VARLIKLARIN İZLENMESİ Dönem Ayırıcı Hesaplar Diğer Dönen Varlıklar PROF. DR. METİN SABAN YRD. DOÇ. DR. HAKAN VARGÜN YRD. DOÇ. DR. SERHAN GÜRKAN

GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI Muhasebenin dönemsellik ilkesi gereği her türlü gelir ve gider gerçekleştikleri dönem içerisinde raporlanmalıdır. Dönemsellik ilkesinin sağlanması adına önceden ödenen giderlerin dönem ayrıcı hesaplara kaydedilerek, ilgili döneme kadar bu hesaplarda izlenmesi gerekmektedir. Önceden ödenen giderlere örnek olarak; bir yıllık kiranın peşin olarak ödenmesi, birden çok aya veya yıla yayılmış onarım harcamaları verilebilir. Benzer şekilde raporlama dönemi içerisinde tahakkuk etmiş ancak henüz tahsil edilebilir duruma gelmemiş olan gelirler de dönem ayırıcı hesaplarda izlenmektedir.

GELECEK AYLARA / YILLARA AİT GİDERLER İşletmeler, gelecek dönemlerde gerçekleşecek işlemlere ilişkin olarak önceden ödeme yapmış olabilirler. Bu duruma örnek olarak, 3 aylık kira gelirinin peşin ödenmesi, dergiye yıllık abonelik ücretinin peşin ödenmesi verilebilir. Yapılan peşin tahsilatın bir sonraki döneme ait olan kısmı aşağıdaki hesaplarda izlenmektedir; 180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı

ÖRNEK (i) İşletme, 01.10.20X1 tarihinde aylığı 1.000 TL’den ofis kiralamıştır. İşletme, 5 aylık kira bedeli olan 5.000 TL’yi peşin olarak ödemiştir. İşletmenin ödemiş olduğumuz 5.000 TL kira giderinin 3.000 TL kısmı 20X1 yılına; 2.000 TL kısmı ise 20X2 yılan aittir. Dolayısıyla 2.000 TL’nin 20X2 yılı giderleri arasına dahil edilmesi gerekmektedir.

Gelir ve gider açısından yıllık dönem uygulamasına tabi bir işletmede işletmelerde gelecek döneme sarkan peşin ödenmiş gider, bir sonraki yıl içerisinde tamamlanacaksa 180 Gelecek Aylara Ait Giderler hesabı kullanıl- maktadır. Eğer gelecek döneme sarkan peşin ödenmiş gider, bir sonraki yıl içerisinde tamamlanmayacaksa 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler hesabı kullanılmaktadır.

GELİR TAHAKKUKLARI HESABI Üçüncü kişilerden tahsili ya da bunlar hesabına kesin borç kaydı hesap döneminden sonra yapılacak gelirlerin, içinde bulunan döneme ait olan kısımlarının izlendiği hesaptır. Dönem sonlarında, döneme ait olarak hesaplanacak tutarlar ilgili hasılat ve gelir hesapları karşılığında bu hesaba borç kaydedilir. Sonraki dönemde, alacakların kesinleşmesiyle hesaptaki tutarlar bu hesabın alacağına karşılık ilgili hesapların borcuna geçirilerek kapatılır.

ÖRNEK (ii) İşletme 01.12.2013 tarihinde bankaya 100.000 TL’lik %10 faizli 3 ay vadeli hesap açmıştır. Envanter günü yapılması gereken kayıt aşağıdaki gibi olmalıdır.

31.12.2013 tarihi itibariyle işlemiş olan 850 TL faiz tahakkuk etmiş durumda ancak henüz tahsil edilebilir duruma gelmemiştir. 850 TL’yi 2013 yılı gelirleri arasında dahil edilmek için 181 Gelir Tahakkukları hesabına kaydedilmelidir.

DİĞER DÖNEN VARLIKLAR 190 DEVREDEN KDV 191 İNDİRİLECEK KDV 192 DİĞER KDV 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR 195 İŞ AVANSLARI 196 PERSONEL AVANSLARI 197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 198 DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR 199 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR KARŞILIĞI (-)

190 DEVREDEN KDV HS. Ay sonları itibari ile işletmeler, devlet adına tahsil ettikleri KDV tutarlarını izlediği 391 Hesaplanan KDV hesabı ile devletten alacakları KDV iadesini izledikleri 191 İndirilecek KDV hesabını karşılaştırmakta ve ortaya çıkan duruma göre hareket etmektedirler. KDV mahsubu olarak da adlandırılan bu karşılaştırma sonucunda iki olası sonuçtan biri ortaya çıkmaktadır. I. DURUM 391 HESAPLANAN KDV HS. > 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR

190 DEVREDEN KDV HS. II. DURUM 391 HESAPLANAN KDV HS. < 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 190 Devreden KDV hesabı, ilgili ay sonunda 191 İndirilecek KDV hesabının 391 Hesaplanan KDV hesabına göre fazlalık veren kısmının bir sonraki aya devredilmesi için kullanılan hesaptır.

