Türkiye'de Bilgi Yönetimi ve Bilgi Yönetimini Gerçekleştiren Örgütler Olarak Kütüphane, Arşiv ve Müzeler ve Bunlar Arasında Yakınsama Dr. Semanur ÖZTEMİZ Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü E-posta: semanuroztemiz@gmail.com

Nelere Değineceğiz? Türkiye'de bir meslek alanı olarak bilgi yönetimi, Bilgi yönetimini gerçekleştiren örgütler (kütüphaneler, arşivler, müzeler, veri merkezleri kapsamında); Bilgi yönetimi örgütlerinde yakınsama.

Türkiye’de …..Bilgi ve Belge Yönetimi Meslek, belirli bir eğitim sonrasında elde edilen bilgi ve becerilerle mal ya da hizmet üretmek ve bu sayede para kazanmak için yapılan ve belirli birtakım kuralları olan iştir. Bir çalışma alanının meslek kabul edilebilmesi… Profesyonel kapsamda meslek sahibi olmak, mesleğe ilişkin belirli bir eğitimi gerekli kılmaktadır. Örgün ya da yaygın eğitim kurumlarında sunulan mesleki eğitim, bireye sertifika, diploma vb. türde mesleki ehliyet belgeleri kazandırmaktadır.

Türkiye’de …..Bilgi ve Belge Yönetimi Birey, meslek adayı olduğu eğitim sürecinde, salt uygulama alanında ortaya koyacağı ürün ya da hizmet bilgisini öğrenmekle kalmamaktadır. Mesleki eğitim sürecinde birey, mesleğin icrasında takip edeceği ilke ve kurallardan, dernek, topluluk vb. yapıdaki oluşumlarına kadar mesleğe ilişkin pek çok faktörü özümsemektedir.

Her Mesleğin… Kendine özgü; İlke, kural ve normları, İcrasından sorumlu mensupları, Ürün ya da hizmetlerinden yararlanan müşterileri ve Ortak hareket sağlayan birtakım oluşumları vardır.

Meslek Olmanın Ölçütleri… Meslek ölçütlerine yönelik pek çok çalışmadan bahsedilebilir (Sosyolog Abraham Flexner tarafından 1915’te başlayıp 1981 yılında Kelly ile devam eden süreçte ve sonrasında) Ortak Vurgu: Meslek özel bilgisi/ Bilgi birikimi: Mesleklerin kendilerine özgü bilgisi ve birikimleri olmalıdır. Meslek eğitimi: Mesleki bilgi, beceri ve tutumlar eğitim yoluyla öğrenilebilen ve öğretilebilen nitelikler taşımalıdır. Bu eğitim yükseköğrenim düzeyinde olmalıdır.

Meslek Olmanın Ölçütleri… Etik ilkeler: Meslek üyelerini yönlendiren ve mesleki kararlara rehberlik eden etik ilkeler olmalıdır. Örgütlenme: Meslekler politikalar oluşturmada, etkinliklerini geliştirme ve denetlemede örgütsel düzeyde otonomiye sahip olmalıdır. Toplumsal sorumluluklar: Mesleklerin toplumun sosyal değerleriyle uyumlu sorumlulukları olmalı ve hizmetlerini bu doğrultuda sunmalıdırlar.

Meslek Olmanın Ölçütleri Çerçevesinde Bilgi Profesyonelliği Meslek Özel Bilgisi: Bilgi profesyonelleri, bilgi hakkında bilgi üretmek ve kuram geliştirmek çabasında olup, bu yönde yaşanan sorunların çözümüne yönelik araştırmalar yapar. İndeks terimlerinin seçilmesi, öz hazırlama, kataloglama gibi temel kütüphanecilik faaliyetleri bireysel sorumluluk gerektiren bir dizi zihinsel faaliyet içerir. Belgeleri değerlendirme ve ayıklamaya yönelik işlemleri de bu çerçevede düşünmekte yarar var.

