4.ÜNİTE IŞIK VE SES

Her Sesin Bir Kaynağı Vardır Ses günlük yaşantımızda önemli bir rol almaktadır.Sevincimizi,heyecanımızı,üzüntümüzü ses yoluyla ifade ederiz.Ancak yaşama sevincimizi canlı tutan seslerin yanında bizi rahatsız eden sesler de vardır.Gereksiz çalınan korna,kulağımızı tırmalayan sokak satıcılarının sesleri ve iş makinelerinin çıkardığı sesler sıkça karşılaştığımız örneklerdir.

Ses Kaynakları Çevremizde ses çıkaran insan, hayvan, su, rüzgâr, gök gürültüsü doğal ses kaynaklarıdır. Müzik aletlerinin, zilin, saatin, taşıtların ve makinelerin motorlarının çıkardığı sesler yapay seslerdir. Üç bardağa farklı miktarlarda su koyup bir demir çubukla bardaklara vurduğumuzda bardaklardan farklı seslerin çıktığını işitiriz. Sınıfın ortasına konulan bir saatin sesini saate yakın olan, kapı yanında veya pencere kenarında oturan arkadaşlarımız duyabildiğine göre ses her yönde yayılıyordur diyebiliriz. Bir arkadaşımız elindeki kalemi sıraya vurarak ses çıkarırsa kalemin yerini tespit edebiliriz. Görmediğimiz bir polis arabasının uzaklaşmakta ya da yaklaşmakta olduğunu sadece sesini duyarak anlayabiliriz. Duyma organımız sayesinde bir ses kaynağının yerini, bize uzakta veya yakında olduğunu söyleyebiliriz.

Doğal Ses Kaynakları Yapay Ses Kaynakları

Ses Her Yöne Yayılır Ses Nasıl Yayılır?  Ses bir enerji türüdür ve dalgalar halinde yayılır. Ses dalgalarının yayılabilmesi için ses dalgalarının kaynağından çıktığı ortamda taneciklerin olması gerekir. Bu nedenle ses dalgaları katı, sıvı ve gaz gibi maddelerde yani maddesel ortamlarda yayılabilir. Boşlukta, maddesel ortam yani tanecikler olmadığı için ses kaynağının titreşim sonucu yaydığı titreşim enerjisi taşınamaz ve ses boşlukta yayılmaz. Ses dalgaları su dalgalarına benzer fakat su dalgaları gibi görünen dairesel dalgalar şeklinde değil, görünmeyen küresel dalgalar şeklinde yayılır. Ses dalgaları, ortamdaki taneciklerin kendilerinin değil, taneciklerin titreşim enerjilerinin taşınması sonucu oluşur. Ses kaynağından çıkan ses dalgaları, yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini titreştirir. Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve bu nedenle ses bir tanecikten diğerine yayılır. Cisimlerin titreşmesi ile meydana gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses kaynağı ile kulağımız arasında katı – sıvı – gaz gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir.

Titreşim Sonucu Ses  Titreşen bir nesnenin başlattığı titreşimler dizisine ses denir. Sesin oluşabilmesi için titreşim hareketi gereklidir. Titreşim bir nesnenin ileri geri hareketidir. Titreşim yapan ses kaynakları havayı titreştirir. Titreşen hava yayılarak kulağımıza gelir ve bir etki oluşturur. Böylece ses işitilir.  Konuşurken elimizi boğazımıza dokundurduğumuzda gırtlağımızda bir titreşim meydana geldiğini hissederiz. Gırtlağımızda ses telleri adı verilen iki tane kas şeridi vardır. Konuşurken gırtlağımızdaki bu ses telleri hızla titreşir ve sesi meydana getirir. Ses telleri ne kadar hızlı titreşirse ses o kadar yüksek çıkar. Kadınların ses telleri kısa ve ince, erkeklerin ses telleri ise uzun ve kalındır. Bu yüzden kadınların ve erkeklerin sesleri birbirinden farklıdır. Saz, gitar, keman, mandolin ve balinası) ise çıkardığı sesle avını sersemletebilir, hatta öldürebilir.

Sesin İşitmedeki Önemi SESİN İŞİTMEDEKİ ÖNEMİ Bütün sesler havayı titreştirir. Kulak kepçesi tarafından toplanan hava, kulak zarına ulaştığında zarı titreştirir. Ses havada yayılırken havayı oluşturan taneciklerin titreşmesine neden olur. Titreşen tanecikler, çevresindeki diğer taneciklere enerji aktarır. Ancak ses, kaynağından uzaklaştıkça enerji aktarımında azalma olur. İnsan kulağı, her sesi duyamaz. Ultrasonografi, insanların işitemediği sesle çalışan bir cihazdır. Bu cihaz sayesinde anne karnındaki bebeklerin sağlık taraması yapılmakta ve cinsiyeti öğrenilebilmektedir.Sesin Şiddeti Değiştirilebilir Mi?Seslerin farklı şiddetleri vardır. sesin şiddetine gürlük denir. Ses şiddetini arttırmak ve sesimizi daha uzaklara duyurmak için megafon adı verilen bir alet kullanılır

