HELMİNTLER
Çok hücrelidirler. Vücutları omurgasız olmasına karşın, değişik organ sistemleri bulunabilir. Helmintlerin yumurta, larva ve erişkin dönemleri ve bir veya daha fazla arakonak gereksinimi olabilir.
Bulaşma yumurtaların değişik yollarla alınmasıyla olabildiği gibi değişik larval şekillerin değişik vektörler aracılığıyla insanlara bulaştırılması yoluyla da olmaktadır.
İnsan vücuduna giren yumurta veya larva sayısı kadar helmint vücutta gelişir yani insan vücudunda (S. stercoralis hariç) genellikle çoğalamazlar. Erişkin Yumurta Larva Erişkin döngüsü olmaktadır.
Erişkinler genellikle insanlarda hastalık oluşturan form olmasına karşın, bir kısmının larvaları insanlarda hastalık meydana getirir.
Üç sınıfta İncelenmektedirler; Nematodlar vücutları silindir şeklinde, erkek ve dişisi bulunur. Sestodlar baş kısmı genellikle armut şeklinde ve sonradan gelen vücut bölümleri yassı ve halkalardan oluşmuştur.
Her halkada erkek ve dişi organlar bulunur ve halkasal hermafrodiz gösterirler. Trematodlar vücutları yaprak şeklinde yassı, ağız çekmeni hem gıdaların alımından hem de atıkların atılmasından sorumludur.
NEMATODLAR (Yuvarlak Solucanlar) Nematodlar uçlarda sivrilmiş silindirik vücutlu solucanlardır. İnsan, hayvan ve bitkilerde parazitlik yapan 500.000 dolayında nematod bulunmaktadır. Yumurta, larva,erişkin, yumurta döngüsünde yaşamları devam eder.
intestinal nematodlar İnsanlar için Önemli bağırsak nematodları: Konağa giriş yollarına göre; Ağızdan yumurta ile alınanlar: Ascaris lumbricoides (ascariasis), Trichuris trichiura (trichuriosis), Enterobius vermicularİs (kılkurdu),
Larvaların deriden girmesiyle: Strongyloİdes stercoralis (strongyloidosis), Ancylostoma duodenale ve Necator americanus (çengelli solucanlar). E. vermicularis ve T. trichiura tamamen bağırsaklarda yaşarken diğerlerinin intestinal ve doku safhaları bulunmaktadır
Ascaris lumbricoides (Büyük bağırsak solucanı) Epidemiyoloji Dünyada yılda 1 milyar kişi enfekte olmakta ve 20 000 kişide hayatını kaybetmektedir. Bütün yaşlarda ve bütün ırklarda ve cins farkı gözetmeksizin hastalık görülebilmesine karşın özellikle insan dışkısının gübre olarak kullanıldığı fakir kırsal kesimlerde ve 5-9 yaş grubu çocuklarda sıklıkla görülmektedir.
Askaris dişileri yaklaşık 20-40 cm, erkekleri 15-20 cm boyunda 4-6 mm eninde iki tarafı sivrileşmiş yuvarlak kremsi beyaz pembemsi renkte parazitlerdir.
5-10°C de 2 yıl, Uygun ortamlarda 6 yıl, Oksijen yokluğunda 3 ay canlı kalabilirler, Kışın donmaya dirençlidirler, Kimyasal dezenfektanlara (%2 formol, %50 HCl, potasyum dikromat vb.) karşı dirençli olmasına karşın 40 °C de 15 dakikada ölürler.
Kesin konağı insandır, arakonağa gereksinim yoktur. Erişkin form ince bağırsaklarda genellikle jejenum ve ileumde yaşar, Erişkin bir dişi günde 240 000 (25 milyon ömrü boyunca) kadar yumurta yumurtlayabilir.
Dışkiyla atılan ve döllenmiş yumurtadan çevre koşullarına bağlı olarak 21-30 °C, ılık, rutubetli (%50 nisbi nem) ve gölge toprakta 2-6 hafta da larva gelişir.
