İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

Sosyal Güvenlik Hukuku Sosyal Güvenlik Tanımı Sosyal Tehlikeler ve Türleri Sosyal Güvenliği Sağlama Yolları Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri

Sosyal Güvenlik Hukuku 1. Sosyal Güvenlik Tanımı Gelirleri ne olursa olsun, ülkede yaşayan herkesin, toplum huzurunu ve refahını bozan sosyal tehlikelerin verdiği zararlardan, bir ‘’insan hakkı’’ ve esas itibari ile bir ‘’Devlet görevi’’ olarak, primli ve/veya primsiz rejimleri kullanılması sureti ile kurtarılmasını amaçlayan bir sistemdir. Bir başka tanımla kısaca sosyal güvenlik kişilerin sosyal tehlikelerin zararlarından kurtarılma güvencesidir.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri Sosyal tehlike, kişinin gelirinde bir kesilmeye ve/veya giderlerinde çoğalmaya yol açan olaylardır. Hayatını devam ettirebilmek için sürekli bir nakdi gelire ihtiyacı olan insanoğlunun, yaşadığı sürece karşılaşması muhtemel veya mukadder olan bazı olaylar, gelirinde bir kesilmeye ve/veya giderlerinde çoğalmaya yol açmak sureti ile kişiyi sıkıntılı bir duruma sokmaktadır. Kaza, hastalık, işsizlik, yaşlılık gibi istenmeyen üzücü olaylar bu durumu yaratabileceği gibi; evlenme ve doğum gibi mutlu olaylar da, ekonomik sonuçları bakımından insanı zor bir duruma düşürebilir. Kişinin ölümü de, geride bıraktıkları için aynı etkiyi doğurabilir. Toplumsal bir öneme sahip bu olaylar ‘’sosyal tehlike’’ olarak adlandırılmaktadır.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri Sosyal Tehlikelerin sınıflandırılması : (1)-İş kazaları (2)- Meslek Hastalıkları ‘’mesleki riskler’’ (3)-Hastalık (4)-Analık (5)-Malullük (6)-Yaşlılık (7)-Ölüm ‘’fizyolojik riskler’’ (8)-İşsizlik (9)-Ailevi yükler (evlenme, çocuk yetiştirme) ‘’sosyo-ekonomik riskler’’ olarak nitelendirilmektedir. Bir başka sınıflandırmaya göre ; Malullük, Yaşlılık ve Ölüm riskleri uzun dönemli riskler Diğerleri ise kısa dönemli riskler olarak adlandırılmaktadır.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri A. Sosyal Güvenliği Sağlama Yolları 1. Bireysel Tasarruf 2. Topluca Tasarruf 3. Dini ve Ahlaki Yükümlülükler ve Sosyal Dayanışma 4. İşverenin Sorumluluğu 5. Özel Ticari Sigortalar 6. Devlet Eliyle Örgütlenen Sosyal Güvenlik Programları

