ŞAP HASTALIĞI(Dabak hastalığı, Aft Humması, ayak-ağız hastalığı (foot-mouth disease)

TANIM Evcil ya da vahşi tüm çift tırnaklı hayvanlarda görülebilen, hastalıklı hayvanlarda ; et, süt ve işgücü kaybına neden olan, özellikle ağız mukozasında, tırnaklarda, memede az da olsada rumen mukozasında meydana getirdiği vezikül ve erezyonlarla karakterize olan, buzağı ve kuzularda ve bazı hassas ırklarda meydana getirdiği myocarditis ile ölümlere yol açan çok bulaşıcı ihbari mecburi viral bir enfeksiyondur.

Tabak hastalığı,Aft Humması, ayak-ağız hastalığı (foot-mouth disease) isimleri de kullanılmaktadır. Sığırlar, domuzlar, koyunlar ve keçiler hastalığa çok çabuk yakalanırlar. Bunun yanı sıra hayvanat bahçesindeki bazı hayvanlarla doğal hayattaki kirpi, fare, ceylan gibi hayvanlar da hastalığa yakalanabilmektedir.

ETYOLOJİSİ Hastalığın virüsü;Picorna viruslar grubundan olan Aphtovirusun alt grubundandır. Virüsün bilinen yedi adet tipi vardır. A, O, C, Sat 1, Sat 2, Sat 3 ve Asia 1 tiplerinin yanında, bunların da birçok alt tipleri mevcuttur.

Virüsün Dayanıklılığı 1 Virüsün Dayanıklılığı 1. Virüs güneşle direkt temasa geçerse kısa zaman içinde yok olur. 2. Sıcağa dayanıklı değildir. 85 derecede hemen ölürler. 3. Soğuğu, kuru ve karanlık alanları sever.

4. Sığırların derisinde, lastik çizmede, samanda, toprağın üzerinde, kurumuş otlarda beş ay süreyle hastalığı yayma gücüne sahiptir. 5. 1/2000 lik konsantre formul ; % 3–5 çamaşır sodası , %4 -5 lik soda; 1/10 sulandırılan sirke ve ya % 4 alkol; 1/200 potasyum permanganat; /250 lodophore şeklindeki antiseptiklere karşı duyarlıdırlar. Hayvanda çıkan yaraların iyileşebilmesi için yukarıdaki antiseptikler kullanılmalıdır. Antibiyotik ve pomatlarla iyileşme süreci hızlandırılır.

BULAŞMA Hastalıklı hayvanın sağlam olanlarla temas etmesi, idrarı, gübresi, sütü, spermiyle bulaşıcı olur. Birde hastalığın bulaştığı derinin, yemin, yataklığın, otun, suyun, bakıcının, nakil eden araçların, hastalıklı hayvanın eti ile hazırlanan salamlar, sosis gibi ürünlerle bulaşması, fareler, kuşlar, yılanlar, kaplumbağalar şeklindeki taşıyıcılar ile de bulaşması mümkün olur. Şap, sürüler arası birebir temas ve de havada bulunan virüsün solunması ile bulaşır.

Şap virüsü, karadayken rüzgarın etkisi ile kilometrelerce uzağa taşınabilir. Suyun içerisindeyse mesafenin daha da arttığı görülür. Hasta hayvanın hareketli olması Şap hastalığını diğer sürülere de bulaştırır. Araç, alet, tarım ürünleri ile insanların da taşıma vazifesi yaptığı görülmektedir. Virüs uzunca zaman ette, ilikte, sakatatlarda ve de pastörize edilen ürünlerin içerisinde yaşamaya devam edebilir.

Hastalık etkeninin bulaştığı ; Spermde………………. …. 30 gün Yapağıda. … Hastalık etkeninin bulaştığı ; Spermde……………….................... ….30 gün Yapağıda..................................... ….24 gün Sığır derisi ve kılların…................ ….28 gün Ayakkabı derisinde...................... ...77 gün Lastik çizmelerde ....................... ….98 gün Samanda .................................... …105 gün Kepekte....................................... …140 gün Toprakta....................................... ..28 gün Kuru ot ve kuru danelerde .......... ..150 gün Ölüm sertliği oluşmadan aniden dondurulan taze et de 365 gün virüs hastalık yapma gücünü korur.

KULUÇKA SÜRESİ Sığırlarda 2-7 gün veya daha fazla, koyunlarda ise 1-6 gündür.

BELİRTİ VE BULGULAR İçleri suyla dolu kabarcıklar ilk belirtilerindendir. Öteki belirtileri arasındaysa topallama, uyuşukluk, iştahın kesilmesi ve de sütün kesilmesi görülmektedir. Hastanın ağzından ip gibi salyalar akmaktadır, ateşi 40- 41 dereceye kadar yükselir, ağzını şapırdatmasıyla, sütten kesilmesi, dilde, dişetinde, dudakların iç kısımlarında mercimek ya da fındık iriliğinde su toplamaları oluşur.