ÖRNEK (i) İşletmemizin Mart 20X1 ayı sonu itibariyle KDV hesaplarının kalanları aşağıdaki gibidir. 191 İndirilecek KDV = 10.000 TL Borç Kalanı 391 Hesaplanan KDV = 8.000 TL Alacak Kalanı KDV mahsubuna ilişkin yevmiye kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

ÖRNEK (ii) İşletmemizin Nisan 20X1 sonu itibarıyla KDV hesaplarının durumu aşağıdaki gibidir. Nisan ayı için işletmemizin devletten alacağı KDV iadesi tutarı 2.000 TL + 5.000 TL = 7.000 TL olacaktır. İşletmemizin vergi dairesine ödemesi gereken KDV tahsilatı ise Nisan ayı için 8.000 TL’dir.

193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR HS. Geçici vergi uygulaması açısından işleyiş Peşin vergi olarak da bilinen geçici vergi yıllık gelir veya kurumlar vergisi, 3’er aylık dönemler itibariyle kümülatif olarak hesaplanmakta dolayısıyla 4 geçici vergi dönemi söz konusu olmaktadır. - Birinci Dönem : Ocak- Mart - İkinci Dönem : Ocak-Haziran - Üçüncü Dönem : Ocak-Eylül - Dördüncü Dönem : Ocak-Aralık Her döneme ilişkin hesaplanan geçici vergi 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar hesabının borcuna; 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabının ise alacağına kaydedilmektedir.

ÖRNEK (i) İşletmemizin 20X1 yılına ilişkin geçici vergi matrahları aşağıdaki gibidir. Kurumlar vergisi oranı %20’dir. Ocak – Mart = 6.000 TL Ocak – Haziran = 3.000 TL Ocak – Eylül = 7.000 TL Ocak – Aralık = 9.000 TL

Aynı kayıt diğer üçer aylık dönemler içinde yapılmalıdır Aynı kayıt diğer üçer aylık dönemler içinde yapılmalıdır. Diğer dönemlerde yevmiye kaydının sadece tutarı değişik olacaktır.

193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR HS. Stopaj uygulaması açısından işleyiş İşletmemizin elde ettiği gelir üzerinden kesilen stopaj tutarı, 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar hesabının borç tarafına kaydedilmektedir. 20.07.20X1 tarihinde işletmemizin bankadaki vadeli mevduatına 10.000 TL faiz tahakkuk ettiği; %15 stopaj kesildikten sonra geriye kalan tutarın işletmenin banka hesabına yatırıldığı hesap özetinden anlaşılmıştır.

195 İŞ AVANSLARI HS. İşletmeler, bazı durumlarda kendi adlarına herhangi bir hizmetin gördürülmesi, varlığın satın alınması veya bir giderin yapılması için işletme içinden veya dışından kişilerle anlaşmakta ve o kişilere avans ödemesi yapmaktadır. (i) İşletmemiz 02.03.20X1 tarihinde ofis binasında bakım – onarım işlerinden sorumlu olan personeline binanın elektrik tesisatının gözden geçirilmesi ve sorunların giderilmesi amacıyla 5.000 TL iş avansı vermiştir.

195 İŞ AVANSLARI HS. (ii) Sorumlu personel gerekli bakım ve onarım işlerini 10.03.20X1 tarihinde tamamlatmıştır. İş ile ilgili olarak 4.500 TL’lik harcama yapılmış, alınan belgeler ve geriye kalan tutar işletmemizin muhasebe departmanına teslim edilmiştir.

196 PERSONEL AVANSLARI HS. Personele, işletme adına yaptırılacak hizmet ve giderleri karşılamak üzere verilen iş avansları, personel ve işçilere maaş, ücret ve yolluklarına mahsuben önceden ödenen avansların izlendiği hesaptır. (i) İşletmemiz, 11.03.20X1 tarihinde çalışanlarından bir tanesini satış amaçlı iş seyahati için il dışına göndermiş ve yolluk avansı olarak 1.000 TL ödeme yapmıştır.

(ii) Personelimiz 13.03.20X1 tarihinde iş seyahatinden dönmüş ve 900 TL gider beyan etmiştir. Geriye kalan tutar işletmemize iade edilmiştir.

197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI HS. Sayımlar sonucunda tespit edilen kasa, stok ve maddi duran varlıklar noksanlarıyla, tesellüm sırasında ortaya çıkan noksanların geçici olarak kayıt ve izleneceği hesaptır. (i) 05.06.20X1 tarihinde yapılan sayım neticesinde işletmenin kasasında 10.000 TL eksik olduğu anlaşılmıştır. Noksanlığın nedeni ilk incelemede anlaşılamamıştır.

(ii) 30. 06. 20X1 tarihinde noksanlığın bankaya yatırılan 10 (ii) 30.06.20X1 tarihinde noksanlığın bankaya yatırılan 10.000 TL’nin kayıtlara geçirilmesinin unutulmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır.