Anlatan: Adnan Hadzimusiç İŞ HUKUKU VII Anlatan: Adnan Hadzimusiç

Toplu iş hukuk bolumunde incelenecek konular: - Sendikalar - Toplu İş Sözleşmeler - Grev - Lokavt

SENDİKA SENDIKANIN TANIMI VE UNSURLARI TANIM Sendika: İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin bir araya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluş.

SENDIKA KURMA HAKKI VE İŞGİLİ MEVZUAT ANAYASA, MADDE 51- (Değişik: 3/10/2001-4709/20 md.) Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz. Sendika kurma hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

SENDİKAYA İLGİLİ MEVZUAT Şu anda uygulanan 2012 yılında yürürlüğe giren 6356 sayılı SENDİKALAR VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ KANUNU

B) UNSURLAR 1- Ortak amaç: çalışma ilişkilerindeki ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek 2- Özgürce kurabilme: 1982 Anayasasına dayanarak önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma prensıpı uygulanır, Sendika kurma hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. 3- Bağımsızlık: işçi ve işveren sendikaları birbirine karşı bağımsız, biribirinden tardın veya bağış alamaz, siyasi partilerden dr yardım ve destek alamaz ve benzeri, 4- Özel hukuk tüzel kişiliğe sahıp olma: Kuruluşlar, kurucularının kuruluşun merkezinin bulunacağı ilin valiliğine dilekçelerine ekli olarak kuruluş tüzüğünü vermeleriyle tüzel kişilik kazanır. 5- Sendika yönetimin demokratik ilkelere uygunluk ilkesi: Anayasanın 51’nc maddesinde Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz.

SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜ SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜN KAVRAMI 1-Bireysel sendika özgürlüğü Olumlu sendika özgürlüğü: bireylerin sendikaya özgürce kurabilmesi be sendikaya özgürce üye olabilmesi. Olumsuz sendika özgürlüğü: Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz. 2-Kolektıf sendika özgürlüğü: sendikanın varlıklarını devlete karşı korunmuş (sendika özgürce kuruluyor) ve faaliyetleri güvence altına alınması

B- SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜNDEN YARARLANANLAR MADDE 17 – (1) On beş yaşını dolduran ve bu Kanun hükümlerine göre işçi sayılanlar, işçi sendikalarına üye olabilir. (2) Bu Kanun anlamında işveren sayılanlar, işveren sendikalarına üye olabilir. Kamu görevliler açısından bayı sınırlamalar var, örn. Yüksek yargı organlar üyeleri, hakim, savcı MİT mensupları Silahlı Kuvvetler mensupları sendika kuramazlar ve sendikalara üye olamazlar. C- YABANCILARIN DURUMU Yabancılar da sendikaya üye olabilir, sendika kurucusu olabilir ve sendika organlarına seçilebilir,

D- BİRDEN FAZLA SENDİKAYA UYELİK İşçi veya işverenler aynı işkolunda ve aynı zamanda birden çok sendikaya üye olamaz ! Ancak aynı işkolunda ve aynı zamanda farklı işverenlere ait işyerlerinde çalışan işçiler birden çok sendikaya üye olabilir. İşçi ve işverenlerin bu hükme aykırı şekilde birden çok sendikaya üye olmaları hâlinde sonraki üyelikler geçersizdir.

İŞKOLUNA GÖRE SENDİKALAŞMA İLKESİ Dünya ülkelerinde genelde işçi veya işveren sendikaları mesleğe göre veya iş koluna göre kurulur. 6356 s. Sendikalar ve TİS Yasasına göre, sendikalar iş koluna göre kurulur ve bir işyerinin girdiği işkolun tespiti Çalışma ve Sosyal Bakanlığınca yapılır. İşkolları cetveli 6356 sayılı Yasanın ekinde gösterildi ve 20 iş kolu tespit edildi.

ÜST KURULUŞLAR Sendikaların üs kuruluşları olarak 6353 s. Yasaya göre sadece Konfederasyon dur. Konfederasyon: değişik işkollarında en az beş sendikanın bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşu dur.

SENDİKACILIĞIN TARİHÇESİ GENEL OLARAK SENDİKACILIĞIN GELİŞMESİ Grev olarak sayılan ilk iş bırakma eylemi İ.Ö. 1949 yılında Mısır’da daha iyi çalışma şartları elde etmek için İbraniler tarafından tuğla işi bırakması oldu. Orta çağda ustaları ve kalfaların örgütlenme hareketleri olu ve bu örgütlenmelere ‘Lonca’ denilirdi. Sanayi devri döneminde işçi sınıfı oluşmaya başladı ve daha iyi çalışma şartları elde etmek için öğütlenmiş biçimde mücadeleler başlıyor.

B) TÜRKİYE’DE SENDİKACILIĞIN TARİHİ GELİŞMESİ Osmanlı döneminde Anadolu bölgesinde ‘’lonca’’ şeklinde ahi birlikler vardı ve çalışanların ayrımı belirgin: gedik sahibi (işyeri sahibi) ile kalfalar. Osmanlının son dönemlerde, sanayii devrine ayak uyduramayan ülkede, yabancı sermaye girmeye başlamış ve yerli işçiler ucuz emek gücü aşır şartlar altında çalışıyordu. 1900 yılların başlarında Cemiyetler Yasasından sonra işçi kuruluşlar oluşmaya başladı. II dünya savaşın sonuna kadar kadarişçi kuruluşlar çoğalıyor ve dernekler adı ile faaliyetlerde bulunuyor. Çağdaş anlamda sendikacılık 82 Anayasası dönemi ile başlıyor.

SENDİKA VE KONFEDERASYONLARIN KURULUŞU 1- İŞÇİ SENDİKASI KURUCULUK ŞARTLARI İşçi sendikanın kurucusu olabilmek için gerekli koşullar: a) İşçi niteliğine sahip olmak: Fiil ehliyetine sahip ve fiilen çalışan gerçek veya tüzel kişiler sendika kurma hakkına sahiptir. b) Ehliyet sahibi olmak: ayırt etme gücüne sahip her ergin kişi ffil ehliyetine sahip (MK m.10) c) Belirli suçlardan hüküm giymemiş olmalı: 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama ve kaçakçılık suçlarından birinden mahkûmiyeti bulunanlar sendika kurucusu olamaz. d) En az 7 kişi bir araya gelmeli e) Fiilen çalışan olmalı

2 –İŞVEREN SENDİKASI KURUCULARI İŞİN ŞARTLAR İşveren sendikası kurucu gerçek kişi veya tüzel kişi olabilir. İşveren sendikasını kurucusu tüzel kişi ise kurucu koşullar tüzel kişiyi temsil eden gerçek kişi için de aranır. 3- KAMU GÖREVLİLER SENDİKASI KURUCULARI İÇİN ŞARTLAR Kamu görevliler sendikasının kurucusu olabilmek işin kişinin kamu görevlisi olarak çalışma şartı aranmaktadır.

SENDİKA VE KONFEDERASYONLARI KURULUŞ YONTEMİ 1- SENDİKALARDA KURULUŞ İŞLEMLERİ Tüzük hazırlamak Tüzüğün sendika merkezinin bulunacağı ilin valiliğine verilmesi İlan: Vali sendikanın tüzüğünü Bakanlığa gönderir ve Bakanlık 15 gün içinde sendikanın adını, merkezini ve tüzüğünü web sayfasında yayınlıyor. Kuruluşlar, kurucularının kuruluşun merkezinin bulunacağı ilin valiliğine dilekçelerine ekli olarak kuruluş tüzüğünü vermeleriyle tüzel kişilik kazanır. ! 2- KONFEDERASYONUN KURULUŞ İŞLEMLERİ a) Değişik işkollarından en az 5 sendikanın bir araya gelmesi b) Tüzüğün konfederasyonun merkezi bulunduğu il valiliğine verilmesi c) İlan

SENDİKANIN ORGANLARI GENEL KURUL YÖNETİM KURULU DENETİM KURULU DİSİPLİN KURULU

Genel kurulun görev ve yetkileri şunlardır: Genel kurul, sendikanın en üst organı, tüzüğüne göre üye veya delegelerden oluşur. Delege seçiminin usul ve esasları kuruluşun tüzüğü ile belirlenir. Ancak tüzüklere delege seçilebilmeyi engelleyici hükümler konulamaz. Genel kurulun görev ve yetkileri şunlardır: a) Organların seçimi b) Tüzük değişikliği c) Yapılacak ilk genel kurula sunulması ve geçmişe etkili olmaması kaydıyla ilgili makamlar veya mahkemelerce kanuna aykırı görülerek düzeltilmesi istenen konular hakkında yönetim kuruluna yetki verilmesi ç) Yönetim kurulu ve denetleme kurulu raporları ile yeminli mali müşavir raporlarının görüşülmesi d) Yönetim kurulu ve denetleme kurulunun ibrası e) Bütçenin kabulü f) Yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kurulu üyelerine verilecek ücret, tazminat, ödenek ve yolluklar ile sosyal hakların belirlenmesi g) Taşınmaz satın alınması veya mevcut taşınmazların satılması hususunda yönetim kuruluna yetki verilmesi ğ) Üst kuruluş kurucusu olma, üst kuruluşlara üye olma veya üyelikten çekilme h) Şube açma, birleştirme veya kapatma, bu konuda tüzükte belirlenen esaslar doğrultusunda yönetim kuruluna yetki verilmesi ı) Birleşme veya katılma i) Uluslararası kuruluşun kurucusu olma, uluslararası kuruluşlara üye olma veya üyelikten çekilme j) Kuruluşun feshi k) Mevzuat veya tüzükte genel kurulca yapılması öngörülen diğer işlemleri yerine getirme ve başka bir organa bırakılmamış konuları karara bağlama

İlk genel kurulu tüzel kişiliğin kazanılmasından, şubelerin ilk genel kurulu ise kuruluş tarihinden itibaren altı ay içinde yapılır. Olağan genel kurul en geç dört yılda bir toplanır. 2) YÖNETİM KURULU Sendikanın genel kurul dışında kalanların üye sayıları üçten az dokuzdan fazla olamaz; konfederasyonların yönetim kurullarının üye sayıları beşten az yirmi ikiden fazla ve şubelerin genel kurul dışındaki kurullarının üye sayıları üçten az beşten fazla olamaz. Genel kurul dışındaki organlara asıl üye sayısı kadar yedek üye seçilir. 3) DENETİM KURULU 3-9 üye 4) DİSİPLİN KURULU 3-9 üye

SENDİKA ÜYELİĞİ ÜYELİK MADDE 17 – (1) On beş yaşını dolduran ve bu Kanun hükümlerine göre işçi sayılanlar, işçi sendikalarına üye olabilir.. Sendikaya üye olmak serbesttir. Hiç kimse sendikaya üye olmaya veya olmamaya zorlanamaz. İşçi veya işverenler aynı işkolunda ve aynı zamanda birden çok sendikaya üye olamaz. Ancak aynı işkolunda ve aynı zamanda farklı işverenlere ait işyerlerinde çalışan işçiler birden çok sendikaya üye olabilir. İşçi ve işverenlerin bu hükme aykırı şekilde birden çok sendikaya üye olmaları hâlinde sonraki üyelikler geçersizdir. Üyelik başvurusu e-Devlet sistemi aracılığıyla yapılır ve 30 gün içinde red edilmezse kabul edilmiş sayılır ve üyelik başlıyor.

2) ÜYELİKTEN DOĞAN HAK VE BORİLAR 2.1. Üyelik hakları a) Sendikanın faaliyetlerden ve tesislerden faydalanma hakkı, b) Sendikanın faaliyet ve yönetimine katılma hakkı c) Üyenin korunmasına ilişkin haklar: tüzükte öngörülen ilkelere uyma talep hakkı, üyeler arasında eşitlik ilkelerine uyma talep hakkı be benzeri 2.2. Üyelik borçları a) Aidatı ödeme borcu: Üyelik aidatının miktarı kuruluşların tüzüklerinde belirtilen usul ve esaslara göre genel kurul tarafından belirlenir. Üyelik ve dayanışma aidatları, yetkili işçi sendikasının işverene yazılı başvurusu üzerine, işçinin ücretinden kesilmek suretiyle ilgili sendikaya ödenir. ödenmesi gereken aidatı kesmeyen veya kesmesine rağmen bir ay içinde ilgili işçi sendikasına ödemeyen işveren, bildirim şartı aranmaksızın aidat miktarını bankalarca işletme kredilerine uygulanan en yüksek faiziyle birlikte ödemekle yükümlüdür. b) Sendika düzenine uyma borcu

3- ÜYELİĞİN DEVAMI VE ASKIYA ALINMASI İşsiz kalmasından 1 sene kadar işçi sendikasına üyelik sona ermez, Sendika ve şubelerin organlarına seçildiğinde üyelik devam eder, Herhangi bir askeri ödev bedeniyle silah altına alınanların sendika üyeliği bu süre boyunca askıda kalır, Malullük veya toptan ödeme alarak işten ayrılan işçinin sendika üyeliği sona erer ancak bu kişi çalışmaya devam ederse veya sendika organlarına seçilirse üyelik devam eder

4) SENDİKA ÜYELİĞİN SONA ERMESİ - Üyelikten çekilme ile: her üye, e-Devlet kapısı üzerinden çekilme bildiriminde bulunmak suretiyle üyelikten çekilebilir, - Üyelikten çıkarma ile, - Ölüm veya gaiplik karar ile gerçek kişiliğin sonu bulmasında veya tüyel kişinin fesih veya infisah ile sonu bulması ile, - İşveren veya işveren vekili sıfatını kaybedenlerin sendika ve üst kuruluşlardaki üyelikleri ve görevleri, bu sıfatı kaybettikleri tarihte kendiliğinden sona erer. Ancak, tüzel kişiliği temsilen işveren vekili sıfatı ile işveren sendikalarına üye olanların bu sıfatı kaybetmeleri hâlinde tüzel kişiliğin üyeliği düşmez. Bu durumda işveren vekilinin kuruluş organlarındaki görevleri sona erer. - Sosyal Güvenlik Kurumundan yaşlılık veya malullük aylığı ya da toptan ödeme alarak işten ayrılan işçilerin sendika üyeliği sona erer.

SENDİKA GÜVENCELER Sendika yöneticiliğin güvencesi İşçi kuruluşunda yönetici olduğu için çalıştığı işyerinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi askıda kalır. Yönetici dilerse işten ayrıldığı tarihte iş sözleşmesini bildirim süresine uymaksızın veya sözleşme süresinin bitimini beklemeksizin fesheder ve kıdem tazminatına hak kazanır. İş sözleşmesi askıya alınan yönetici; sendikanın tüzel kişiliğinin sona ermesi, seçime girmemek, yeniden seçilmemek veya kendi isteği ile çekilmek suretiyle görevinin sona ermesi hâlinde, sona erme tarihinden itibaren bir ay içinde ayrıldığı işyerinde işe başlatılmak üzere işverene başvurabilir. İşveren, talep tarihinden itibaren bir ay içinde bu kişileri o andaki şartlarla eski işlerine veya eski işlerine uygun bir diğer işe başlatmak zorundadır. Bu kişiler süresi içinde işe başlatılmadığı takdirde, iş sözleşmeleri işverence feshedilmiş sayılır. 2) İşyeri sendika temsilciliğin güvencesi İşveren, işyeri sendika temsilcilerinin iş sözleşmelerini haklı bir neden olmadıkça ve nedenini yazılı olarak açık ve kesin şekilde belirtmedikçe feshedemez. Fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde, temsilci veya üyesi bulunduğu sendika dava açabilir.

SENDİKALARIN FAALİYETLERİ TANINAN FAALİYETLER 1- Sendikanın çalışma yaşamına ilişkin faaliyetler: Kuruluşlar, çalışma hayatından, mevzuattan, örf ve adetten doğan uyuşmazlıklarda işçi ve işverenleri temsilen; sendikalar, yazılı başvuruları üzerine iş sözleşmesinden ve çalışma ilişkisinden doğan hakları ile sosyal güvenlik haklarında üyelerini ve mirasçılarını temsilen dava açmak ve bu nedenle açılmış davada davayı takip yetkisine sahiptir. 2- Sendikaları sosyal faaliyetleri: Sosyal amaçlı yardımı ve destekleri yapma

B) YASAKLANAN FAALİYETLER Temel yasaklar: sendika ve konfederasyonların yönetim ve işleyişleri Anayasa’da belirtilen Cumhuriyet'in temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz. Siyasi faaliyetler yasağı: Kuruluşlar siyasi partilerin ad, amblem, rumuz veya işaretlerini kullanamaz. Ticari faaliyet yasağı: Kuruluşlar ticaretle uğraşamaz. Ancak, kuruluşlar genel kurul kararıyla nakit mevcudunun %40’tan fazla olmamak kaydıyla sanayi ve ticaret kuruluşlarına yatırımda bulunabilir. Kuruluşlar elde ettikleri gelirleri üyeleri ve mensupları arasında dağıtamaz. Ancak sendikaların grev ve lokavt süresince tüzüklerine göre üyelerine yapacakları yardımlar ile kuruluşların eğitim amaçlı yardımları bu hükmün dışındadır.

SENDİKALARIN DENETİMİ İç denetimi: sendikanın iç denetimi Denetim Kurulu ve Genel Kurul tarafından yapılır. Dış denetimi: Kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin mali denetimleri, en geç iki yılda bir 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa göre denetim yetkisine sahip yeminli mali müşavirlerce yapılır. Bu denetimin yapılmış olması, denetleme kurulunun yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.