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri A. Sosyal Güvenliği Sağlama Yolları Bireysel Tasarruf 2. Topluca Tasarruf Belli bir insan topluluğuna dahil olanlar, sözgelimi aynı işyerinde çalışanlar, tek tek bireysel tasarrufla özel bir fon yaratmaya çalışacaklarına, birikimlerini bir araya getirmek sureti ile ekonomik risklere karşı daha büyük ve etkin bir güvence sağlayabilirler. Bizim tarihimizde 13. Yüzyıldan itibaren esnaf kesiminin örgütlendiği loncalar bünyesinde kurulan dayanışma sandıkları topluca tasarruf tekniğinin ilk örneklerindendir. Yardımlaşma sandıkları kapsamlarının dar olması, katılımı ihtiyari olması, sağladıkları yardımların yetersizliği sebebi ile tek başlarına sosyal güvenlik sağlayamazlar. Ancak ek bir sosyal güvenlik aracı olarak düşünülmelidirler.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri A. Sosyal Güvenliği Sağlama Yolları 3. Dini ve Ahlaki Yükümlülükler ve Sosyal Dayanışma Bütün dinler muhtaçlara yadım edilmesini emreder. Yardımsever insanların insan sevgisi ile kurmuş oldukları çeşitli teşekküller bütün dünyada sosyal güvenlik amacına hizmet etmektedir. Öte yandan özellikle toprağa bağlı ekonomilerde aile içi ve komşular arası dayanışma ilişkisi, etkin bir sosyal güvenlik sağlama yoludur. Doğal sosyal güvenlik düzeni olarak da adlandırabileceğimiz bu yol, yüzyıllarca insanlığın yararlandığı tabii bir yöntem olmuştur. Ancak başkalarına yardımın isteğe bağlı olması, gerçek ihtiyaç sahiplerinin tespitinin her zaman kolay olmaması, yardım talep eden için bu durumun onur kırıcı sayılması, yardımların düzensiz ve gelişigüzel olması, sanayileşme ve şehirleşmenin sosyal dayanışma fikrini zayıflatması ve hatta ortadan kaldırması, sosyal güvenliğin sadece bu yolla sağlanabilmesini mümkün kılmamaktadır.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri A. Sosyal Güvenliği Sağlama Yolları 4. İşverenin Sorumluluğu İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık risklerinin zararları ile karşılaşan işçinin bu zararlarının işverence tazmin edilmesi anlayışı, bugün az gelişmiş ülkelerde hala uygulanan eski bir düşüncedir. Bu konuda zamanla kusur sorumluluğundan ‘’kusursuz sorumluluk’’ a doğru bir gelişim olmuştur. Ancak işveren sorumluluğunun belli sayıda riskle sınırlı kalması küçük işverenlerin tazminat ödemede zorlanması, bu yolun tek başına bir sosyal güvenlik sağlama aracı sayılmasını engellemektedir.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri A. Sosyal Güvenliği Sağlama Yolları 5-Özel Ticari Sigortalar Sigorta aynı veya benzer sosyal tehlikelere maruz bulunan kişiler topluluğunda, tehlikenin gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkacak zararın belli bir prim karşılığında giderilmesine yönelik beğımsız bir talep hakkına sahip olunmasıdır. Sigortada, tehlikenin zararlarının getirdiği mali yük, sigortalı topluluğu üzerine dağıtılmaktadır.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri A. Sosyal Güvenliği Sağlama Yolları 6-Devlet Eliyle Örgütlenen Sosyal Güvenlik Programları Günümüzde sosyo-ekonomik şartların içinde sosyal güvenlik, devlet eliyle örgütlenen sosyal sigortalar, sosyal yardım ve sosyal hizmet kuruluşları tarafından sağlanmaya çalışılmaktadır. Diğer bütün sosyal güvenlik sağlama yolları ise Devletin bu faaliyetine yardımcı ek sosyal güvenlik araçları olarak değerlendirilmelidir.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri B. Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri 5510 sayılı ‘’Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’’ ile, eski Sosyal Sigortalar Kanunu’na tabi olan hizmet akdi ile çalışanlar, Kanunun 4. Maddesinin I.fıkrasının (a) bendine göre (yani kısaca 4/a’lı) sigortalı sayılırken, Bağ-Kur’lular ‘’4/b’li ‘’ , TC. Emekli Sandığı iştirakçileri ise ‘’4/c’li’’ oldular ve hepsi 5502 sayılı kanunla kurulan ve 2006 yılında tüzel kişilik kazanan SOSYAL GÜVENLİK KURUMU çatısı altında toplandılar.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri B. Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri 1. Sosyal Amaç Sosyal Sigortalar ; yani primli sosyal güvenlik rejimi, özel sigortalardan tamamen farklı olarak, kar amacı gütmeyen, katılımı zorunlu, kamu hukuku karakterinde, ‘’sosyal sigorta ilişkisi’’ kuran bir yapı gösterir. Sosyal sigorta ilişkisi ; sigortalı, sosyal sigorta kurumu, işveren ve sigortalının aile fertlerinin de dahil olduğu bir tür kamu hukuku borç ilişkisidir. Sosyal sigortaların uygulaması, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından sağlanır. Sigorta hak ve yükümleri 2008 de yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda düzenlenmiştir. Kanunun uygulanmasından doğan uyuşmazlıklar İş Mahkemelerinde görülür.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri B. Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri 2. Zorunluluk İlkesi Sosyal sigortalarda zorunluluk ilkesi egemendir. Sosyal sigortalarda kimlerin zorunlu sigortalı sayılacağı, karşılanacak riskler, sağlanacak yararlar kanunla belirlenir. Sigorta kapsamına giren çalışanlar, işe alınmaları ile kendiliğinden ‘’sigortalı’’ olurlar. Sigortalı olmak hak ve yükümünden kaçınmak ve vazgeçmek mümkün değildir. Sözleşmelere; sosyal sigorta yardım ve yükümlerini azaltmak veya başkasına devretmek yolunda hükümler konulamaz.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri B. Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri 3. Teklik İlkesi 6111 sayılı kanunla yapılan değişiklikten önce, bir kişi aynı zamanda birden fazla zorunlu kamu sosyal güvenlik programına tabi olamazdı. Buna ‘’SOSYAL GÜVENLİKTE TEKLİK İLKESİ ‘’ denir.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri B. Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri 4. 4/A Kapsamında Sigortalı Sayılanlar a. İş (Hizmet) sözleşmesine göre Çalışanlar b. Koruma Bekçileri c. Sanatçılar ve Yazarlar d. Genelev kadınları e. Sendika Yöneticileri d. Yabancılar ve Göçmenler e. Büyükelçilik ve Konsolosluk Çalışanları f. Usta Öğreticiler g. Tarım veya Orman İşlerinde İş sözleşmesi ile Süreksiz olarak Çalışan İşçiler h. Ticari Taksi, Dolmuş ve benzeri Toplu Taşıma Araçlarında Çalışanlar

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri B. Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri 4. 4/B Kapsamında Sigortalı Sayılanlar a. Kendi adına ve Hesabına Bağımsız Çalışanlar -Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gelir vergisi mükellefleri -Gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlar - Kolektif Şirket , Limited Şirket , Sermayesi Paylara bölünmüş Komandit Şirketin komandite ortakları, - Donatma İştiraki ortakları -Adi Komandit şirketin ortakları -Tarımsal faaliyette bulunanlar - Anonim Şirketin yönetim kurulu üyesi olan ortakları b. Muhtarlar c. Jokeyler

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri B. Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri 4. 4/C Kapsamında Sigortalı Sayılanlar Kamu idarelerinde, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışan devlet memurları 4/c sigortalılarıdır. Başbakan, bakanlar, TBMM üyeleri, Belediye başkanları, il encümeninin seçimle gelen üyeleri de aynı kapsamdadır.

Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Sosyal Tehlikeler ve Türleri B. Primli Sosyal Güvenlik Rejiminin Özellikleri 5. Sigortalı Sayılmayanlar a. İşverenin İşyerinde Ücretsiz Çalışan Eşi b. Konut içinde yapılan işlerde çalışanlar c. Ev Hizmetlerinde Çalışanlar d. Askerlik Hizmetini yapmakta olanlar e. Yabancı ülkede sigortalı olduğu bildirilen yabancılar f. Rehabilite edilenler g. 18 yaşını doldurmamış 4/b ve 4/c sigortalıları h. Tarımda bağımsız çalışanlardan muafiyet belgesi almış olanlar veya 65 yaşını dolduranlardan talepte bulunanlar ı. Bağımsız çalışanlardan muafiyet belgesi almış olanlar