Daha İyi Nasıl Duyabiliriz? Nasıl duyarız? Kulak, üç ana bölümden oluşur: Dış kulak, orta kulak ve iç kulak. Ses dalgaları dış kulağa girdiklerinde, bir borunun etrafında ince bir derinin sıkı bir şekilde gerili olduğu bir kanala doğru yol alırlar. Bu deri dış kulağı orta kulaktan ayırır ve bir kulak zarı görevi görür. Orta kulaktaki kulak zarının arkasında; çekiç kemiği, örs kemiği ve üzengi kemiği adı verilen üç küçük kemik vardır. Bunların hepsi hem kulak zarına hem de iç kulağa temas eder. Ses dalgaları zara çaptığında, bu üç kemik titreşir. Bu kemikler, içeride, deniz kabuğu şeklindeki iç kulaktaki akışkanın titreşmesine sebep olurlar. Bu kabukta yer alan kulak salyangozu, sesi sinirlere gönderir ve sinirler de beyne yollar. Beyin bunları tanır; bu tanımaya duyma denir. Gözlerimiz ve kulaklarımız bazen aldanır. Şimşeği gördüğümüz ve duyduğumuz zamanla, şimşeğin çaktığı zaman aynı değildir. Bunun sebebi ışığın sesten daha hızlı yol almasıdır. Kulaklarımız, gözümüzün görmesinden her zaman daha sonra duyar

Ses Kirliliği Ses Kirliliği Ses kirliliği; insanların işitme sağlığını ve algılama gücünü olumsuz yönde etkileyen, kişinin psikolojik ve fiziksel dengesini bozabilen, is verimini düşüren, çevrenin doğallığını bozan bir çevre sorunudur. Ses kirliliği kaynaklarının başında trafik sorunu gelir. Taşıtlardan çıkan fren sesleri, motor ve egzoz sesleri trafik gürültüsünün başında gelmektedir. Endüstrinin yoğun olduğu bölgelerde endüstri gürültüleri bu islerle uğraşan kişileri doğrudan etkilemektedir. Hatta tedavisi olmayan hastalıklara neden olabilmektedir

4. SINIF FEN (IŞIK ve SES) Soru 1 4.SINIF FEN (IŞIK ve SES) Soru 1. Varlıkları görebilmemiz için ne gereklidir? A) Ses B) Işık C) Enerji D) Güneş Soru 2. Aşağıdakilerden hangisi doğal ışık kaynaklarına bir örnektir? A) Mum B) Kibrit C) Güneş D) Lamba Soru 3. Aşağıdakilerden hangisi yapay ışık kaynaklarına bir örnektir? A) El feneri B) Güneş C) Ateş böceği D) Yıldızlar Soru 4. Canlıların yaşamındaki en önemli ve en büyük ışık kaynağı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ay B) Gezegenler C) Lambalar D) Güneş

Soru 5. Ders çalışırken ışık nereden gelmelidir Soru 5. Ders çalışırken ışık nereden gelmelidir? A) Sol arka B) Sol ön C) Sağ arka D) Sağ ön Soru 6. Ampulü icat eden bilim adamı kimdir? A) Isaac Newton B) Thomas Edison C) Albert Einstein D) Theodor Schwann Soru 7. Aşağıdakilerden hangisinin artması herhangi bir kirliliğe neden olmaz? A) Ağaç B) Işık C) Ses D) Çöp Soru 8. Aşağıda verilenlerden hangisinin çıkardığı ses doğal ses kaynağına örnek değildir? A) İnsan B) Kedi C) Müzik D) Kuş

Soru 9. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır Soru 9. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Ses bir enerji türüdür. B) Ses üreten cisimler titreşirler. C) Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti artar. D) Bazı cisimlerin ürettiği sesleri duyamayız. Soru 10. Aşağıda verilen ortamlardan hangisinde ses kirliliği olmaz? A) Kütüphane B) Trafik C) İnşaat D) Lunapark Soru 11. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur? A) Trafik lambaları doğal ışık kaynağıdır. B) Işık kaynakları yalnızca doğal olabilir. C) Ay ve gezegenler doğal ışık kaynağıdır. D) Işık kaynakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılırlar. Soru 12. Aşağıda verilenlerden hangisi göz sağlığını olumsuz yönde etkilemez? A) Bilgisayar B) Televizyon C) Yeşil alanlar D) Fazla ışıklı ortamlar

Soru 13. I. Işığın kullanım yeri II. Miktarı III. Yönü IV Soru 13. I. Işığın kullanım yeri II. Miktarı III. Yönü IV. Zamanı Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri yanlış olursa ışık kirliliği oluşur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I, II ve III D) I, II, III ve IV Soru 14. Kaynağından çıkarak kulağımıza kadar gelen ses nasıl yayılır? A) Her yönde yayılır. B) Bir yönde yayılır. C) Yayılmaz. D) İki yönde yayılır. Soru 15. Sesleri duyabilmemizi ve hafif sesleri kuvvetli seslerden ayırmamızı sağlayan özellik aşağıdakilerden hangisidir? A) Sesin titreşimi B) Sesin şiddeti C) Sesin tınısı D) Sesin frekansı Soru 16. Aşağıdakilerden hangisi ses kaynağı değildir? A) rüzgâr B) çalışan radyo C) çalışan mutfak robotu D) çalışma masası

Soru 17. Aşağıdakilerden hangisi gürültünün insan sağlığı üzerindeki etkilerinden biri değildir? A) Anlamayı güçleştirir. B) Sinirli ve gergin olmaya neden olur. C) Görme duyumuzu engeller. D) İşitme kaybına neden olur. Soru 18. Aşağıdakilerden hangisi ses kirliliğine neden olur? A) İnşaat çalışması B) Kuş sesi C) Rüzgâr D) Yaprak hışırtısı Soru 19. Aşağıda verilenlerden hangisini yapmak göz sağlığımız için önemlidir? A) Televizyonu yakından izlemek. B) Kitapla göz arasında 35-40 cm bırakmak. C) Bilgisayarı uzun süre kullanmak. D) Fazla ışıkta kitap okumak. Soru 20. Aşağıdakilerden hangisi yapay ses kaynağına örnektir? A) Kuş sesi B) Şelale C) Sinek vızıltısı D) Telefon CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 B C A D A B A C C A D C D A B D C A B D

Hazırlayan : Serpil ÇOKUM 4/C Sınıf Öğretmeni