Meslek Olmanın Ölçütleri Çerçevesinde Bilgi Profesyonelliği Meslek Etik İlkeleri: Toplumun bilgi edinme ve düşünce özgürlüğünün savunucusu, Sansüre karşı mücadele eden, Kullanıcılar arası ayrım gözetmeyen, Telif hakkını koruyan, Kişisel bilgilerin mahremiyetine saygılı, ……(TKD, 2010).

Meslek Olmanın Ölçütleri Çerçevesinde Bilgi Profesyonelliği Meslek Örgütlenmesi: Mesleki örgütlenme daha çok meslek dernekleri bünyesinde oluşmaktadır. Mesleklerin gelişmesinde, toplumsal kabul görmesinde, meslek standartlarının oluşmasında meslektaşlar arası işbirliği, örgütlenme ve ortak bir anlayış benimseme, söz konusu olduğunda meslek derneklerinin önemi büyüktür. Bilgi profesyonellerinin mesleki örgütlenmesi 1876 yılında kurulan American Library Association (ALA) ile başlar.

Meslek Olmanın Ölçütleri Çerçevesinde Bilgi Profesyonelliği American Association of School Librarians (1951), Association for Library Collections and Technical Services (1957), Library and Information Technology Association (1966), American Society of Information Science and Technology (1937), Association of Research Libraries (1932), Association for Library and Information Science Education (1915) bunlardan bazılarıdır.

Meslek Olmanın Ölçütleri Çerçevesinde Bilgi Profesyonelliği Kütüphanecilik ve bilgi bilim alanında oluşturulan en büyük örgüt 1927 yılında dünya genelinden 15 ülkenin üyeliğiyle kurulan International Federation of Library Associations (IFLA)’dır. Türk kütüphanecilerinin ortak hareketini sağlayan ilk dernek ise 1949 yılında Adnan Ötüken önderliğinde Türk Kütüphaneciler Derneği ismiyle kurulmuştur. 1991 yılında kurulan Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği de kütüphanecilik alanında ortaya çıkan oluşumlardan biridir.

Meslek Olmanın Ölçütleri Çerçevesinde Bilgi Profesyonelliği 1998 yılında kurulan Tüm Arşivciler Derneği mesleki örgütlere verilecek bir diğer örnektir. Derneğin ismi 2006 yılında Türk Arşivciler Derneği olarak değiştirilmiştir. Çalışmalarına önceki yıllarda başlamakla birlikte 2010 yılı itibariyle resmi kimliğini kazanarak mesleki örgütler arasında yerini alan Okul Kütüphanecileri Derneği de yine mesleki işbirliği ve dayanışmanın hoş örneklerinden birini temsil etmektedir.

Meslek Olmanın Ölçütleri Çerçevesinde Bilgi Profesyonelliği Bilgi Profesyonellerinin Toplumsal Sorumlulukları: Amerikan Bilgi Bilim Derneği (1981) 4 grupta incelemektedir: Bireylere Karşı, Topluma Karşı, İşverene Karşı, Mesleğe Bilgi profesyonelleri, fırsat eşitliği ilkesi doğrultusunda birey ve toplum düzeyinde bilgi gereksinimini karşılamak ve söz konusu gereksinimi özel yaşamın gizliliğini ihlal etmeden gidermek durumundadırlar.

Meslek Olmanın Ölçütleri Çerçevesinde Bilgi Profesyonelliği İşveren haklarını gözetmeli, hizmetlerini mesleğe değer katacak şekilde gerçekleştirmeli, kişisel çıkarlarını meslekten üstün tutmamalıdır. MESLEĞİN EĞİTİMİ:???? Ödev-1 kapsamında soru-cevap yoluyla açıklayalım… Ödev-1: Türkiye’de Bilgi ve Belge Yönetimi eğitiminin 1952’den günümüze içeriğini, değişen koşullara dayalı amaç ve hedeflerini, eğitimin bugünkü biçimine ulaşmasına katkı sağlayan değerlerimizi (Öncü ve geliştirici isimler örneğinde ) araştırınız.