Enfektif yumurta gıdalarla yenince larva yumurtadan çıkar ve bağırsak mukozasına İnvaze olup (venül veya lenfatiklere girerek) portal ve sistemik dolaşımla akciğerlere taşınır. Alveolar boşluğa geçen larvalar bronşial ağacı takip ederek boğaza gelirler ve tekrar yutulurlar. Bağırsaklara ulaştıktan sonra erişkin forma gelişirler ve genellikle jejenumda yerleşirler.
Hastalık ve Semptomlar Hastalık belirtileri alman yumurta veya ba-ğırsaklarda bulunan erişkin sayısına bağlıdır. Fazla yumurta alımıyla doğru orantılı olarak akciğer belirtileri artarak gözlenebilir.
Larvalara ait pulmoner dönemdeki bulgular; ateş, kuru öksürük, dispne
Erişkinlere ait semptomlar kısmen bağırsaklardaki solucan yüküyle ilişkilidir. 10-20 solucan dışkı incelemesinde saptanmanın dışında hiçbir bulgu vermeyebilir.
En yaygın bulgular; Karın ağrısı, Daha ağır vakalarda, yorgunluk, kilo kaybı, anorexia, karın şişliği/ aralıklı olarak hafif İshalli dışkılama ve bulantı saptanabilir. Ürtiker, ağızdan geceleri salya akması ve dilde kenar papilaİarda hipertrofi(solucanlı dili) saptanabilir.
Çok sayıda solucanın bulunması halinde bağırsak tıkanması ve perforasyonuna neden olabilir veya solucanlar safra yollarına girerek tıkanmaya neden olabilirler. Konağın ağır başka bir hastalığı durumunda değişik organlara göç edebilirler ve ağızdan çıkabilirler.
Tanı Klinik bulgular spesifik olmadığı İçin tam yumurtaların dışkı muayenesinde saptanmasıyla yapılabilir. Bazı durumlarda erişkinler dışkıyla veya ağız yoluyla atılabilir. Balgamda nadiren larvalar saptanabilir.
Tedavi ve Kontrol Tedavisinde Albendazole, Mebendazole veya Pyrantel pamoate verilebilir. Korunmada diğer paraziter hastalıklarda da olduğu gibi hijyen kurallarına uymak, insan dışkısının açıkta bırakılmaması ve gübre olarak kullanılmasının önlenmesini sağlamak en geçerli yöntemdir.
Enterobius vermicularis (kıl kurdu) Kıl kurdu dünyada yaygın olarak bulunmakta ve yalnızca insanlarda enfeksiyon yapabilmektedir. Dünyada en yaygın görülen helmint hastalığıdır, Özellikle çocukların kalabalık bulunduğu; okul, yurt ve kreş gibi yerlerde hastalık sıklıkla görülmektedir. Erişkinlerde hastalık nadir görülmesine karşın, çocukların enfekte olduğu ailelerde erişkinler de kolaylıkla hastalığa yakalanabilmektedir.
Morfoloji Erişkinler sarımsı beyaz, etrafı, ön uçta genişleyip ve yassılaşarak iki yanda çıkıntı oluşturan kutikül ile kaplı, Yumurtalar oval fakat bir tarafından asimetrik olarak düzleşmiş (D harfine benzer) şekillidirler, Renksiz oldukları için içerisinde larva rahatlıkla görülebilmektedir, Yumurtalar 20-25 °Cde bir hafta canlı kalabilirler fakat güneş ışığı ve kuruluğa duy arlıdırlar.
Yaşam döngüsü Erişkin formu insanların sekuma yakın kalın bağırsağında yaşamaktadır. Erişkin dişiler yumurtlayacakları zaidin yaklaşık 10,000 yumurta bırakabilirler, geceleyin anüsün dışına çıkarak peri anal bölgeye deri üzerine yumurtalarını bırakmaktadırlar. İçerisinde larva bulunan yumurta burada ve uygun ortamlarda 4 saat içerisinde gelişerek infektif hale gelmektedir.
Perianal bölgenin kaşınması sonucu yumurtaların eller aracılığıyla alınmasıyla yayılabilir. Yumurtanın alınmasından sonra larva incebağırsaklarda serbestleşir ve bağırsakları izleyerek incebağırsakların son kısmında erişkin şekle ulaşır ve kalın bağırsaklarda yerleşmektedir. Erişkin form yaklaşık 2 ay bağırsaklarda kalabilmektedir.
