SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI ÇOCUKLARI SUÇA SÜRÜKLEYEN NEDENLER ÇOCUK ADALET SİSTEMİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI KURALLAR TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUK Suça sürüklenen çocuk, kanunda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirlerine karar verilen çocuğu ifade eder. Bireyi suça iten faktörler araştırıldığında, çocuk suçluluğunun yetişkin suçluluğundan farklı olduğu anlaşılmıştır. Çocuk adalet sisteminin hedefi, çocuğa sorumluluk bilinci kazandırarak onu bedensel, zihinsel ve toplumsal beceriler bakımdan yetişmiş bir insan haline getirmek, toplumla yeniden bütünleşmesini sağlamaktır.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUK Çocuk Mahkemeleri, suç işlediği tespit edilen çocukları cezaevine gönderen kurumlar değil, suç işlemek suretiyle davranış bozuklukları gösteren çocuklar hakkında tıp, psikoloji, sosyoloji bilimlerinden de yararlanarak çocuğun davranış bozukluklarına neden olan etmenleri inceleyen, yeniden eğitilmesi konusunda gereken önlemleri belirleyen kurumlardır. Çocuğun bazı durumlarda “son çare!” olarak özgürlüğünü bağlayıcı tedbirler almak da eğitimi bakımından gerekli olabilmektedir.

ÇOCUKLARI SUÇA SÜRÜKLEYEN NEDENLER Çocukları Suça Sürükleyen Nedenler -Çocuğun kendisinden kaynaklanan yetersizlikler -Hızlı kentleşme ve sanayileşme sonucunda köyden kente göçün yarattığı değer boşluğu -Gelir adaletsizliği, yoksulluk, işsizlik -Aile sorunları, ilgi ve sevgi eksikliği -Ihmal ve istismara uğrama -Yetersiz ve kalitesiz eğitim

ÇOCUK ADALET SİSTEMİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI KURALLAR Birleşmiş Milletler, çocuk adaleti sistemini ve ilgili konuları ilkelerle ayrıntılı biçimde düzenlemiştir. Fikir birliği bulunan temel noktalar şunlardır: -Devletler çocukların suça yönelmelerini önleyici tedbirler almalıdır. -Çocuklara yönelik özel bir adalet sistemi oluşturulmalıdır. -Çocuklar cezalandırılmamalı, fakat yasalara aykırı davrandıklarında tepki gösterilmelidir. -Yargılanma sürecindeki çocuklar mümkün olduğunca tutuklanmamalıdır.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ -Türk Ceza Kanunu, -Ceza Muhakemesi Kanunu, -Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, -Çocuk Koruma Kanunu çocukların ceza hukuku karşısında sorumluluklarını düzenleyen maddeler içemektedir.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ 1.Türk Ceza Kanununa Göre Çocukların Ceza Sorumluluğu TCK, çocukluk döneminde failin fiilinden sorumluluğunu 3 döneme ayırmıştır: Fiili işlediklerinde, 1.Oniki yaşını doldurmamış olanlar 2.Oniki yaşını doldurmuş ama onbeş yaşını doldurmamış olanlar 3.Onbeş yaşını doldurmuş ama onsekiz yaşını doldurmamış olanlar

