Kurtaran, malik ve kaptanın yükümlülükleri Tehlikedeki aracın kaptanı, maliki veya diğer eşyanın malikinin kurtarana karşı yükümlülükleri Kıyı devletlerinin hakları Yardım yükümlülüğü İşbirliği

Kurtaranın hakları (Ücret şartları, ücret belirleme kıstasları, özel tazminat, kurtaranlar arasında paylaşım, insan kurtarma, kurtarma faaliyetlerinin yasaklanması gibi.) Teminat saglama yükümlülükleri Geçici tazminat Dava zaman aşımı Devlete ait yükler İnsani amaçlı yükler Çekinceler Fesih

Kurtarma ve Yardım Ücretinin Belirlenmesi Kurtarma yardım bir sözleşme geregince yapılmış ve ödenecek ücret sözleşmede tayin edilmişse indirim yapılmasını isteme hakkı saklı kalmak üzere ücret, sözleşmeye uygun olarak düzenlenir. Bazı durumlarda sözleşme iptal edilebilir. Ücret indirilebilir veya artırılabilir. Bu durumlara sebep olan nedenler;

Sözleşmenin tehlike sırasında ve tehlike altında yapılmış olup sözleşmedeki şartların hak ve doğruluk esaslarına aykırı olmasıdır. Taraflardan birinin hile ile diğerini sözleşme yapmaya sevk etmiş olmasıdır. Hile ile kurtarma yardım hareketi ve tehlike küçük veya olduğundan büyük gösterilmiş olabilir. Kararlaştırılan ücretin yapılan hizmetle kıyas edilemeyecek kadar az veya çok olmasıdır. Bu durumda mahkemece talep üzerine mukaveleyi iptal veya hakkaniyetle uygun bir ücret tayin edilir. Her iki tarafta davacı olabilir.

Kurtarma ve yardımda bulunanların bunu kendi kusurları ile zorunlu kılmış olmalarıdır. Tehlike, sadece kurtarma yardım hizmetinde bulunan geminin gemi adamlarının kusurundan dogmuşsa mahkemece kurtarma yardım ücreti kaldırılır. Kurtarma ve yardım hizmetinde bulunan kimselerin hırsızlık etmiş veya mal gizlemiş ya da yardım işleminde dürüst davranmamış olması hâlinde ücret mahkeme tarafından ya indirilir veya artırılır

Kurtarma ve Yardım Ücretinin Belirlenmesinde Gözetilecek Unsurlar Elde edilen netice Çalışmış olanların emek ve hizmeti Emniyete alınan gemi ya da yüklerin içinde bulundukları tehlike Kurtarma yardım işlemine katılmışların; kendileri, gemileri ya da yükleri için katlandıkları tehlike Kurtarma yardım işleminde sarf edilen zaman, işlemin yapımı nedeniyle doğan zararlar ve yapılan masraflar işleemi yapanların göze aldıkları tazminat sorumluluğunun tutarı, tehlikeye soktukları malzemenin değeri Kurtarma yardım işleminde kullanılan geminin denizde kullanılma amacı

Kurtarma ve Yardım Ücretinin Paylaştırılması Donatan, kaptan ve gemi adamları arasında paylaştırılır. Öncelikle, kurtaran geminin donatanının kurtarma yardımından doğan zararları ve işletmesinden dolayı yapmış olduğu fazla giderler ödenir. Kalan ücret kaptan ve gemi adamları arasında pay edilir. Kurtarıcı gemi vapur ise ücretten donatanın payı 2/3, yelkenli ise ½’dir. Geriye kalan kısmın yarısı kaptana, diğer yarısı da gemi adamlarına verilir. Her bir gemi adamlarının payına düşen ücretse göz önüne alınarak kaptan tarafından tayin edilir. Kaptan bu bölüştürmeyi bir liste şeklinde düzenleyerek yolculuk bitmeden gemi adamlarına bildirir. Bu listeye pay cetveli denir.

Gemi adamı yapılan paylaştırmayı yetersiz bulursa; cetvelin bildirilmesinden sonra ilk varılan yerdeki mahkemeye ya da geminin bu yolculuktan bağlama limanına dönmesinden itibaren on gün içinde o yerdeki mahkemeye itiraz edebilir

Kurtarma ve Yardımda Kaptanın ve Donatanın Görev ve Sorumlulukları Kurtarma ve yardım işleri nedeniyle alacaklının yapmış olduğu masraflar ve doğan ücreti verilmedikçe kaptan, malları kısmen veya tamamen ilgilisine teslim edemez. Teslim ettiği takdirde; teslim edilen şeylerden alacaklının teslim zamanında elde edeceği miktar oranında alacaklıya karşı şahsen sorumlu olur.

Kurtarılan ya da yardım yapılan şeylerin teslimini, durumu bilerek emreden donatanda alacaklılara karşı şahsen sorumlu olur. Emre uymuş olmak, kaptanı sorumluluktan kurtarmaz. Gönderilenin, kurtarma yardım ve ücretinden sorumluluğu kendiliğinden doğmaz. Gönderilenin sorumlu olabilmesi için aldığı malların kurtarma yardım iĢlemi nedeniyle borçlu olduğunu biliyor olması gerekir. Gönderilenin Ģahsi sorumluluğu malların paraya çevrilmesinde ödeyeceği tutardır.

Kurtarma ve Yardımda Zaman Aşımı ve Yargı Organı Tayini Kurtarma yardım masraf ve ücretlerinden doğan alacaklar iki yıllık zaman aşımına tabidir. Zaman aşımı, kurtarma ve yardım işlerinin bittiği günden itibaren başlar. Ülkemiz karasularındaki kurtarma ve yardım işlerinde, yasamız kuralları ve yerel kurallar uygulanır. Karasularımız dışında Türk gemileri arasındaki kurtarma- yardım ilişkilerinde Brüksel Konvansiyonu hükümleri uygulanır. Brüksel sözleşmesi, bu sözleşmeye katılmış devlet gemileri arasında uygulanır .

Açık denizde ise her iki gemi de aynı bayrağı taşıdığında Bayrak Yasası uygulanır. Yine açık denizde, farklı bayrak taşıyan gemiler arasındaki kurtarma yardım işleminde, hizmetin uygulandığı ülkenin yasaları uygulanır.

Kurtarma ve Yardım Tekeli Kıyı Emniyeti Gemi Kurtarma ve Yardım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün ana statüsünde öngörülmüş tekel rejimi ile ilgili haklardan biri kurtarma ve yardımdır. Kurtarma ve yardım hakkı konusunda tekel hakkı bulunmaktadır.

Bu rejime göre; Karadeniz’de şile feneri ile Karaburun feneri arasındaki Türk karasuları, Ege Denizi’nde Bozcaada ve Gökçeada sahilleri dâhil olmak üzere Bozburun ve Saroz Körfezi’nde Kilimli mevki arasındaki Türk karasuları, Bu iki hudut arasında kalan Karadeniz ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi’nde ve teşekküle ait limanların ve iskelelerin sınırları içinde kazaya uğrayan 300 gRT’den yukarı gemilerin ve yüklerin kurtarma yardım işlerini tekel şeklinde yerine getirme işlemi, Kıyı Emniyeti Gemi Kurtarma ve Yardım işletmeleri Genel Müdürlüğü’nün faaliyet konuları arasındadır

Kabotaj Yasası gereğince kurtarma ve yardım işlemleri Türk kara suları dâhilinde sadece Türk gemileri tarafından yapılacağı ön görülmüştür. Denizde Can ve Mal Koruma Yasası gereğince her kaptan, denizde can tehlikesine ugramış olarak rastladığı kimselere, düşman dahi olsa kendi gemisini, gemi adamlarını ve yolcusunu ciddi bir tehlikeye atmayacak bir şekilde elinden gelen her yardımı yapmakla yükümlüdür.

Yurt dışında en çok kullanılan form olan “ Lloyd’s Open Form” (LOF) sözcüklerinden anlaşıldığı gibi açık bir sözleşme olduğunu ve üzerinde herhangi bir ücretin yazılmadığını ve kurtarma yapılmazsa herhangi bir ücret ödenmeyeceğini belirtir. Ancak daha sonra yapılan değişikliklerde tanker kurtarmalarında sonuç olumlu olmasa da kurtarıcılar tarafından verilen olumlu bir hizmet olduğu takdirde bu hizmetler içinde bir hizmet ödenmesi kabul edilmiştir. Anlaşma gereği olumlu sonuç alındığında; kaptanlar arasında imzalanan bu sözleşme gereği kurtarılan gemi ve yükler için Londra’da bulunan Lloyd komitesine kurtarıcıların istemiş olduğu teminatı yatırmak zorundadır. Sözleşmeye göre kurtarma ücreti, Lloyd komitesinin seçmiş olduğu hakem tarafından tayin edilir. Uzun zaman alırsa gemi ve yük üzerindeki rehin ve hapis hakkı kullanılır.