SENDİKA VE KONFEDERASYONLARIN FAALİYETLERİN DURDURULMASI VE SONA ERMESİ Sendika ve TIS Yasasına göre bu hallerde sendika ve konfederasyonların faaliyetler durdurulur: Yasada öngörülen kuruluş koşullarının sağlanmadığını anlaşılırsa, Kuruluşta tüzük ve belgelerde yasalara aykırılık varsa, Anayasada belirtilen Cumhuriyetin niteliklerine ve demokratik esaslarına aykırı faaliyetlerde bulunmasından dolayı sendika ve konfederasyonun kapatılması işin açılan dava süresince

B) SENDİKANIN SONA ERMESİ MADDE 80 – (1) Kuruluşlar hakkında, bu Kanunda hüküm bulunmayan hâllerde 4721 sayılı Kanun ile 4/11/2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanununun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır. (2) Toplu iş sözleşmeleri hakkında, bu Kanunda hüküm olmayan hâllerde 4721 sayılı Kanun ve 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ile iş sözleşmesini düzenleyen diğer kanunların bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır. 1) Kendiliğinden sona ermesi: tüzel kişiliğin sona ermesiyle Yönetim kurulunun oluşturması olanaksız olursa, Olağan Gene Kurul toplantısı iki defa üst üste yapılmazsa Borç ödemede acze düşerse tüzel kişiliği sona erer. 2) Dağıtma (fesih) Sendika ve konfederasyon Genel Kurulunun karar ile her zaman feshedilebilir. 3) Kapatma Tüzük ve belgelerin kanuna uygun hâle getirilmesi üzerine mahkeme durdurma kararını kaldırır. Verilen süre sonunda tüzük ve belgelerin kanuna uygun hâle getirilmemesi hâlinde ise mahkeme kuruluşun kapatılmasına karar verir.

SONA ERMESİNDE SENDİKANUN MALVARLIĞININ DURUMU Tüzüğünde hüküm bulunması kaydıyla tüzel kişiliği sona eren sendikanın mal varlığı bu Kanuna göre kurulmuş aynı nitelikteki bir kuruluşa ya da üyesi bulunduğu üst kuruluşa; üst kuruluş üyesi değilse aynı nitelikteki bir üst kuruluşa bırakılabilir. Üst kuruluşun sona ermesi hâlinde, mal varlığı üyesi bulunan kuruluşlara bırakılabilir. Tüzükte hüküm bulunmaması hâlinde feshe karar veren genel kurul, mal varlığını yukarıdaki esaslara göre devredebilir. Tüzükte hüküm olmaması ya da fesih hâlinde; genel kurul kararının bulunmaması veya devrin ilgili kuruluş tarafından kabul edilmemesi hâlinde, tasfiye sonucunda kalacak paralar İşsizlik Sigortası Fonuna aktarılır ve mallar Türkiye İş Kurumuna devredilir.

SENDİKALARIN GELİR VE GİDERLERİ Sendikalar ve TİS Yasasına göre sendikanın giderleri bunlardan ibaret: a) Üyelik ve dayanışma aidatları, b) Tüzüklerine göre yapabilecekleri faaliyetlerden sağlanacak gelirler, c) Bağışlar, d) Mal varlığı gelirleri, mal varlığı değerlerinin devir, temlik ve satışlarından doğan kazançlar, Kuruluşlar; kamu kurum ve kuruluşları, siyasi partiler, esnaf ve küçük sanatkâr kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından yardım ve bağış alamaz !

SORULAR: 1-Sendıkanın tanımı açıklayınız SORULAR: 1-Sendıkanın tanımı açıklayınız? 2-Sendikayı en kaç kişi kurabilir? 3-Sendıkanın unsurları neler? 4-Olumlu ve olumsuz sendika özgürlükleri nedir? 5-Sendikaya kim üye olabilir? 6-Türkiye’de sendikalar neye göre kurulur? 7-Sendika’nın üst kuruluşu nedir? 6-İşçi sendikasının kurucusu olabilme şartlar neler? 7-Sendikanın organları neler? 8-Sendikanın kuruluş işlemleri sırasıyla belirtiniz? 9-Konfederasyonu en az kaç sendika kurabilir? 10-Sendikanın sona erme durumları belirtiniz? 11-Sendikanın gelir kaynakları neler? 12-Sendikalar kimlerden gelir sağlayamaz?