BÖLÜM 5; BAZI ÖZEL DURUMLARDA İLETİŞİM YARD. DOÇ. DR. LATİFE UTAŞ AKHAN BÖLÜM 5; BAZI ÖZEL DURUMLARDA İLETİŞİM

BAZI ÖZEL DURUMLARDA İLETİŞİM ÇOCUKLA İLETİŞİM Her yaş grubunun iletişim özellikleri farklıdır. Bebeğin iletişim kurma yolu ağlama ve kendine özgü sesler çıkarmadır. Alıcı olarak, ses, renkli-hareketli-ışıklı uyaranlar beden temasını mesaj olarak alır.

Oyun çocuğu, en doğal iletişimini oyun yoluyla kurar Oyun çocuğu, en doğal iletişimini oyun yoluyla kurar. Kişiler değil mesajlar önemlidir. Olumsuz etkileşimleri genelleyebilir.

Oyun empati-iletişim-anlaşma aracı olarak kullanabilir. Alışkanlıkları önemlidir. Not: Her yaştaki çocukla iletişimde ses tonu önemli bir boyuttur.

Hatalı ebeveyn davranışları; Çocuğun konuşması yerine ebeveynler konuşabilmektedir. Sözü yarıda kesilip cümle tamamlanabilmektedir. Çocuğun sözü kesilip başka konuya geçilebilmektedir.

Çocuğun bağımlılık isteği yetişkinlerde; Öfke tepkisi yaratabilir Aşırı koruyuculuk tepkisi yaratabilir. Aşırı kaçınma tepkisi yaratabilir. Kullanılan dil önemlidir. Her yaş grubundaki çocuğun özelliklerine göre düzenlenmelidir.

Çocuğa mesajların ulaştığını anlamak için; Çocuğun anlatılanı kendi ifadesiyle tekrarlaması Ailenin bu bilgileri alıp çocukla paylaşmasının sağlanması Çocuğun gereksindiği anlatım yolunun saptanıp, çocuğun bu yolla anladığını anlatması

Çocuk konuşmadığında bunun mesajları anlamadığından mı korktuğundan mı, söyleyeceği bir şey olmadığından mı kaynaklandığının ayırt edilmesi.

TERMİNAL DÖNEMDEKİ HASTA VE AİLESİ İLE İLETİŞİM Bu dönemde hasta da ailesi de benzer evreleri yaşarlar. Şok, inanamama, inkâr döneminin ardından, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme dönemleri yaşanabilir. Hastaya ve ailesine yardımda, yaşanmakta olan evrenin belirlenmesi önemlidir.

Not: Terminal dönemde ele alınmayan öfke, kişiyi depresyona adım adım yaklaştıran etkendir. Öfkenin anlaşılması, boşalmasının sağlanması, hastaya bakım verenlere güç kazanabilmeleri için destek olunması önemli bir hemşirelik yaklaşımlarıdır.

Duyguların uygun şekilde paylaşılmasının sağlanması, Son günlerini yaşayan hasta ile iletişimde temel amaç; kalan yaşamının kalitesini yükseltmektir. Bunun için; Duyguların uygun şekilde paylaşılmasının sağlanması, Kalan günler için kısa hedefli planlamalar yapmalarına yardım,

Geçmişin gözden geçirilip bugün yapılabileceklerin değerlendirilmesi, Gelecekte onun adına neler yapılmasını istediğinin konuşulabilmesi yaşam kalitesini yükseltebilmek amacı ile gerçekleştirebilecek hemşirelik eylemlerinden bazılarıdır.

Terminal dönemdeki hasta ile iletişimde yaşanan güçlüklerden biri de “ hastanın hastalığı ile ilgili sorular sorması” dır.

Sorulara cevap vermeden önce hastanın ne hissederek ve nasıl bir cevap bekleyerek soruyu sorduğunun değerlendirilmesi önemlidir. Bu durumda hemşirenin soruyu cevaplamaktan çok yardım etme sorumluluğu söz konusudur.

Her birey için yaşam krizi olarak ölümü bekleme ayrı anlam taşır. Evrensel olarak yaşanan duygu “ korku”dur. Korku kaynakları bireye göre değişim gösterebilir. Bilinmezlik korkusu, Yalnızlık korkusu, Yakınlarını yitirme korkusu,

Denetimi yitirme korkusu, Bedenini yitirme korkusu, Denetimi yitirme korkusu, Kimlik duygusunda sürekliliği yitirme korkusu, Acı duyma korkusu yaşanabilir.

Ölümü yakın hasta ve ailesinden hemşire şu verileri toplamalıdır; Hasta prognozu biliyor mu, ne zaman nasıl öğrenmiş? Prognozunu bilmiyorsa hastaneye yatışını nasıl anlamlandırıyor, tedaviden neler bekliyor?