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ a.Fiili İşlediğinde 12 Yaşını Doldurmamış Çocuklar: Ceza sorumlulukları yoktur. Bu çocuklar hakkında ceza kovuşturması yapılamaz ancak çocuklara karşı eğitici ve koruyucu nitelikte güvenlik tedbirleri uygulanır. Fiili işlediği sırada 15 yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsiz çocuklara 12 yaşını doldurmamış çocuklara ilişkin hükümler uygulanır.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ b.Fiili İşlediğinde 12 Yaşını Doldurmuş Ama 15 Yaşını Doldurmamış Çocuklar: Bu gruptaki çocuklar işledikleri fiilin anlamını ve sorumluluğunu kavrayamayacak durumdalarsa ceza sorumlulukları yoktur. Şayet fiilin sorumluluğunu algılayabilecek kapasitede ve davranışlarını yönlendirebilecek olgunlukta iseler ceza sorumlulukları bulunmaktadır. Bu yaş grubundaki çocuklara indirimli cezalar uygulanır. Bu gruptaki çocuklara dair hükümler, 15 yaşını doldurmuş olup da 18 yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsiz çocuklara da uygulanır.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ c.Fiili İşlediği Sırada 15 Yaşını Doldurmuş Ama 18 Yaşını Doldurmamış Olan Çocuklar: İsnat yeteneğinin tam olduğu kabul edilmekte ama henüz ergin olmadıkları için cezalarda indirim yapılması öngörülmektedir. Bu gruptaki çocuklar işledikleri fiilin hukuki sonuçlarını ve anlamlarını kavrayabilecek durumda oldukları halde davranışlarını yönetebilmeleri konusunda çocukların eksik olduğunu kabul etmektedir.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ d.Cezai Yaptırımlar: 12-15 ve 15-18 yaş gruplarındaki çocukların cezaları çocuk kapalı cezaevlerinde veya çocuk eğitim evlerinde çektirilir. Kısa süreli özgürlüğü bağlayıcı cezalar, (1 yıldan az) seçenek yaptırımlardan birine çevrilir. Seçenek yaptırımlar -Adli para cezası -Mağdurun uğradığı zararın aynen iadesi, suçtan önceki hale getirme ve tazmin -En az 2 sene süreyle bir meslek, sanat edinmeyi sağlama amacıyla gerektiğinde barınma imkanı olan bir eğitim kurumuna devam etme -Mahkum olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle belirli yerlere gitmekten ve belirli etkinliklere katılmaktan men etme -Kamuya yararlı bir işte çalışma (ücretsiz)

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ 2. Çocuk Koruma Kanunu’na Göre Suça Sürüklenen Çocukların Yargılanması a.Çocuk Yargılamasının Temel İlkeleri -Çocuk yaşama, gelişme, korunma ve katılım hakları gözetilir. -Çocuğun yararı korunur. -Çocuk ve ailesinin ayrımcılığa tabi tutulmaması sağlanır. -Çocuk ve ailesinin bilgilendirilerek karar sürecine katılımı sağlanır. -Kamu kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarının da ilgili konuya dair çocuk ve aileyle işbirliğinde çalışması sağlanır. -Insan haklarına dayalı, adil bir yöntem izlenir. -Çocuklar hakkında özgürlüğü kısıtlayıcı tedbirlerle hapis cezasına en son çare olarak başvurulur. -Çocuklara yönelik yürütülen yargı işlemlerinde kimliğin gizli tutulmasına yönelik önlemler alınır.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ b. Çocukları Yargılayan Kurumlar -Çocuk Mahkemesi: Tek hakimlidir. Savcı bulunmaz. Tedbir kararı yargı yapılmadan alınır. -Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi: Bir başkan ve yeteri kadar üye ile toplanır. c.Çocuk Mahkemelerine Yardımcı Kurumlar -Kolluğun Çocuk Birimi -Cumhuriyet Savcılığı Çocuk Bürosu -Savunma (18 yaşından küçükler için talebe bağlı olmadan zorunlu müdafilik söz konusudur.) -Sosyal Çalışma Görevlileri -Denetim Görevlileri (denetim altına alınan çocuğa atanır. Suç tarihinde 12’yi doldurmamışsa çocuk, SHÇEK tarafından denetim görevi yerine getirilir.)

