Uzaktan Erişim İşletme Yüksek Lisans Programı MAN516T İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ 2017 Bahar Dönemi Hafta – XII TOPLU ÇALIŞMA HUKUKU Yrd. Doç. Dr. Pınar SOYKUT SARICA

Giriş Toplu Çalışma Hukuku Neleri amaçlıyoruz? Sendika nedir? Sendikaların faaliyet alanları nedir? Toplu Pazarlık ve Toplu İş Sözleşmesinin İşlevleri nelerdir? Grev ve Lokavt nedir?

İŞÇİ İŞVEREN İLİŞKİLERİ( İKY’NİN YASAL BOYUTU) Endüstri (Çalışma) ilişkileri Bireysel iş hukuku Toplu iş hukuku İşçi birliktelikleri İşveren birliktelikleri Yasal düzenlemeler

Toplu Çalışma Hukuku Toplu çalışma hukuku kavramı işçi-işveren ilişkilerinde taraflardan birinin mutlaka örgütlenmiş olarak yer aldığı durumdaki ilişkileri ve bu ilişkileri düzenleyen kuralları ifade eder. Taraflar ifadesi işçi ve işveren kuruluşları ile herhangi bir kuruluşa üye olmayan gerçek veya tüzel kişi işvereni kapsamaktadır.

İŞÇİ VE İŞVEREN KURULUŞLARI Bu kuruluşlar sadece işçi veya işveren sıfatını taşıyanlar tarafından kurulabilir. Bu kuruluşların ortak amacı vardır (Çalışma ilişkileri) Kurulma özgürlüğü: Önceden izin alınmaksızın kurulabilirler. Bağımsızlık: Karşılıklı bağımsızlık Devlete karşı bağımsızlık Diğer kuruluşlara karşı bağımsızlık Özel hukuk tüzel kişiliği Demokratik esaslara uygunluk

ÇALIŞMA HUKUKU YASALARI Türk çalışma hukukunda üç temel yasa vardır: 2821 sayılı Sendikalar Kanunu 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu Şu an 6356 sayılı kanun 2821 ve 2822 sayılı kanunların yerini almıştır. 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu Bu yasaların dışında özellikle Sendikalar Kanununda hüküm bulunmamak koşulu ile 2908 sayılı Dernekler Kanunu hükümlerinden de yararlanılabilir. Medeni Kanunun da Sendikalar Kanununa aykırı olmayan hükümleri yasada hüküm bulunmaması durumunda uygulanabilir.

SENDİKA ve ÜST KURULUŞLAR Genel olarak sendika işçilerin oluşturduğu kuruluşları ifade eder. Türkiye’de ise sendika terimi işçi sendikaları yanında işveren sendikalarını da kapsar. Sendika amaç olarak üyelerinin hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmenin yanında işçi-işveren arasında çıkan anlaşmazlıkların toplum düzeninin bozulmasını önleyecek bir denge oluşturmak suretiyle de kamu düzenine ve çıkarına çalışan bir kuruluş niteliğine sahiptir. Üst kuruluşlar terimi genel olarak sendikaların bir araya gelerek oluşturabilecekleri “birlik, federasyon, konfederasyon” gibi üst yapıları ifade eder. BİRLİK: Belirli bir bölgedeki sendikaların bir araya gelerek oluşturdukları üst yapı. FEDERASYON: Aynı işkolunda bulunan sendikaların bir araya gelerek oluşturdukları üst yapı. KONFEDERASYON: Farklı işkollarından gelen sendikaların bir araya gelerek oluşturdukları üst yapı. Sendikalar Kanunu sadece KONFEDERASYON türü yapılanmayı kabul etmiştir.

Sendika Kavramı ve Türkiye’de Gelişimi İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde ortak ekonomi ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin biraraya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (eski 2821 sayılı Sendikalar Kanunu 2.md.) (Yeni 6356 sayılı 2. madde kabul tarihi 18.10.2012) İlk sendika yasası 1947’de çıkartılmıştır, bu yasada sendikalar devletin sıkı kontrolü altındadır, toplu sözleşme, grev hakkı verilmemiştir. Türk-İş 1952’de konfederasyon olarak kurulmuştur. 1960 anayasası sendikalara toplu sözleşme, grev hakkı vermiştir.(274 sayılı SK, 275 sayılı Toplu İş sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu) 1970- 80’lerde faaliyetleri yaygınlaşmıştır. 1980 müdahalesiyle kesintiye uğramış, 1982 anayasasında 2821 sayılı SK ile faaliyetleri yeniden düzenlenmiştir.