Bilmiyorsa, prognozunu söylenmesine kim karar vermiş, hasta mı konuşmak istemiyor, aile mi tanısının bildirilmesini istemiyor, doktoru mu tanısının söylenmesine karar vermiş?

Hangi olaylar ona doyum sağlıyor, başarılı hissetmesine neden oluyor? Hastaneden çıktıktan sonra neler yapmak istiyor? Hasta yakınlarının duruma tepkileri nasıl? Hastanın baş etmesine yardım edebilecek destek kaynakları kimler?

Hastanın ölüm hakkındaki inanışları neler. Bu konuda konuşabiliyor mu? Geçmişte ve bugün kullandığı baş etme yöntemleri neler? Fiziksel sıkıntıları baş etmesini engelleyecek, yaşam kalitesini düşürecek düzeyde mi? Günlük bakımını bağımsız yapabiliyor mu?

Durumu ağır olan hastaların ailelerine yardım için önerilen yollar; 1- Ailenin kederini tanıma “Ne olacağını bilmemek sizin için güç, bu dönemin sizin için sıkıntılı olduğunu biliyorum” şeklindeki sözler onlara onların kederini tanıdığınızı, istedikleri zaman sizinle paylaşabileceklerini fark ettirir.

2- Cihazları tanıtma ve açıklama Bütün durumlarda ailelerin öğrenmek istedikleri dört tip bilgi vererek cevaplanabilir. a) Cihazın vücudun neresinde olduğu b) Cihazın neden gerekli olduğu c) Cihazın ne kadar acı verdiği

d) Cihazın ne zaman ortadan kaldırılacağı Cihazlar hakkında aileye yapılan eğitimin amacı onların kaygılarını azaltmaktır. Aşırı ayrıntı ya da çok az bilgi ailenin kaygısını artırır.

3- Bilinen kelime ve kavramlar kullanma Aileyle konuşurken çok basit ve anlaşılabilen kelimeler kullanılmalıdır. 4- Ailenin odaklaştığı noktayı daraltma Bazı aile bireyleri ilerde ne olacağı konusunda yoğunlaşırlar ve bu düşünceyle tedirgin olurlar.

5- Yapay krizleri önleme Ailenin bütün bunaltıları hastanın durumundan kaynaklanmaz. Bu bunalımlar tıbbi sistemden, bazı kelimelerden, tıbbi ekipten veya ekibin davranışlarından kaynaklanabilir.

6- Ailenin bakım görevlerini seçmeye yardım. Bazı aile bireyleri hastalarının bakımına katılmak isterler, bazıları ise hiç uğraşmak istemezler ve böyle bir istek karşısında rahatsız olurlar. Burada yol gösterip tercihleri sorulmalıdır.

7- Karar almalarına yardımcı olma Aile bireylerinden biri ağır hastalığa yakalanmışsa aile bazı kararları vermekte güçlük çekebilir. Ör; ameliyat olma. Seçenek göstererek yardımcı olunabilir.

8- Ailenin yardım bulmasına yardımcı olma Bazı insanlar arkadaşlarından, akrabalarından ve komşularından yardım istemekten rahatsız olurlar. Yardım için günlük yapılması gereken şeylerin listesi önem sırasına göre yazdırılabilir.

9- Evdeki rol değişikliklerini tanıma Ailenin bir bireyi ağır hastalığa yakalanırsa diğer bireylerin çoğunda aşırı rol değişikliği olmaktadır. Hastanın evindeki yerinin ve rolünün doldurulmaması diğerleri için kaygı kaynağıdır. Bu duruma uyum sağlamada aileye yardımcı olunmalı.

Ailenin hayati olmayan bazı işlevlerini bekleteceği, sadece önemli işlevlerini sürdürmesi gerektiği anlatılarak stres yüklenmesi önlenebilir.

10- Destekleyici moral verme Yaşamın tehlikeli olduğu durumla ilgilenirken aile bireyleri yaptıklarından emin olmayabilirler. Bazıları travmaya kendilerinin sebep olmadığını düşünerek sakin olabilir. Bazıları kendilerini suçlu hissedebilir. Her iki durumda da destek ve güvene gereksinimleri vardır.

RUH SAĞLIĞI İLERİ DERECEDE BOZULMUŞ BİREYLERE İLETİŞİM Algı ve düşünce bozuklukları bu tür hastaların iletişimlerinde kopuklukların ya da gerçek dışı kapsamın bulunmasına neden olabilir.

TRAVMA YAŞAMIŞ BİREYLERLE İLETİŞİM Bir trafik kazasının, deprem gibi doğal afetlerin yaşanması birey için travmadır. Bunun yanı sıra hiç hazır olmadığı halde bir cerrahi operasyon geçirme, ani- beklenmeyen bir başarısızlık yaşama vb. durumlar bireylerde travma etkisi yapar.