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ 3. Ceza Sorumluluğu Olmayan Çocuklara Uygulanacak Güvenlik Tedbirleri Bu tedbirlerin neler olduğu ile ilgili, TCK., Çocuk Kanunu’na atıf yapar. Güvenlik tedbirleri, suça sürüklenen çocukların eğitilerek, suç işlemekten alıkonulması ve korunmasını hedeflemekle beraber yeterli değillerdir. Tedbirler amacına ulaşmış olsun olmasın 18 yaşın doldurulmasıyla sona ermektedir, ancak eğitim tedbiri çocuğun rızasının alınmasıyla devam edebilmektedir. Korunma tedbirleri ile güvenlik tedbirleri arasında bir ayırım yapılmamıştır. Yani çocuk ister bir suça karışmış olsun, ister korunmaya muhtaç olsun, aynı tedbirler uygulanacaktır. Bunlar danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık, barınma tedbirleridir. Ceza sorumluluğu olan çocuklara güvenlik tedbiri değil indirimli cezalar uygulanmaktadır.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ 4.Suça Sürüklenen Çocuklar Hakkında Özel Koruma Tedbirleri a.Yakalama: Gözaltına alınan çocuklar kolluğun çocuk biriminde, böyle bir birim yoksa yetişkinlerden ayrı yerde tutulurlar. Çocuklara zincir, kelepçe vb aletler kesinlikle takılamaz. 0-12 yaş gurubuna giren çocuklar suçüstü halinde yakalanamaz ve suçun tespitinden kullanılamazlar, çünkü bunlara suç isnat edilemez. Fakat kimlik tespiti amacıyla yakalamak mümkündür. Kimlikleri tespit edildikten sonra derhal karar verecek merci önüne çıkartılırlar. 12-15 yaş grubu çocuklara suçüstü yakalaması yapılabilir.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ b.Tutuklama Ve Adli Kontrol: Çocuk koruma kanununda çocukların tutuklanmasına ilişkin hüküm yoktur. Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde CMK uygulanır. “ tutuklama kararı, kuvvetli bir suç şüphesini gösteren olguların ve tutuklama nedeninin bulunması halinde verilebilir.” (m.100/1) Tutuklulukta geçirilecek süre bakımından çocuklara özgü bir madde bulunmaması uluslararası çocuk hakları sözleşmelerine ciddi biçimde aykırıdır. Çocuk Koruma Kanunu, 15 yaşını doldurmamış çocuklar hakkında üst sınırı 5 yılı aşmayan hapis cezası gerektiren fiillerinden dolayı tutuklama yasağı koymuştur. 15 yaşını dolduran çocuklar için ise genel hükümler uygulanır. Yani bu çocuklar hakkında tutuklama, gözaltına alma ve yakalanma hakkında yetişkinlere özgü kurallar uygulanacaktır. Ancak ne olursa olsun önce adli kontrol tedbiri uygulanmış ve sonuç alınamamış olması lazımdır. Tutuklama çocuklar için son çare olmalıdır!