Sendikaların Faaliyet Alanları Toplu Pazarlığa İlişkin Faaliyetler- Toplu sözleşme görüşmelerine katılmak, anlaşma yapmak veya arabulucuya, hakeme, Yüksek Hakem Kuruluna, iş mahkemelerine başvurmak, grev veya lokavta karar vermek, yönetmek. Yargılama Alanındaki Faaliyetler- İşçi ve işverenleri toplu ve bireysel olarak davalarda temsil etmek. Sosyal Alandaki Faaliyetler- hukuki danışmanlık, avukat masrafını karşılama, kurullara temsilci gönderme, kurs, seminer düzenleme, kooperatiflerin kurulmasına yardımcı olma. Yasak Faaliyetler- siyasal parti simgelerini kullanma, siyasi partilere yardım etme ve yardım kabul etme, ticaret vb.

Sendikaların Faaliyet Alanları Aşağıdaki faaliyetleri sendikalar ve konfederasyonlar yapabilir: Hukuki yardım, Kanun ve uluslararası antlaşma hükümlerine göre toplanan kurullara temsilci göndermek, Eğitim, inceleme ve araştırma faaliyetleri, Yardımlaşma sandıkları, Kooperatif kurulması, Yatırım yapmak, Mesleki eğitimi artırmak.

SENDİKA TÜRLERİ Farklı sendika yapıları vardır: Meslek bazlı sendikalar: Aynı faaliyetleri yapan çalışanların bir araya gelerek oluşturdukları işçi kuruluşları. İşyeri bazlı sendikalar: Faaliyetini tek bir işyeri ile sınırlayan ve üyelerini de sadece oradan sağlayan işçi kuruluşu İşkolu sendikaları: Üyelerini belirli belirli bir işkolundan sağlayan ve yine faaliyetleri bu işkolu içinde sınırlayan işçi ve işveren kuruluşları.

Sendikaların Örgütlenme Biçimleri slayt kodu: 09 SADECE METİN Sendikaların Örgütlenme Biçimleri İşkolu düzeyinde: Bütün ülkede yapılan işlerin belirli sayıda endüstri gruplarına ayrılması ve işçilerin mesleklerine bakılmaksızın işyerinde yapılan asılişin girdiği işkolu esas alınmak suretiyle sendikalaşmaları. Türkiye’de 20 (28 idi 20 ye düşürüldü) adet işkolu vardır. Bir işyerinin hangi işkoluna girdiğinin saptanması yetkisi Çalışma Bakanlığına aittir. Konfederasyon değişik işkollarında en az 5 sendikanın bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip üst kuruluşlar.(6356 sayılı kanun 2.madde) Bir işkolunda birden fazla işçi sendikası kurulabilir. İşçi veya işverenler aynı anda ve aynı işkolunda birden çok sendikaya üye olamazlar. İşçinin sendikalardan istediği birini seçme, sendika kurma özgürlüğü yanısıra sendikaya girmeme, istediği zaman ayrılma özgürlüğü de vardır. İşçi ve işveren sendikaları karşılıklı bağımsızdır, biri diğerinin kurulmasına , yönetimine müdahale edemez.

İşçi sendikası üyeliğe kişiliğe bağlıdır. ÜYELİK Üyelik şartları işçi ve işveren sendikası üyeliği için ayrı ayrı düzenlenmiştir. İşçi sendikası üyeliğe kişiliğe bağlıdır. İşveren sendikasında tüzel kişilerin temsilcileri olacağından kişiliğe bağlı hak düşünülemez. Tüzel kişiler temsilcilerini her zaman değiştirebilirler. İŞÇİ SENDİKASI ÜYELİĞİ Yaş koşulu: Onaltı yaşı doldurmuş olmak İşçi olmak Üyelik yasağı bulunmamak: Askeri kişiler sendikaya üye olamaz. 2495 sayılı Özel Güvenlik Yasasına göre çalışanlar da sendikaya üye olamaz. Tek sendika üyeliği İŞVEREN SENDİKASI ÜYELİĞİ İşveren veya işveren vekili olmak Üyelik yasağı olmamak Tek sendika üyeliği