Olayın kişideki etkisi her zaman olayın büyüklüğü ile eş uyumlu değildir. Bu nedenle travmanın bizim için büyük ya da küçük oluşu değil, karşımızdaki tarafından nasıl yaşandığı önem taşımaktadır.

Duygu boşalımı sağlanmalı, travmaya yönelik kaygı azalmıyorsa, birey psikiyatrik yardım almaya yönlendirilmelidir.

BİLİNCİ KAPALI BİREYLE İLETİŞİM Uyaranlara cevap vermeyen hastaların bile çevresinde konuşulanları işitebildiği belirtilir. Bu nedenle bu hastalara yapılacak her işlem bildirilmelidir.

Bilinci kapalı bireylerin ailelerine hastalarının onları anlayabilme olasılığı olduğu anlatılmalı hasta ile konuşmaları planlanmalıdır. Bu her iki taraf için de yararlı olacaktır.

SÖZEL İLETİŞİM KURAMAYAN HASTA İLE İLETİŞİM İletişimde mesajların sadece %10 unun sözlerle iletildiği dikkate alındığında, sözel iletişim kuramama insanların anlaşmalarını güçleştirebilir ancak büyük ölçüde engellemez. Beden dili önemli olur.

İŞİTME SORUNU OLAN HASTA İLE İLETİŞİM Sizi yavaş anlayan ya da dikkatsiz olan birinin işitme sorunu olduğunu düşünü önlem almalısınız. Kulaklığın doğru yerleşip yerleşmediği, kulaklığın çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir.

Grup içinde konuşmalar ona aktarılmalıdır. Kulaklık kullanılsa bile söylenenler anlaşılmayabilir. Dudak okuyarak iletişim kurarlar. Bu nedenle yüz yüze ve ışıklı ortamda görüşülmeli Grup içinde konuşmalar ona aktarılmalıdır. Anlamlar yönünden yüz ifadesi jestler önemlidir.

Açık, net, doğal şekilde konuşulmalıdır Açık, net, doğal şekilde konuşulmalıdır.Bağırma, yavaş konuşma, hızlı konuşma anlaşılmayı zorlaştırır. Konuşmaya başlamadan önce dokunarak ya da önemli bir anahtar sözcükle dikkati çekilmelidir.

İşitme güçlüğü ağır olan ya da sizi anlamakta güçlük çeken kişiler için anahtar kelimeler bir kâğıda yazılabilir. Bu tür kişiler özürleri konusunda oldukça duyarlıdırlar. Doğal ve nazik ifadeler kullanılmalıdır. Anlattıkları anlaşılmazsa, önemsememek yerine tekrarlanmasını istemek daha uygun olur.

GÖRME SORUNU OLAN HASTA İLE İLETİŞİM Bu durumda işitme sorunu olan hastadan oldukça farklı. Böyle durumda sözel iletişim ve dokunma ön plana çıkmaktadır. Ses tonu, vurgular, kelimelerin seçimi daha da önem kazanır. Konuşma, sessiz, sakin bir ortamda yapılmalı.

İnsan yaşamında sürekli grup ilişkileri vardır. GRUPLA İLETİŞİM İnsan yaşamında sürekli grup ilişkileri vardır. Grubun amacının grupta bulunanlar tarafından benimsenmesi görev güdülenmesini, grupta üretilenlerden duyduğu haz grupta bağlılık güdülenmesini ortaya çıkarır.

Grup içi etkileşimde grubun yapısı ve sürekliliği, tartışılan konunun niteliği önem taşımaktadır. Grupta lider grubun inanç ve etkinlikleri üzerinde etkili olan, eylemi başlatan, kararları alan üyeler arasındaki sorunları çözme görevini üstlenen kişidir.

Lider davranışı şu üç ölçüde değerlendirildiğinde; Yapılan işin kalitesi ve miktarı Yapılan işin grubun üyelerine sağladığı doyum Grup üyeleri arasındaki ilişkiler daha iyi olmakta.

Sözsüz iletişim ve beden dilini iyi kavrayan bireyler grubu yönlendiren gerçek lideri kolayca fark edebilme becerisini geliştirmişlerdir. Hemşire hastalarla ilişkilerinde planlı-plansız grup ilişkilerine girebilir.

Kalabalık bir hasta odasında klinik ile ilgili bir konu tartışılmaya başlandığında, soruları cevaplayan hemşire planlanmamış bir grubun lideri konumundadır.

Bazen hemşire hastalara bir konuda eğitim yaparak ya da klinikteki hemşirelerle toplantı yaparak, planlı, amacı ve katılımları belirli gruplar oluşturabilir. Bu tür grup ilişkileri içinde farklı davranış biçimleri gösteren öğelerin yönlendirilmesi, etkileşimin sağlanması güçtür.

Grup liderinin grubu yönetebilmesi için gerekli ipuçları EK1 de görülmektedir.

TEŞEKKÜRLER..