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ Adli kontrol tedbirleri -Belirlenen çevre dışına çıkamamak, -Belirlenen bazı yerlere gidememek -Bazı yerlere gidebilmek, -Belirli kişi veya kuruluşlarla ilişki kurmamak gibi şekillerde olabilir.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ 5.Çocuk Mahkemelerinde Uygulanacak Özel Usul Kuralları a.Soruşturma: Soruşturma çocuk bürosunda görevli Cumhuriyet Savcısı tarafından bizzat yapılmalıdır. Savcı, soruşturma sırasında gerekli gördüğü takdirde çocuk hakkında koruyucu destekleyici tedbirlerin uygulanmasını hakimden isteyebilir. Ayrıca, ifadenin alınması ve diğer işlemler sırasnda çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulunmasını isteyebilir. Soruşturma sonucunda çocuğun suçu işlediğine dair kanıt bulunamazsa ya da çocuk 12 yaşın altındaysa kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ b.Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi: Hakim önüne çıkarılmanın olumsuz psikolojik etkleri vardır. Şüpheli daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamışsa,kamu davasının ertlenemesi halinde şüphelinin suç işlemekten çekineceği kanaati verilmişse, bu durum kamu açısından da daha yararlı olacağı kanaati varsa ve mağdur veya kamunun uğradığı zararın giderilmesi veya aynen tazmini mümkünse, bu durumların birlikte gerçekleşmesi durumunda kamu davası açılmasının ertelenmesine karar verilir. Çocuk 3 yıl içinde kasıtlı suç işlemezse (erteleme süresi içinde) ertelenen davaya dair kovuşturmaya gerek olmadığına hükmedilir. Erteleme süresi içinde çocuğun denetim altında bulundurulmasına karar verilebilir.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ c.Kovuşturma: İddianamenin kabulü ile başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen süreyi ifade eder. İddianamenin kabulüyle kovuşturma süresi başlamış olur. Çocuklara ait duruşmalar gizli yapılır. Mahkeme sorgusu esnasında çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulundurulur ve avukat olmadan çocuğun soruşturma esnasında ifadesinin alınması mümkün değildir.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ d.Sosyal İnceleme: Çocuğun işlediği fiilin hukuki sonuçların ve yaptırımlarını anlama ve muhakeme edebilme yeteneği olup olmadığı araştırılarak çocuğun bireysel özellikleri ve sosyal çevresini gösteren inceleme raporu hazırlanır. Derhal tedbir alınmasının gerekli olduğu durumlarda sosyal inceleme sonradan da yaptırılabilir. Suça sürüklenen çocuklara Ceza Hukuku yaptırımları ile değil, koruma ve yardım hukuku nosyonu ile yaklaşılması gerekliliğinin bir sonucudur. Çocuk Mahkemeleri’nde halen yeteri kada uzman yoktur. Uzmanlar iş yoğunluğu sebebiyle gerekli incelemeyi kapsamlı bir biçimde yapamamaktadırlar.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ e.Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması: Bu kararın verilebilmesi için şu koşulların varlığı aranır: -Belirlenen ceza en çok 2 yıla kadar hapis ve adli para cezası olmalıdır. -Çocuk daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı mahkum olmamış olmalıdır. -Mahkemece çocuğun yeniden suç işlemeyeceği yönünde kanaate varılmış olmalıdr. -Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi koşullarının hepsi birlikte gerçekleşmiş olmalıdır. Hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilen çocuk denetime tabi tutulur. Denetim süresi 3 yıldır ve bu süre içinde bazı tedbirlere başvurulabilir.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ f.Onarıcı Adalet Kapsamında “Fail-mağdur” Uzlaşması: Psikolojik ve gelişimsel açıdan artıları bulunmaktadır ve tekrar suçun işlenmesi olasılığını düşürmektedir. Fail ve mağdurun karşı karşıya getirilmesi fakat önceden ikisiyle de ayrı ayrı görüşmelerin yapılması esasına dayanır ve bu anlamda arabuluculuk tekniklerinden de yararlanılır. Bu sebeple de çok dikkatli gerçekleştirilmesi gereken bir uygulamadır. Soruşturmaya konu suçun uzlaşmaya tabi suçlardan olması aranır.

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ Uzlaşma sonucunda varılacak barışçıl çözümler özetle şöyledir: -Fiilden kaynaklanan maddi ve manevi zararın kısmen ya da tamamen giderilmesi -Kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren bi kuruluş ile yardıma muhtaç kişilere bağış yapılması gibi edimlerde bulunulması -Topluma faydalı bir birey olunmasını sağlayacak bir programa katılması -Mağdurdan veya suçtan zarar görenlerden özür dilemesi

TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ 6. Cezaların ve Güvenlik Tedbirlerinin Yerine Getirilmesi: Çocukların cezaları, çocuk kapalı infaz kurumları ve çocuk eğitim evlerinde yerine getirilir. Tutuklu ve hükümlü çocuklara kurumlarda iyileştirme programları uygulanır ve bu amaçla eğitim ve psiko-sosyal servisler oluşturulur.