ÜYELİĞİN SONA ERMESİ Sendika üyeliği bazı durumlarda bir işyerinde çalışılmasa devam eder Askıya alınabilir Sona erer Üye bir iş yerinde çalışmasa da üyelik devam edebilir: İşçi kuruluşlarının organlarında görev almak, bir işletme veya kuruluşun yönetim kurulu veya benzeri kurullarında işveren vekili veya işçi temsilcisi sıfatıyla görev almak. Askerlik görevi süresince üyelik askıdadır. Sona erme: Kendiliğinden, çekilme veya çıkarılma biçiminde olur.

İşyeri Sendika Temsilciliği İşyeri sendika temsilcisi işçilerin dileklerini dinlemek, bunları işverene aktarmak, şikayetleri çözümlemek, çalışma koşullarının uygulanmasına yardımcı olmak için sendika tarafından işçiler arasından seçilen kişidir.(SK Md.27) İşyeri sendika temsilcisi atanabilmesi için sendikanın işyerinde toplu iş sözleşmesi yapma yetkisine sahip olması gerekir. Sendika tarafından atanır. İşçi sayısı 50 ye kadar olan işyerlerinde bir, 51-100 arasında ise en fazla iki, 101-500 arasında ise en fazla 3, 501-1000 arasında en fazla 4, 101-2000 arasında en fazla 6,2000 den fazla ise en fazla 8 işyeri temsilcisi atanabilir. (SK Md.27) İş sözleşmesinin sadece temsilcilik faaliyetleri nedeniyle feshedilmesi durumunda en az bir yıllık ücreti tutarında tazminata hükmedilir. İşveren işçinin yazılı onayı olmadıkça işyeri temsilcisinin işyerini değiştiremez veya işinde esaslı tarzda değişiklik yapamaz.(SK Md.24)

Toplu Pazarlık ve Toplu İş sözleşmesi Kavramları Toplu pazarlık bir tarafta işveren veya işveren sendikaları diğer taraftan işçileri temsil eden işçi sendikaları bir anlaşmaya varmak için çalışma ve istihdam koşullarını belirlemek için yaptıkları görüşmelerdir. Toplu İş sözleşmesi hizmet akdi yapılması, muhtevası ve sona ermesi ile ilgili hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren arasında yapılan bir sözleşmedir. Toplu İş sözleşmesinde aksi belirtilmedikçe iş sözleşmeleri toplu iş sözleşmelerine aykırı olamaz. İş sözleşmesinde toplu iş sözleşmesine aykırı hükümler varsa bu hükümlerin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alır.Ancak işçi lehine olan hükümler toplu sözleşme ile işçi aleyhine değiştirilemez. Bir işyerinde aynı dönem için birden fazla toplu iş sözleşmesi yapılamaz. Türkiye’de toplu iş sözleşmesi işyeri ve işkolu düzeyinde yapılmaktadır. Bir yıldan kısa 3 yıldan uzun süreli olamaz.

SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜ Sendika özgürlüğü Bireysel ve toplu sendika özgürlüğü olarak ikiye ayrılır. Bireysel sendika özgürlüğü de yine pozitif ve negatif özgürlük olarak ikiye ayrılır. Pozitif özgürlük: Sendika kurma ve sendikaya üye olma özgürlüklerini ifade eder. Negatif özgürlük: Sendikadan çıkma ve sendikaya üye olmama özgürlüklerini ifade eder. Toplu sendika özgürlüğü: Sendikaların varlıklarını sürdürebilme özgürlüğünü ifade etmektedir. Sendikalar Kanununda bağımsızlık ile ilgili hükümler bu özgürlüğün güvencesidir.

