Psikodrama Kuram ve Temel Kavramlar

Psikoterapinin amaçları Varolan belirtilerin ortadan kaldırılması, geriletilmesi veya değiştirilmesi Bozulmuş davranış örüntülerinin değiştirilmesi Olumlu kişilik değişiminin ve gelişiminin hızlandırılması

Drama-Yaparak anlatım Yapmak sözden önce gelir Bir düşünceyi beden diliyle, hareketle anlatım İçsel bir durumun, bir tasarımın, bir düşüncenin eyleme dönüşmesi

Drama Dramayla birey düşünür, plan yapar, organize eder ve düşüncesini eyleme dönüştürerek uygular Bu süreçte yaşantılar yoluyla yeni davranış ve duyguları öğrenir, deneyim sahibi olur Böylece birey duygularını kontrol edebilme, değiştirebilme, düşüncelerini ifade edebilme, konuşarak iletişim kurabilme gibi yeteneklerini geliştirir

Jacob Levi Moreno 1889-1974 1920’ lerde geliştirdi Sosyometri olarak isimlendirdi İlk on yılda psikoterapi uygulaması,1930lardan sonra pedagoji, endüstri, sosyoloji alanlarına aktarıldı 1974’te Prof Dr Abdülkadir Özbek tarafından Türkiye’de uygulanmaya ve eğitimi verilmeye başlandı

Moreno'ya göre Her türlü canlılığın en önemli belirtisi olan eylem, kosmik bir olaydır ve varlığı insandan çok öncelerine dayanır Moreno, eylemin insan yaşamındaki öneminden hareketle, insanların duygu ve düşüncelerini eylem halindeyken ifade edebilecekleri bir tedavi yöntemi olarak psikodramayı geliştirmiştir

Moreno’ya göre İnsan sosyal bir varlıktır ve doğası gereği sosyal çevresiyle ve kosmosla ilişkiye girer İnsanlar kendileri ve çevreleri ile anlamlı, sevgiye dayanan, yaratıcı ilişkiler kuramazlarsa nevroz ortaya çıkar İnsanın varoluşu 4 boyutla tanımlanır; İnsanın yaşamında oynadığı rolün genişlik ve kapsamı Kendisi ile ilişkide bulunan tüm insanlarla oluşturduğu etkileşim ağı ve kendisini bağlı gördüğü grup dinamiğinin özelliği Sosyal atomu-duygusal ilişki dünyası Ait olduğu her gruptaki sosyometrik konumu

GÜÇ İLİŞKİ İLETİŞİM DUYGU

İlişki-rol İlişki anlık belirlenir, zamansal tanımlanır İlişki, şekillendiğinde bağlamı içinde değerlendirilmelidir Kişilerin ilişki öncesi, sırası ve sonrasında aldıkları ve birbirlerini koydukları pozisyonlar vardır Pozisyon tayininin yapılanması ile birlikte, kişilerin ilişki içindeki tanımlanmışlıkları eylemsellik düzeyinde, isimlerle nitelendirilen “ROL”lere dönüşür

Moreno’ya göre Sosyal evrendeki ilişkiler belirli yasalar çerçevesinde gerçekleşir (sempati-antipati, çekme-itme) Çekme ve itme özelliği insanın sosyalleşmesinde en önemli kaynaklar ve güçlerdir Empati, duygusal aktarım ve tele de sosyal-duygusal etkilerdir Bireyler bir grup ortamı içinde, diğerleriyle etkileşim içinde girdikleri rollerle, dolayısıyla kendileriyle ilgili farkındalık kazanırlar

Moreno’nun rol kuramı İnsan doğduğu andan itibaren yaşam boyunca belli roller alır. Rolleri gerçekleştirmekle cesaret ve güven duygusu kazanır Yaşamak istediği rolleri yaşayamaması ise sıkıntıya yol açar Rolü baskılamakla güven duygusu kaybolur, anksiyete ve regresyon ortaya çıkar Sosyal uyumları bozuk olan nevrozluların rol davranışları zedelenmiştir

Psikodrama- İyileştirici sahneleme Moreno’nun deyimiyle; “Gerçeğin dramatik yöntemlerle keşfedilmesi bilimidir” Bireylerin yaşadıkları sorunları yeniden ele alıp sorgulama ve sahneleme biçimidir Dünyayı yaşanabilen boyutları ile, gerçeklerle, hayal edilebilenlerle, mümkün olan ve istenenlerle, mümkün olmayanlarla geri vermek, rüyalarımızı, fantazilerimizi canlandırmak, zaman ve mekan içinde gezintiye çıkmaktır

Psikodrama-Özgürleşme süreci Çeşitli yaşam durumlarının, kişilik, kişiler arası ilişki, çatışma ve duygu sorunlarının özel dramatik yöntemlerle keşfedildiği bir grup yöntemidir Ruh dünyamızın eyleme dönüşmesini, eylem açlığımızı gidermeyi, Katılıktan Spontanlığa Acting outtan Acting in’e geçmeyi Transferanstan Teleye sağlar

Psikodrama Bilişsel analiz yöntemlerini yaşantısal ve katılımcı boyutlarla bütünleştirir Grup terapisinin olanakları yanısıra sahneleme aracılığı ile “as if” yaşantılar oluşturarak davranışı da terapide kullanır Bireyin onu “acting out”a zorlayan dürtülerini, ona içgörü kazandırarak yapıcı bir şekilde “acting in”e dönüştürmesini amaçlar acting out- eylem aracılığı ile kendini ifade etme acting in- kendinin farkında oluş

Psikodramada amaçlar Yaşam durumlarını oyunda var olan “kurallar içindeki özgürlük” ögesini kullanarak yaratıcı süreçlere dönüştürmek yoluyla katılımcıların; Kendini keşfetme, başkalarını tanıma, kendini başkalarının yerine koyabilme fırsatı ve olanakları sağlama Geçmişi farklı bir kişisel boyutta yaşayarak bilinç alanını genişletme Sorun olan durumu ortaya koyarak inceleme “Acting out”a zorlayan dürtüleri yapıcı bir “acting in”e dönüştürme Birikmiş, engellenmiş duygu ve düşünceleri serbestleştirerek kendini gerçekleştirme

Psikodramada amaçlar Duygu, düşünce ve davranışları arasındaki etkileşimi görme Kendisi ile karşılaşmayı sağlama Beğendikleri, beğenmedikleri, kıskançlık, utangaçlık, saldırganlık, korku, çekicilik ve rekabetleriyle başa çıkmayı öğrenmek Başkası ile gerçek buluşmayı sağlama Kişiler arası ilişkilerde içgörü kazanmak ve yeni başa çıkma yolları geliştirme Rol repertuvarını genişletme

Bunların sonucunda Spontan, özgür, açık ve destekleyici iletişim gerçekleştirmek Şimdi ve buradaki yaşantılarda açık geri bildirim ve dürüst tepkiler vermek Yargılanma korkusu olmaksızın güven içinde davranmak Söz, düşünce ve davranışlarında tutarlı olmak Empati kurmak ve sorumluluk almak sağlanır

Bu amaçlar Şimdiki zamana odaklanma ve tüm üyelerin gruba aktif katılımı ile sağlanır Grup üyeleri çeşitli teknikler kullanılarak anlık değişikliklere sokulur, duyguları uyarılır ve yaşanan bu duygusal deneyim dışına çıkarak bu deneyimi anlaması, incelemesi sağlanır

Üyelerden beklentiler Kendilerini ifade etme ve incelemeye açık olmak O zamana dek kabul edemedikleri yönlerini farketmeye ve onların işlevini anlamaya çalışmak ve onlara alışmaya başlamak Başkalarıyla yakın ilişkiler kurma konusunda risk almak Yeni davranış biçimleri için risk almak Yüzleşmek Çatışmaları yapıcı bir şekilde ifade etmek

Psikodramada davranış değişikliğine yol açan etkinlikler Spontanlık eğitimi Atılganlık eğitimi Rol eğitimi Yeni davranışlar deneme Modelden öğrenme İçgörü kazanma

Psikodramanın temel dayanakları Teknik beceri Karşısındakine gönülden gelen açık bir sadelikle yaklaşmak için cesaret Yaratıcı tasarlama gücü Yöntem alanında belli bir olgunluk ve özdeneyim