Bilgi Yönetimini Gerçekleştiren Örgütler: Kütüphane, arşiv, müze ve veri merkezleri odağında… Mekan olarak kütüphane metaforu ve buna bağlı tanım Zaman ve mekandan bağımsız kütüphaneler Temel misyon aynı: İnsanları gereksinim duydukları bilgiye eriştirmek! Ne tür kütüphaneler var? Yapısal olarak?

Bilgi Yönetimini Gerçekleştiren Örgütler: Kütüphane, arşiv, müze ve veri merkezleri odağında… Hizmet İçeriği ve Kullanıcı Kitlesi Doğrultusunda: Araştırma kütüphaneleri (Milli Kütüphane, Üniversite Kütüphaneleri) Halk kütüphaneleri Okul kütüphaneleri Özel Kütüphaneler (Kurum kütüphaneleri, bireysel amaçlı özel koleksiyonların yer aldığı kütüphaneler gibi) Hizmet materyali: Bilgi-Bilgi Kaynağı

Bilgi Yönetimini Gerçekleştiren Örgütler: Kütüphane, arşiv, müze ve veri merkezleri odağında… University Leadership Council'den (2011, s. 4) akt. Tonta (2014). http://www.acikders.net/pluginfile.php/3112/mod_resource/content/3/bby163-2014-kutuphaneler-arsivler-muzeler.pdf

Bilgi Yönetimini Gerçekleştiren Örgütler: Kütüphane, arşiv, müze ve veri merkezleri odağında… Arşiv: Materyal ve kurum düzeyinde 2 ayrı anlam içerir. Toplumsal, ekonomik ve idari yaşamın tarihini yansıtan belgeler ya da bu belgelerin bulunduğu yer. Hizmet materyali: Belge

Bilgi Yönetimini Gerçekleştiren Örgütler: Kütüphane, arşiv, müze ve veri merkezleri odağında… Müze: Halka açık, insana ve yaşadığı çevresine tanıklık etmiş malzemeler üzerinde araştırmalar yapan, toplayan, koruyan, bilgiyi paylaşan ve sonunda inceleme, eğitim ve zevk alma doğrultusunda sergileyen, kâr düşüncesinden bağımsız, sürekliliği olan bir kurum (ICOM, 2004). Hizmet materyali: Objeler ve bunlara ilişkin bilgiler.

Bilgi Yönetimini Gerçekleştiren Örgütler: Kütüphane, arşiv, müze ve veri merkezleri odağında… Veri Merkezi: araştırma verilerinin derlendiği, düzenlendiği, saklandığı, erişime sunulduğu platformlar. UK Data Archive Archaeology Data Service British Atmospheric Data Centre British Oceanographic Data Centre Environmental Information Data Centre …

Bilgiyi Yöneten Örgütlerde Yakınsama Yakınsama: İç içe geçme… “Yakınsama” farklı türlerin ya da teknolojilerin birbirinin içine geçmesi (Tonta, 2009, s. 758). Teknolojinin etkisiyle bilgiyi yöneten örgütler arası yakınsama…2 önemli işlev dolayısıyla ortaklık: Bilgiye erişim Kültürel mirası koruma ve gelecek nesillere aktarma Yeni kavramlar: «kültürel bellek kurumları»; «kültürel örgütler»… Ortak amaç: Bilgiye eriştirmek Zaman, mekan, Materyal türü ayrımı gözetmeksizin bilgiye erişim sağlamak… Dijital ortamda her biri iç içe geçen/kesişen hizmetler sunmakta.

Bilgiyi Yöneten Örgütlerde Yakınsama Ortak platformlar üzerinden bütünleşik hizmetler sunabilmektedirler. EUROPEANA Digital Public Library of America (DPLA) …

Europeana

Europeana

Europeana