Toplu İş Sözleşmesi Türleri İşyeri Toplu İş Sözleşmesi- Sadece belirli bir işyerini kapsayan iş sözleşmesidir. Grup Toplu İş Sözleşmesi- Birden fazla işyerini kapsayan iş sözleşmesidir. Temel özellikleri: İşyerleri aynı işkolundadır. Değişik işverenlere ait birden fazla işyerini kapsar. İlkeler aynı kalmak şartıyla işyerlerinin özelliğine göre farklı hükümler de koyulabilir. İşveren tarafı işveren sendikasıdır. - İşletme Toplu İş Sözleşmesi- Aynı işkolunda birden çok işyerine sahip bir işletmede ancak bir toplu iş sözleşmesi yapılabilir. Temel özellikleri: İşyerlerinin aynı gerçek veya tüzel kişiye ait olmalıdır. İşletmeye bağlı işyerleri bir bütün olarak ele alınmalıdır.

Teşmil Kavramı Toplu sözleşme yapan ve yapmayan işyerleri arasında haksız rekabete yol açmamak için veya bir bölgede yeksenak bir çalışma düzeni kurmak için yeterli biçimde temsil niteliği olan toplu iş sözleşmelerinin ilgili iş kolunun toplu iş sözleşmesi bulunmayan tüm işyerlerine uygulanabilmesi için bazı yetkilerin hükümetlere verilmesidir. Toplu sözleşme bulunmayan işyerlerine teşmil edilecek toplu iş sözleşmesi bağlı olduğu işkolunda çalışan işçilerin en az % 10’unu temsil eden işçi sendikalarından en çok üyeye sahip olan sendika tarafından yapılmış olan sözleşmedir. Teşmil kararı Bakanlar Kurulu tarafından , işkolundaki herhangi bir işçi veya işveren sendikası ilgili işveren veya Çalışma Bakanının talebi ve Yüksek Hakem Kurulunun görüşü alınarak verilir.

Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması Aşamaları 1- Yetki Başvurusu - TİS yapmak isteyen işçi sendikası kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az% 3’üne (önceden %10) sahip olmalıdır. O işyerinde çalışan işçilerin yarıdan fazlası, işletmede ise yüzde kırkı o sendikanın üyesi olmalıdır. Çalışma Bakanlığına başvurularak yetkili işçi sendikası tespit edilmelidir. Bakanlık altıişgünü içinde sonucu bildirir.(md 42) 2-Yetkinin Alınması ve Çağrı Yapılması-Tespit yazısı alındıktan sonra 15 gün içinde karşı taraf toplu sözleşmeye çağrılır.(md 46) 3- Toplantı Yeri ve Tarihi Tespiti- Çağrının karşı tarafa bildirilmesini izleyen 6 işgünü içinde tarafların toplantı yeri ve tarihi konusunda anlaşmaları gerekir.(md 47) 4- Toplantının başlaması- Toplu görüşmelerin süresi 60 gündür. TİS yazılı olmak zorundadır.

Toplu İş Uyuşmazlığı ve Barışçı Çözüm Yolları İşveren sendikası veya işveren ile işçi sendikası arasında çıkan uyuşmazlık. Uyuşmazlık eğer mevzuat, iş sözleşmesinin uygulanmaması, yanlış yorumlanması vb. nedeniyle doğmuş ise hak uyuşmazlığı vardır. Var olan bir hakkın değiştirilmesi, yeni bir hakkın yaratılması amacıyla çıkartılan uyuşmazlıklara ise çıkar uyuşmazlığı denir.Toplu sözleşme düzeni kurulurken ortaya çıkar. Toplu hak uyuşmazlıklarının çözümünde özel hakem ve iş mahkemeleri söz konusu, çıkar uyuşmazlıklarının çözümünde arabulucu, özel hakem, Yüksek Hakem Kurulu, grev ve lokavt söz konusudur. Arabuluculuk uyuşmazlığı çözmek üzere grevden önce başvurulması zorunlu bir süreçtir. Arabulucu öneriler sunabilir, raporlama yapabilir. Arabulucu Çalışma bakanlığına bağlı olarak kurulan resmi arabuluculuk teşkilatının belirlediği listeden seçilir. Taraflar ortak bir isimde anlaşamazsa görevli makam listeden birini resen atar. Hakem: Grev ve lokavt yasağı bulunduğu durumlarda kesin çözüm zorunlu hakem yolu ile olur.Zorunlu hakemlik Yüksek Hakem Kurulu tarafından yürütülür. Özel hakeme (Tahkim) gidilmesi için ortak rıza gerekir. Özel hakeme başvurulması halinde başka aşamalar geçersizdir, hakem kararı tis niteliği taşır.