Psikodrama eğitimi (3-6 yıl) Hazırlık aşaması 48 birim ya da yaklaşık saattır (2 hafta - üç ay) Birinci Temel Aşama 380 birimdir 1-3 yıl sürer. 60 birimi kuramsaldır., En az 72 en çok 96 birimi başka yöneticilerle yürütülmelidir. İleri aşama 500 birimdir 2-3 yıl sürer En az 260 birim eğitim grubu içinde bu grubu yönetmeyi, 60 birim kuramsal bilgiyi ve 160 birim de uygulamayı gerektirmektedir. Kişi dışarıda kendi grubunu yönetirken o gruba ilişkin süpervizyon almak durumundadır

Kavramlar rol katarsis spontanite yaratıcılık tele karşılaşma surplus reality

Rol Her etkileşimde insanın rolü, ona ipucu veren başka birisinin rol etkisiyle belirginleşir ve biçimlenir Ben-sen ilişkisi rolünün belirlenmesinde en önemli etkendir “ben”i nasıl istiyorsun? “ben”i nasıl görüyorsun? “ben”im nasıl olmama izin veriyorsan, öyle olmak eğilimindeyim. Çünkü sevilmek, onaylanmak, farkedilmek, umursanmak isterim.

Rol Psikodrama grup ortamında bireyin diğeri ile etkileşimleri sırasında hangi rolü aldığını algılama, farketme olanağı sağlar (hangi kazanç-hangi bedel?, bunu değiştirmek ister mi?) Ben-sen ilişkisinin diğer bir boyutu da “sen”i kendi ihtiyaçlarım doğrultusunda, görmek istediğim gibi görmektir. Bu da aktarımsal ilişkilere zemin hazırlar Oysa sağlıklı ilişki “tele” ilişkisidir

Aktarım Aktarım, tam olarak gerçeğe dayanmayan bir kişilerarası ilişki biçimidir Bireyin geçmiş yaşamındaki ilişki kişisine bilinçdışı saplanması nedeni ile oluşur ve çoğu zaman insanlar arası ilişkilerin bozulmasından sorumlu tutulur Psikodramada duygusal aktarımı oyun şeklinde yaşamak ve grup içinden bilinçli olarak transferans taşıyıcılarını seçme olanağı vardır

Tele Karşıdakini görmek istediği gibi görmek değil, gerçekte nasılsa öyle görmek, nasılsa öyle davranmak, kendisini de olduğu gibi göstermek Uzak bir yakınlık İç içelik değil- karşı karşıyalık Açıklık Karşılıklı birbirini anlama, iletişim sıcaklığı, kendini tehlikesiz rahat bir ilişki içinde ve güvende hissetmeyi sağlar (koruyucu çevre)

Tele Tele, tek yönlü olan empatiden farklı olarak, iki ya da daha fazla bireyin iç dünyalarının karşılaşmasıdır Bir an için bireyler birbirlerinin iç dünyalarını, o sırada nasıl hissettiklerini kendi içlerinde yaşarlar

Katarsis Travmatik yaşantıların psikodrama sahnesinde tekrarlanması, iyileştirici / tedavi edici işleve sahiptir Moreno’ya göre’’ ikinci kez yaşanan her gerçek, birincinin verebileceği zarardan kurtuluştur ‘’ Geçmişin yeniden canlandırılması ile geçmişteki duygu yüklerinden arınma sağlanır İçgörünün gelişmesine ve kişi tarafından özümsenmesine zemin hazırlanır Böylece dönüştürücü sürecin başlaması kolaylaşır

Spontanite-Kendiliğindenlik Spontanlık, değişim için katalizördür Zarar görme/zarar verme korkuları ilişki felci, davranış katılaşması oluşturarak spontaniteyi azaltır Doğal, kendiliğinden oluş için; Güven duygusu Sezgilere yer verme Deneme duygusu Esnek olma Risk alma, yeniyi ve farklıyı araştırma gereklidir

Spontanlık Moreno'ya göre herkesin az veya çok kendisine ve dış dünyaya uyumunu sağlayan bir spontanlık potansiyeli vardır Yapıcı spontanlık: Yeni durumlara, koşullara uygun olumlu tepkiler ya da eski koşullara yeni tepkiler geliştirme Yıkıcı spontanlık: Bütün dürtülerin yersiz ve yanlış olarak açığa vurulması

Yaratıcılık Yeni bir senteze varmak, yeni bir ürün ortaya koymak Zor sorunlara anlamlı ve yeni çözümler üretme kapasitesi Güzelliğin farklı bir ifade ediliş tarzı, yeni bir anlayış, kavrayış geliştirme Spontanite ile paralel gider Psikodramada yönetici, bilinen tekniklerle sınırlı kalmak zorunda değildir, gerektiğinde yaratıcılığını kullanarak, bilinenlerin dışında birtakım etkinlikler, teknikler üretebilir, uygulayabilir

Yaratıcılık için koşullar (Carl Rogers) İç koşullar Deneyimlere açık olma Olayları değerlendirirken içe odaklanma Sorunla ilişkili farklı bileşenleri görebilmek ve çözüm aracı olarak kullanabilmek Dış koşullar Psikolojik güvenlik Psikolojik özgürlük

Yaratıcılığın aşamaları

Yaratıcılık Yaratıcılık karar verme ve sorun çözme yöntemleri içinde yatar

Karşılaşma (“a concept central to the existential movement”, Greenberg, 1974, 254). His famous poem of a meeting of two persons, eye to eye, is from his first publication, “Invitation to an Encounter”(1914).  Moreno is calling for a real relationship, an openness on the part of the therapist to make a real connection with the client so that there is a positive choice on the part of both to work together. Some transparency, immediacy, presence, warmth, sharing from the therapist can enable this to be established

. Anne Bannister writes that tele “differs from empathy in that it is two-way. There has to be an equal pull between therapist and client...Tele differs from transference...in that it is a “here and now” experience that does not have echoes from the past lives of either therapist or client. Tele contains trust and a belief that both participants can be creative together.”

Gerçek olmayan gerçeklik Hayal, rüya ve benzeri tüm soyut ruhsal yaşantılarımıza, bu arada geçmiş yaşantılarımıza ve geleceğe ilişkin fantezilerimizden oluşur (surplus reality) Zihinlerimizdeki bilişsel haritalar, bilişsel yaşantılar, fiziksel dünyaya eklenmiş önemli bir boyuttur. Bu boyutta yer alanlar fiziksel dünyada olanlara oranla, evren içinde daha fazla hareket özgürlüğüne sahiptirler

Gerçek olmayan gerçeklik Anılar, rüyalar, tasavvurlar, masalsı yaşantılar,varsanılar, deja-vu yaşantıları ve geçmişe, geleceğe ya da bugüne ilişkin hayaller psikodrama sahnesinde somutlaştırabilir Psikodrama sahnesinde bir hayalini, bir rüyasını ya da sevdiği bir masalı somutlaştıran bir baş-oyuncu, buradaki kahramanlarla ve nesnelerle tanışabilir, onlara dokunabilir, hatta bu sembollerin rolüne geçerek, onların kendisi için ne ifade ettiğini anlayabilir Gelecekte yapmayı tasarladığı bir şeyi canlandırabilir

KAYNAKLAR DÖKMEN, Üstün. Sosyometri ve Psikodrama. Sistem Yayıncılık, İstanbul Dr. Abdülkadir Özbek Psikodrama Enstitüsü Ltd. Şti. (2004-2005 Eğitim Yılı). Tarihçe, protokol yazma esasları, Ortak Eğitim Kurulu yapı ve işlevleri, TGPD ve AÖE yayınlarının listesi [Broşür]. Doğaner, İ.. Özbek, A. (1976). Psikodrama nedir ve grup psikoterapisindeki yeri. Grup Psikoterapileri Sempozyumunda sunulmuş bildiri, Ankara Tıp Fakültesi, Ankara. Schützenberger, A.A. (1995). Psikodrama: Yöntemlerin Bir Özet Sunumu. (A. Özbek, Çev.) Ankara: Grup Psikoterapileri Derneği Yayını Özbek A, Leutz G, (2003). Psikodrama: Grup Psikoterapisinde Sahnesel Etkileşim, Ankara: Abdülkadir Özbek Psikodrama Enstitüsü Yayınları