Ardından gelen günlerdeyse ayak tırnağında, memede, boynuzların diplerinde, burunda enfekte yara meydana gelir. Kültür ırkından olan sığır ile taze buzağılar da rahatsızlık hızla seyretmektedir. Rahatsızlığın belirtisi tamamen ortaya çıkmadan nefes almada zorluğa ve de kalp yetmezliğiyle ani ölüm olabilir.

İnsanlarda Hastalık Belirtileri Hasta olan hayvanın sütünü içmiş ufak çocuklarda, bulaşmış yerler ile eşyaları kullanmakta olan erişkinlerde de ağızda, gözlerde ve parmakların arasında minik su keseleri oluşabilir. İnsanlar açısından tehlikesi olmadığı düşünülür. 1996 senesinde İngiltere de yalnızca tek bir vaka görülmüştür. Nezle belirtisi gibi belirtisi olmuş ve de el de su kabarcıkları olmuş. İnsanlar, virüs olan bir hayvanın etini yerse ya da öbür insanlardan rahatsızlığı kapmazlar.

Hastalığın Teşhisi : Şap hastalığının teşhisinde önceleri komplement fikzasyon testi kullanılmıştır. Günümüzde ise ELISA testi, spesifikliği ve duyarlılığının yüksek olması, çok sayıda numune ile aynı anda çalışabilmeye imkan vermesi gibi avantajları nedeniyle, lezyonlu epitel dokusundan hazırlanan süspansiyondaki spesifik şap virusunun tespiti amacıyla sıklıkla kullanılmaktadır.

Ayrıca virus izolasyonu için hücre kültürü pasajları, ELISA ile birlikte doğrulayıcı test olarak kullanılmaktadır. Son yıllarda şap hastalığı teşhisi için RT-PCR (Reverse Transcriptase –Polymerase Chain Reaction) testi geliştirilmiştir.

Hastalığın Tedavisi Virüslerin neden olduğu hastalıkların tedavisi yapılamaz. Ancak hastalıklardan korunmak mümkündür.

KORUNMA Hastalıktan korunma aşılamalarla mümkündür. Koruyucu aşılama bir program dahilinde uygulanır. İlk aşılama hayvan 4. ayını tamamladığında, ikinci aşılama 8. aydı ve üçüncü aşılama ise 12. ayda yapılmalıdır. Bu program ile aşılanan hayvanlar 5. aşılarını da olurlar ise istenilen antikor titresine sahip olurlar ( % 90 ) .

Bu seviye 12 ay boyunca korunur Bu seviye 12 ay boyunca korunur. Ardından hayvanlar her 6 ayda bir koruyucu olarak aşılanmaları gerekmektedir. Şap hastalığına karşı alınacak koruyucu önlemleri hastalık çıkmadan önce ve çıktıktan sonra olmak üzere iki bölümde ele alınmalıdır.

A ) Hastalık Çıkmadan Önce ; 1- Ahırların duvarları, tabanı, yemliği kolay dezenfekte edilebilecek malzemeden inşa edilmeli ve dezenfeksiyonu düzenli bir şekilde yapılmalıdır. 2- Hayvanların devamlı bağlı kaldığı ahırların yanında yeni alınan hayvanların bağlanacağı ayrı bir bölüm inşa edilmelidir.

3- Bakıcıların ahıra girerken özel elbise ve çizme giymeleri sağlanmalı ve başkalarının ahıra girmelerine izin verilmemelidir. 4- Bakıcıların veya hayvanların ahıra giriş-çıkışta üzerine basacakları dezenfektanlı paspasların kapı önlerinde bulunması gerekmektedir. 5- Sağımlardan önce ellerin, memelerin ve sağım ekipmanlarının her seferinde dezenfeksiyonuna titizlikle dikkat edilmelidir.

6- Hayvanlar sistemli olarak şap hastalığına karşı koruyucu olarak aşılatılmalıdır. 7- Veteriner Hekimler veya Veteriner sağlık Teknisyenleri tarafından bölgedeki tüm hayvanların aşılanmaları sağlanmalı ve aşılamalardan en az 3 hafta sonra hayvan sevklerine izin verilmelidir.

8- Bölgeye yeni getirilen hayvanların Hayvan Sağlık Zabıtası Hükümlerince Hükümet Veteriner Hekimi tarafından takibinin yapılması, gerekirse karantinaya alınması gerekmektedir. 9- Yetiştiricilerin şap aşısı olmamış hayvanları satın almamaları, Veteriner Sağlık Raporu almadan hayvan sevk etmemeleri gerekir.

B ) Hastalık Çıktıktan Sonra ; 1- Hastalıktan şüpheli hayvanlar hemen ayrı bir ahıra alınmalıdır. 2- Tüm ahır hemen dezenfekte edilmelidir. 3- Hasta hayvanla ilgilenen bakıcı diğer ahırlara girmemeli, giydiği elbise ve çizmeler o ahırda kalmalıdır.

4-Hasta hayvanın bulunduğu ahırdan çıkarılan artık yem ve altlıklar derhal yakılmalıdır. 5- Hastalık ihbari mecburi bir hastalık olduğu için derhal Hükümet Veteriner Hekimine bildirilmelidir.