BESLENME, BESİNLER, SAĞLIK

DERSİN TEMEL AMACI Diyetisyenlik mesleği için gerekli temel ilkeleri, mesleğin gerektirdiği temel alışkanlıkları kazandırmak

Diğer Amaçlar: Beslenme ile ilgili temel kavramların tanıtılması Beslenmenin bir bilim olarak değerlendirilmesi Beslenmenin diğer bilim dalları ile olan ilişkilerinin tanımlanması Beslenme-kronik hastalık arasındaki bağlantılar

DERS ile İLGİLİ KAYNAKLAR KİTAPLAR Baysal A.Beslenme Aksoy M. Ansiklopedik Beslenme, Diyet ve Gıda Sözlüğü Contemporary Nutrition Perspectives Nutrition. Understanding Nutrition Present Knowledge in Nutrition

DERS ile İLGİLİ KAYNAKLAR DERGİLER Beslenme ve Diyetetik Dergisi American Journal of Nutrition European Journal of Nutrition Journal of American Dietetic Association Annals of Nutrition and Metabolism Journal of Nutrition Nutrition Nutrition Research Nutrition Reviews Nutrition Research Reviews Pubmed www.beslenme.saglik.gov.tr

Toplumu ve onu oluşturan bireylerin sağlıklı, huzurlu ve güvence altında yaşamasında, ekonomik ve sosyal yönden gelişmesinde,refah düzeyinin artmasında, yeterli ve dengeli beslenme temel belki de en önemli koşullardan biridir.

Pek çok kişi değişik besinlerin besleyici değerleri, sağlığa uygun besinlerin neler olduğu ve uygulanan diyet ile sağlık arasındaki ilişki konusunda bilgisiz veya yanlış bilgilere sahiptir.

BESLENME NEDİR? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?

Beslenme insan gereksinimlerinin başında gelir Beslenme insan gereksinimlerinin başında gelir. İnsanoğlu, iklim koşulları uygun olunca, konutsuz ve giysisiz yaşayabilir.Fakat beslenmeden yaşam imkansızdır.

BESLENME Büyüme, gelişme ve sağlıklı ve üretken olarak yaşamın devamı için, besinlerin vücuda alınması ve kullanılmasıdır.

Fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. SAĞLIK NEDİR? Fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. WHO’nun tanımı

DENGELİ BESLENME YETERLİ ve DENGELİ BESLENME YETERLİ BESLENME DENGELİ BESLENME YETERLİ ve DENGELİ BESLENME

Beslenme sorunları için risk grupları ???

BESLENME ve SAĞLIK İLİŞKİSİ Sağlıklı büyüme ve gelişme Dokuların yenilenmesi İş yaşantısında verimlilik ve üretkenlik Bağışıklık sisteminin sağlıklı olması

Dünyada hem yetersiz hem, dengesiz beslenme sorunları var

BESLENME BİLİM DALI Besin ögelerin tür, miktar, özellikleri ve vücut çalışmasındaki işlevlerini Besin zenginleştirilmesi ve beslenmeye destek olan ürünleri Beslenme planının bireye göre yapılmasını inceler.

BESLENME Besin üretiminden hücrede kullanımına dek geçen aşamalarda ve sürede insan besin ilişkisini inceleyen bir bilim dalıdır.

Beslenme ile ilişkili bazı bilim dalları Tıp Genetik Kimya Eğitim Sosyoloji Coğrafya Psikoloji Spor bilimleri Mikrobiyoloji Hukuk - Mevzuat Antropoloji İşletme – İktisat (SED-ekmek) Tarih Ekonomi Farmakoloji Uzay bilimleri Mühendislik Ziraat Matematik Güzel sanatlar……………………….

BESLENMEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Beslenmenin önemi Tıp bilimindeki değişiklikler Diğer teknolojik gelişmeler -

Beklenen yaşam süresi Expectancy life span ??????????? Yaşam süresi Life span

Beklenen yaşam süresi (yıl) Healthy life expectancy (HALE) (yıl) ERKEK KADIN TOPLAM 2007 1990 2000 E K T Afganistan 41 40 42 36 Pakistan 58 61 63 59 62 64 56 55 Almanya 72 75 77 78 81 82 80 71 73 Fransa 83 84 79 76 İtalya 74 İsveç Amerika 68 70 Türkiye 67 65 66 Gelir ↓ ülkeler 52 53 57 48 49 Gelir ↑ ülkeler HALE: sağlığa ayarlanmış yaşam beklentisi World Health Statistics 2009

Türkiye’de Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 10 Hastalığın Cinsiyete Göre % dağılımı Hastalıklar Toplam Erkek Kadın İskemik kalp hastalığı Serebrovaskuler hastalık KOAH Perinatal nedenler Alt solunum yolu enfeksiyonları Hipertansif kalp hastalığı Trakeo, Bronş ve Akciğer kanseri Diabetes Mellitus Trafik kazaları İnflamatuvar kalp hastalığı Kongenital anomaliler Meme kanseri İshalle seyreden hastalıklar 21.7 15.0 5.8 4.2 3.0 2.7 2.2 2.0 1.9 20.7 14.5 7.8 5.6 4.0 4.4 2.6 1.8 1.6 22.9 15.7 3.5 5.9 4.5 3.3 2.9 2.1 UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye

Türkiye’de Ölüme Neden Olan İlk 10 Hastalığın % Dağılımı UHY-ME Çalışması 2000

Türkiye Ulusal Düzeyde DALY (Sakatlığa Göre Düzeltilmiş Yaşam Yılı) Kaybına Neden Olan Temel Nedenler: Hastalıklar DALY (%) 1.Perinatal Nedenler 2.İskemik Kalp Hastalığı 3.Serebrovaskuler Hastalık 4.Unipolar Depresif Hastalıklar 5.Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 6. Kongenital Anomaliler 7.Osteoartritler 8.KOAH 9.Trafik kazaları 10.Demir Eksikliği Anemisi 8.9 8.0 5.9 3.9 3.8 3.0 2.9 2.8 2.4 UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye

ULUSAL HASTALIK YÜKÜVE MALİYET-ETKİLİLİK (UHYE-ME) PROJESİ Hem kanıta dayalı, hem de maliyet etkililik kriterlerini karşılamamıza yardımcı olacak bir çalışmadır. Sağlık hizmetlerinin planlanması ve sunumunda gerekli olan toplumsal öncelikleri saptamaya yardımcıdır. Sağlık bakım sisteminde karar verici otoriteleri bilgilendirip, çalışmalarına yön veren bilimsel araştırmaların önceliklerinin belirlenmesinde yönlendiricidir. Toplumda risk altındaki ve sağlık hizmetlerine öncelikli gereksinimleri olan grupların saptanmasına yardımcı olur. Uygulanan politika ve tedavilerin etkinliliğini çlçer.

DALY Sakatlığa göre düzeltilmiş yaşam yılı (Disability adjusted life years)

YAŞAM KALİTESİNİ DÜŞÜREN HASTALIKLAR RİSK FAKTÖRLERİ OSTEOPOROZ YETERSİZ KALSİYUM ALIMI, HAREKETSİZ YAŞAM, İÇİLEN SU, ESTROJEN YETERSİZLİĞİ OSTEOARTRİT, DİSK HERNİSİ ŞİŞMANLIK, HAREKETSİZLİK, KAZALAR VARİSLER ŞİŞMANLIK, HAREKETSİZ YAŞAM SAFRA KESESİ HASTALIKLARI ŞİŞMANLIK , DİYET HEMOROİD ŞİŞMANLIK, DİYET, HAREKETSİZLİK DİŞ ÇÜRÜĞÜ VE DİŞ ETİ HASTALIKLARI DİYET, YETERSİZ DİŞ BAKIMI

BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE İLİŞKİSİ-I OBEZİTE - ŞİŞMANLIK Alınan enerji > Harcanan enerji Aşırı yemek yeme, enerjisi yüksek olan besinleri tercih etme, hareketsiz yaşam KALP DAMAR HASTALIKLARI Şişmanlık Fazla yağ alımı Fazla doymuş yağ alımı Kızartma, kavurma gibi pişirme yöntemleri Yetersiz posa alımı Fazla tuz tüketme - HT DİYABETES MELLİTUS Hareketsiz yaşam Gİ yüksek olan besinleri fazla tüketme

BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE İLİŞKİSİ-II KANSER Şişmanlık Yağ ve yağlı besinleri fazla tüketme Alkol tüketimi (Mide ve pankreas Ca) Fazla tuz ve tuzlu besinlerin alımı Yanmış, kızarmış besinleri tüketme, yağı kavurarak yeme (mide, pankreas, KC, barsak Ca) Sigara (AC Ca, sigara içenlerde C ve E vit. düzeyi düşer, risk ↓ ) Az posa tüketimi (kolon Ca) Yiyecek ve içecekleri sıcak tüketme, ağız ve diş bakımı yetersizli. (ağız içi, yutak kanserleri) Sarı ve yeşil renkli besinleri yetersiz tüketme (yetersiz A vit. ) Yetersiz C vit alımı (C vit: nitrit, nitrat) ( C vit: sigara içimi) Yetersiz E vit alımı (kızarmış, yanmış besinler, sigara ve hava kirliliği )

BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE İLİŞKİSİ-III HİPERTANSİYON Fazla tuz tüketimi Kalsiyumdan zengin besinleri (süt, yoğurt) yetersiz tüketme Potasyumdan zengin besinleri (sebze, meyve) yetersiz tüketme Fazla yağ alımı OSTEOPOROZ Yetersiz kalsiyum alımı (Kemik erimesi) (özellikle kemiğe kalsiyumun depolandığı adolesan dönemde) Hareketsizlik KANSIZLIK-ANEMİ Yetersiz C vitamini alımı Özellikle öğünlerde (her öğün domates, portakal, maydanoz) Yemeklerle beraber çay, kahve içme, özellikle koyu çay DİSK KAYMASI, VARİS, HEMOROİD Şişmanlık , Hareketsiz yaşam

YENİLEBİLEN BİTKİ VE HAYVAN DOKULARIDIR. BESİN NEDİR? YENİLEBİLEN BİTKİ VE HAYVAN DOKULARIDIR.

BESİN ÖGESİ Besinlerin içerisinde bulunan belli bir kimyasal yapısı olan organik ve inorganik öğelere denir. Besin Ögelerinin Sınıflandırılması: Organik / İnorganik Elzem / Elzem olmayan Makro besin öğeleri / Mikro besin öğeleri Enerji sağlayan / Enerji sağlamayan

Vücut için gerekli olan 6 besin ögesi vardır. Karbonhidratlar Proteinler Yağlar Vitaminler Mineraller Su

Besinler içerdikleri benzer BESİN GRUBU Besinler içerdikleri benzer besin öğelerine göre gruplandırılabilir. Besinler BEŞ GRUPTA toplanır.

BESİN GRUPLARI SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ ET, YUMURTA, KURUBAKLAGİL VE YAĞLI TOHUMLAR TAHILLAR SEBZE VE MEYVELER ŞEKER, YAĞ, BAL gibi saf enerji kaynakları Her gruptaki besinler birbirleri yerine kullanılabilir

BESİN YONCASI

Sağlıklı yetişkin bir bireyin günde 2-3 porsiyon süt ve ürünleri grubundan alması gerekir.

Yetişkin sağlıklı bir bireyin günde 2-3 porsiyon et grubundan tüketmesi gerekir.

Yetişkin bireyin enerji harcamasına bağlı olarak günde 6-11 porsiyon tahıl grubundan tüketmesi gerekir.

Bir günde 3-5 porsiyon taze sebze ve 2-4 porsiyon meyve tüketilmelidir. Özellikle, yeşil yapraklı sebze, portakal, domates, yeşil biber gibi vitamin C’ den zengin meyve ve sebzelerden günde en az bir porsiyon yenmelidir.

SAĞLIKLI BESLENME ÖNERİLERİ

Beş besin grubundan önerilen miktarlarda almaya özen gösterilmelidir. Öğün atlamamalı, az az sık sık yemek yemelidir. Günün en önemli öğünü sabah kahvaltısıdır.

Yüksek tansiyon ve birçok kronik hastalığa neden olan fazla tuz tüketimi azaltılmalıdır. İyotlu tuz kullanılmalıdır. Posa tüketimi arttırılmalıdır. Günlük posa alımını arttırmak için haftada en az 2 kez kurubaklagil tüketilmelidir.

Vitamin ve minerallerden zengin olan taze sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır.

Yemekler pişirilirken, yağda kızartma, kavurma gibi yöntemler yerine haşlama ve ızgara tercih edilmelidir. Sıvı tüketimi arttırılmalı, günde en az 1-1,5 litre sıvı alınmalıdır.

Pilav yaparken, besleyici değeri yüksek olan bulgur pirince tercih edilmelidir. Sütlü tatlılara şeker en son ilave edilmelidir.

Taze sebze ve meyveleri , mümkün olduğunca mevsiminde tüketmeliyiz Taze sebze ve meyveleri , mümkün olduğunca mevsiminde tüketmeliyiz. Aldığımız ürünlerin etiketlerini okumalı, imal tarihi ve son kullanma tarihlerine mutlaka bakmalıyız.

Yeterli ve dengeli beslenme ile beraber her yaşta fiziksel aktivite düzeyi yüksek tutulmalıdır.

Düzenli yapılan aktivite, Kalp damar hastalıkları Hipertansiyon Diabetes mellitus Obezite Kanser Osteoporoz gibi kronik hastalıkların oluşmasını önler.Bu hastalıkların tedavisinde de etkilidir. Psikolojik yararlar sağlar.

Yeterli, dengeli, sağlıklı ve moral yükseltici bir beslenme için 1-2 besin türünden yeme yerine, değişik tür besinlerden gerektiği miktarlarda yenilmelidir.