Hastalık ve Semptomlar Kıl kurdu genellikle hafif belirtiler oluşturmaktadır. Sıklıkla erişkin dişilerin göç ederek yumurta bırakmasına bağlı olarak geceleri olan perianal, perineal veya vaginal irritasyona bağlı kaşıntı en tipik belirtisidir.
Hastalarda uykusuzluk, gece korkuları, öksürük nöbetleri, kramplar gelişebilir ve bazı durumlarda karın ağrısı, bulantı, kusma saptanabilir. Yumurtadan çıkan larvaların özellikle kız çocuklarında genital bölgeye geçerek irritasyona bağlı sistit, vaginit, endometrit ve salpingite neden olabilir.
Tanı Kesin tanı erişkinlerin veya yumurtaların perianal bölgeden, sabahleyin tuvalete gitmeden selofan bant yöntemi ile saptanmasıyla konabilmektedir. Selofan bandın üç kez tekrarlanması saptanma oranını artırmaktadır. Yumurtaların anüse bırakılmasından dolayı dışkıda yumurta saptanması nadirdir.
Tedavi ve Kontrol Pyrental pamoate, Mebendazole, Albendazo- lekullaralabilir. Bütün ailenin 10-14 gün ara ile tedavi edilmesi ve temizlik kurallarına uymaları ve el yıkama kurallarına uymaları korunma için son derece önemlidir.
Trichuris trichiura (kamçılı solucan) Trichuriasis çocuklarda (5-15 yaş) sıklıkla görülen bir paraziter hastalık olarak özellikle başta Asya kıtasında kırsal kesimde olmak üzere bütün dünyada bulunmaktadır. Bütün dünyada kötü hijyen ve sanitasyonla (insan dışkısının açıkta bırakılması) ilgili olarak bulunmaktadır.
Trichuris yumurtaları limon veya beyzbol topu veya fıçı benzeri her iki tarafında meme başı (tıkaç) gibi çıkıntı şeklinde yapılar bulunmaktadır.
Dışkıyla atıldıkları zaman içlerinde embriyo bulunmamaktadır. Yumurtalar kuruluğa, sıcağa ve soğuğa askaris yumurtalarım dan daha az dirençlidirler. Kuru ortamda 37 °C de 15 dakika canlı kalabilirken, 52°C üstü ve -9°C altı dereceler öldürücüdür.
Yaşam döngüsü Enfeksiyon içerisinde embriyo bulunan yumurtanın ağızdan alınmasıyla başlar. Larva üst ince bağırsaklarda yumurtadan çıkmakta ve burada villuslara penetre olarak 3-10 gün kakmaktadır. Erişkin olmasıyla birlikte sekuma geçer ve burada mukozaya vücudunun ön kısmını gömerek iyice tutunur.
Bir erişkin günde 0,005 ml kan emebilir. Yumurtanın alımından sonra 30-90 gün içinde yumurtlayacak erişkinlik dönemine ulaşırlar ve her gün 3000-10,000 yumurta üretebilirler. Erişkinler yaklaşık 5-6 yıl bağırsaklarda yaşayabilirler. Yumurtalar dışkıyla atılır ve rutubetli toprakta 2-4 haftada embriyon oluşmaktadır.
Hastalık ve Semptomlar Semptomlar solucanın bağırsaklarda yaptığı hasarla ilişkilidir. Karın ağrısı, anemi, kanlı mukoid diare, zayıflama ve gelişme geriliği sıklıkla saptanan belirtilerdir. Aşırı tenezm (dışkılama sırtasında acı ) sonucu rektum prolapsusu ile sonuçlanan bir ağır tablo oluşabilir.
Tanı Semptomların saptanması sonucu klinik öntanı dışkıda tipik yumurtaların gösterilmesiyle doğrulanabilir.
Tedavi ve Kontrol Mebendazole, Albendazole kullanılabilir. Korunmada her zaman olduğu gibi saptanan hastaların tedavi edilmesi hastalık kaynağını ortadan kaldırmak için önemlidir. Hijyen ve sanitasyonun İyileştirilmesi yine diğer parazi- ter hastalılarda olduğu gibi hastalığın kontrolünde son derecede önemlidir.