OYUNUN GELİŞİM ALANLARINA ETKİSİ Doç. Dr. Ender DURUALP

OYUN Çocuklar için yaşamı öğrenme aracı olan oyun, çocuğun fiziksel, psiko-motor, duygusal, sosyal, zihinsel ve dil gelişimlerinde çok büyük öneme sahiptir. Oyun oynamayan çocuğun bedensel, zihinsel ve ruhsal yönden sağlıklı olduğunu söylemek mümkün değildir.

Fiziksel gelişim ve Oyun Oyun, çocuğun kas gelişimi, güneş ve temiz havadan yararlanması ve terleme yolu ile bedendeki zehirli atıkların atılması, çocukta biriken enerjinin boşaltılması gibi çocuğun fiziksel gelişimini çeşitli yollardan etkiler. Çocuğun beyin ve fiziksel gelişiminde etkili olan oyunlar, duyuların ve kas sistemlerinin gelişimine ve kontrolüne katkıda bulunur.

Çocuğun koşma, atlama, sıçrama, sürünme gibi fiziksel güç gerektiren oyunlar oynaması büyük kas motor gelişimini desteklerken, aynı zamanda dolaşım, solunum, sindirim ve boşaltım sistemlerinin düzenli çalışmasını sağlar. Aynı zamanda oksijen alımı, kan dolaşımı ve dokuların besin taşımasını artırır.

Oyun sırasında çocuğun bazı hareketleri sürekli tekrarlaması performansını kolaylaştırır ve kendine olan güvenini olumlu yönde etkiler. Hareketli oyunlar, çocukların aşırı ve hızlı kilo almasını önlemesi ve teknolojik araçlara bağımlı hale gelmesini engellemesi açısından da önemlidir.

Hareketli oyunlar, çocuğun çevresini, yaşadığı dünyayı tanımasını ve keşfetmesini sağlar. Çocuk doğadaki canlı cansız tüm nesnelerin özelliklerini tanıma fırsatı bulurken, denge, hacim, ağırlık gibi pek çok kavramı doğal bir şekilde öğrenir. Çocukta biriken enerjinin harcanması ise çocuğun nörotik, içe dönük ve alıngan bir yapıya sahip olmasını engeller. Ayrıca oyun yolu ile çocuk dinlenir, sağlık ve temizlik alışkanlıkları kazanabilir.

Çocukların enerjilerini harcamak için fiziksel-hareketli oyunlara gereksinim duyduğu, bu tür oyunlar sayesinde çocukların daha iyi uyuduğu ve yemek yediği, sonuçta sağlıklı olarak büyüme ve gelişme gösterdikleri bilinmektedir.

Motor gelişim ve Oyun Çocuklar oyun oynarken fiziksel olarak hareket ettiklerinden dolayı motor gelişimleri de olumlu olarak etkilenir. Oyun aktif bir yaşam biçimi sağlanmasında en doğal yollardan biridir. Okul öncesi dönemde yoğurma maddeleri ile oynama, makasla kesme, kalem ve fırça kullanma gibi etkinliklerin çocuğun el ve parmak becerilerinin gelişimine katkıları büyüktür.

Çocuğun oyunda koparma, kesme, tutma, bağlama, çözme, düğmeleme, yoğurma, delme, boyama, dikme, örme ve geçirme gibi etkinlikleri tekrarlaması, küçük kasların gelişimi destekler ve sonuçta günlük yaşamda kullanılan birçok becerinin kazanılmasını ve kullanılmasını sağlar.

Açık havada oynanan oyunlar, jimnastik ile ilgili oyunlar ve oyunlarda top, ip çember, bisiklet gibi araç ve gereçlerin kullanılması büyük kasların motor gelişimini olumlu yönde destekler. Oyun, çocuğun gücünü artırır, tepki yeteneğini geliştirir, büyük ve küçük kaslarını gerekli hızda kullanmayı sağlar, durgun ve dinamik dikkati geliştirir, organlar arasında eşgüdüm ve denge sağlar, çeviklik ve bedensel esneklik kazandırır.

Duygusal gelişim ve Oyun Oyun çocuğun ruh sağlığı açısından büyük önem taşır ve duygusal ilişkilerin başlatılması için en uygun ortamları hazırlar. Çocuğun duygusal yaşantısı ile oyun arasında bir ilişki olduğu ilk kez Freud tarafından ortaya konulmuştur. Mutluluk, sevinç, acı, korku, kaygı, dostluk, düşmanlık, kin, nefret, sevgi, sevme, sevilme, güven duyma, bağımlılık, bağımsızlık, ayrılık, ölüm gibi pek çok duygusal tepkiyi çocuk oyun yolu ile öğrenir.

Yaşamında gözlediği anne, baba, öğretmen gibi birden fazla rol üstlenen bireylerin birbirleri ile duygusal ilişkilerini ve tepkilerini oyunda yaşayabilir ve kendi ailesinde gözlediği anne ile çocuk arasındaki duygusal ilişkiyi oyunda ortaya koyabilir.

Duygusal gelişimde oyun çocuğa; duygusal tepkileri denetim altına almayı, çevredeki büyüklerin sürekli ilgisini beklemekten kurtulmayı (benmerkezcilik), duygusal sorunlarını ortaya koymayı, sevinç, mutluluk, hoşlanma gibi duyguları hissetmeyi, kendine güveni ve estetik duyguları geliştirmeyi öğretir ve sevgi gereksinimini sağlar.

Çocuk korku ve kaygı gibi olumsuz duygularını oyunda dramatize etme fırsatı bulur ve duygularını anlama ve ifade etme kolaylaşır. Oyun yolu ile diğer bireylerle olan iletişim becerilerinden keyif alır, yaşamda uyulması gereken kuralları öğrenir ve saldırganlığı kontrol altına alma becerisi geliştirir. Çocukların iç dünyasındaki olumlu ve olumsuz gelişmeleri bilmek ve olumlu hale getirebilmek için yönlendirmek oyunla mümkündür.

Sosyal gelişim ve Oyun Çocuk, sırasını beklemek, paylaşmak, başkalarının haklarına saygı duymak, hakkına ve eşyasına sahip çıkmak, sınırlamalara saygı duymak, düzen ve temizlik alışkanlıkları edinmek, söylenenleri dinlemek, kendini ifade edebilmek gibi toplum kuralları ve gereklerini en kolay ve zararsız biçimde oyun sırasında öğrenir.

Oyun, çocukların duygusal çatışmaları çözmelerine, dünya hakkında çeşitli hipotezler geliştirip onları test etmelerine, toplumdaki çeşitli sosyal rolleri ve statüleri keşfetmelerine ve akranları ile iyi ilişkiler kurmaya yarayacak sosyal becerileri geliştirmelerine yardımcı olur. Çocuklar oyun oynarken sosyal ortamlarla karşılaşmakta ve bu ortamlarda işbirliği yapmayı, yardımlaşmayı, paylaşmayı ve sosyal sorunları uygun yolla çözmeyi öğrenir.

Bu sosyal beceriler çocuklara sosyal çalışmalara tepkide bulunmada, olaylara başkalarının bakış açısından bakmada, vicdanı oluşturmada ve değerlendirmeler yapmada, arkadaşlık kurmada, hoşgörülü olmada, kendine güvenmede yardım eder.

Çocuk Oyun Sırasında; Toplumsallaşmayı öğrenir. Toplumsal yaşamda cinsel rolünü kavrar. Kendi ve diğerleri kavramlarını kazanır. Çaba harcamayı, başladığı bir işi bitirmeyi, zevk almayı öğrenir. Kendi hak ve özgürlüklerini koruyabilir. Başkalarının hak ve özgürlüklerine saygı göstermeyi öğrenir. Yardımlaşmayı, paylaşmayı, işbirliğini ve birlikte çalışmayı öğrenir.

Önder ya da üye olmayı, yenme ve yenilmeyi öğrenir. Görgü kurallarını öğrenir ve uygular. Deneme-yanılma yolu ile doğruyu bulmayı öğrenir. İletişim kurmayı, duygu ve düşüncelerini ifade etmeyi öğrenir. Çevresindeki nesne ve canlıları korumayı onlara zarar vermemeyi öğrenir. Doğa ve insan sevgisi, yurt sevgisi, ülkeye bağlılık gibi kavramları öğrenir.

Zihinsel gelişim ve Oyun Oyun, çocuğun dünyayı ve çevresini keşfetmesine, gerekli bilgileri edinmesine ve merak duygusunu tatmin etmesine olanak sağlar. Oyun yolu ile çocuk mantık yürütmeyi, seçim yapmayı, sebep-sonuç ilişkileri kurmayı, dikkatini toplamayı, kendini bir amaca yöneltmeyi öğrenebilir.

Çocuk şekil, renk, boyut, ağırlık, sayma, tartma, zaman, mekân, uzaklık ile ilgili kavramları, erime, kuruma, buharlaşma, soğuma gibi doğa olaylarını öğrenmeyi, eşleştirme, sıralama, sınıflama, analiz, sentez, değerlendirme, problem çözme gibi zihinsel süreçlerin işleyişini hızlandırmayı, nesneleri tanımayı, tanımlamayı, işlevlerini kavramayı ve kullanmayı oyun yolu ile kazanır.

Oyun en etkili, en kolay ve formel olmayan öğrenme yoludur Oyun en etkili, en kolay ve formel olmayan öğrenme yoludur. Oyun sırasında çocuklar, dikkatlerini yoğun bir biçimde çalıştıkları işe verirler, güdülenirler ve bundan oldukça fazla keyif alırlar. Bu bağlamda oyun öğrenmeye odaklanma aracı olarak kolaylaştırıcı rol oynar. Oyun temelli öğrenme kalıcı ve aktif bir öğrenme yaşantısı sunar.

Dil gelişimi ve Oyun Oyun, çocuğun sözcük dağarcığını geliştirir, çocuğa rahat konuşma ve düşüncelerini açıklama alışkanlığı kazandırır, soru sormayı, yeni bilgiler edinmeyi, nesneleri, araç-gereçleri tanımayı, adları öğrenmeyi, işlevleri kavramayı ve onları kullanmayı öğretir.

Çocuk oyun sırasında dili; sözlü olarak ifade edilenleri anlama, yeni sözcükler kazanma, duygu ve düşüncelerini anlatma, problem çözümleyebilme, tahminlerde bulunma, bilgi aktarma amacıyla kullanır. Çocuklar dil ve düşünceyi etkin bir biçimde kullanmayı oyun yoluyla geliştirir. Semboller kullanma, nesneleri, kişileri, durumları zihinde canlandırma ve imgeler oluşturma da oyun sırasında gelişir. Somut işlemlerden soyut düşünmeye doğru geçiş oyunlar sırasında deneyimlenir.

Kaynaklar Aral, N., Gürsoy, F. ve Köksal, A. (2001). Okul öncesi eğitimde oyun. İstanbul: Ya-Pa Yayın Pazarlama San. ve Tic. A.Ş., Kaptan Ofset. Durualp, E. ve Aral, N. (2014). Oyunun gelişimi ve türleri. Her yönüyle okul öncesi eğitim 3. (Ed: A.B. Aksoy), (s. 231-254). Ankara: Hedef CS Basın Yayın. Maden-Ellialtıoğlu, F. (2005). Okul öncesi dönemde oyun ve oyun örnekleri. İstanbul: Ya-Pa Yayın Pazarlama San. ve Tic. A.Ş. Sevinç, M. (2004). Erken çocukluk gelişimi ve eğitiminde oyun. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. Seyrek, H. ve Sun, M. (2005). Okul öncesi eğitimde oyun. İzmir: Müzik Eserleri Yayınları. Tuğrul, B. (2014). Oyunun gücü. Oyun. (Ed: A.B. Aksoy), (3-24), Ankara: Hedef Yayıncılık.