Toplu İş Uyuşmazlığı ve Mücadeleci Çözüm Yolları : Grev ve Lokavt Grev bir grup işçinin birlikte hareket etmek suretiyle çalışma koşulları ile ilgili taleplerinin karşılanması için geçici olarak topluca işi durdurmalarıdır. Genel grev : Ülkenin tamamında işçilerin işi bırakmalarıdır. Dayanışma grevi: başka işyerlerindeki grevi desteklemek için yapılır. Hak uyuşmazlığı grevi: Mevcut hükümlerin, mevzuatın , iş sözleşmesinin uygulanmaması, yanlış yorumlanması vb. nedeniyle olan uyuşmazlıkların çözümlenmesi için yapılır. Çıkar uyuşmazlığı grevi: TİS görüşmelerinde bir uyuşmazlık çıkarsa işi bırakmalarıdır.

Grev Hakkının Sınırlandırılması Grev topluma zarar verici bir nitelikteyse Bölgesel ya da ulusal ekonomide tahribata yol açıyorsa Toplum sağlığını ve güvenliğini tehdit ediyorsa Ülkenin savunma gücünü olumsuz etkiliyorsa Ülkenin ulusal çıkarlarına zarar veriyor ve uluslar arası prestijini zayıflatıyorsa grev hakkı yoktur. TSGLK md.29’ a göre ; Can ve mal kurtarma işleri, cenaze ve tekfin işleri, banka ve noterlik hizmetleri, itfaiye, şehir içi deniz, kara , demiryolu ve diğer toplu yolcu taşıma hizmetleri , su, elektrik, havagazı, tabii gaz ve petrol sondajı vb. petrol kimya işlerinde grev yasağı vardır. TSGLK md.30’ a göre yapılan işe bakılmaksızın ; Sağlıkla ilgili işyerlerinde, eğitim kurumlarında, mezarlıklarda, Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığınca işletilen işyerlerinde grev yasağı vardır.

Grev Yapılması Aşamaları 1- Grev Kararının Alınması- İşçi sendikasına uyuşmazlığın tebliğinden 6 gün sonra grev kararı alınabilir. Grev kararının ilan edildiği tarihte o işyerinde çalışan işçilerin en az dörtte biri yazılı olarak grev oylaması yapılmasını isteyebilir. Grev oylaması gizli oy açık tasnif esasına göre yapılır. Salt çoğunluk grevin uygulanmamasına karar verirse grev uygulanmaz. 2- Grevin Başlatılması ve Uygulanması- Grev kararı karşı tarafa tebliğden itibaren 60 gün içinde uygulanmalıdır. İşçiler greve katılıp katılmamakta serbesttir. 3- Grevin Ertelenmesi ve Durdurulması- Bakanlar kurulu ya da mahkeme kararıyla durdurulabilir.

Grevin Hukuki Sonuçları Grev nedeniyle işçinin iş sözleşmesi feshedilemez. Grevde geçen süre için ücret ve sosyal yardımlar ödenmez. Grevde geçen süre kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz. Grevde geçen süre yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınmaz. İşveren grevde geçen sürede başka işçi çalıştıramaz. Greve katılmayıp çalışmaya devam edenler kendi işlerini yapar, bunlara grev yapanların işleri gördürülemez. İşçiler grev boyunca başka işte çalışamaz. Grev süresi boyunca işveren işi başka bir işverene verip yaptırabilir. Greve katılmayıp çalışanlar TİS ‘ten yararlanamazlar.

Lokavt Lokavt işveren tarafından kendi teşebbüsü veya bir işveren kuruluşunun verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasıdır. Anayasada lokavt bir savunma aracı olarak sadece greve karşı uygulanabilecek bir yöntem olarak kabul edilmiştir. Lokavta da grev gibi sadece çıkar uyuşmazlıklarının çözümünde başvurulur. Lokavt ilan edilen işyerinde iş tamamen durur.